"Przeistoczenie" spółki cywilnej w spółkę jawną (art. 26 § 4 k.s.h.)

Przekształcenie na podstawie art. 26 § 4 k.s.h. określane jest nieraz w doktrynie trafnym terminem "przeistoczenie" spółki cywilnej w spółkę jawną, gdyż nie było to i nie jest dosłowne przekształcenie w rozumieniu art. 551 i nast. (w pierwotnym brzmieniu) k.s.h., dotyczących spółek handlowych. Świadczy o tym również umieszczenie stosownego przepisu poza działem Kodeksu o przekształceniach spółek. Była to przemiana podmiotowa umowy spółki cywilnej - nie będącej poza wspólnikami tej spółki podmiotem prawa i nie mającej własnego majątku, jak tylko majątek wspólny wspólników - w odrębny podmiot prawa, jakim na gruncie k.s.h. jest spółka jawna. Jeżeli spółka cywilna w dopuszczonym zakresie zamierzała się przekształcić w inną spółkę, niż jawna, to czyniła to nie na podstawie art. 26 § 4 k.s.h., lecz w oparciu o art. 551 § 2 k.s.h., który w zdaniu drugim wyraźnie rozdzielił dwie drogi, jakie mogła wybrać do przekształcenia spółka cywilna: "przeistoczenie" w spółkę jawną oraz przekształcenie na podstawie przepisów k.s.h. odnoszących się do przekształcenia spółek.

W razie przekształcenia spółki cywilnej (art. 860 i nast.k.c.) w spółkę jawną na podstawie art. 26 § 4 zdanie pierwsze k.s.h., zarówno w pierwotnym brzmieniu tego przepisu, jak i po zmianach ustawą z dnia 12 grudnia 2003 r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 229, poz. 2276) oraz zwłaszcza ustawą z dnia 23 października 2008 r. o zmianie ustawy - Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2008 r. Nr 217, poz. 1381), dotychczasowy majątek wspólny wspólników spółki cywilnej staje się majątkiem spółki jawnej (art. 26 § 5 zdanie drugie k.s.h.); por. wyrok SN z dnia 7 maja 2009 r. IV CSK 14/09).

Jeżeli w majątku wspólników spółki cywilnej znajdują się przedmiotowe nieruchomości, to powinny się znaleźć również w majątku spółki jawnej. Należy więc zbadać, czy do tej spółki zostały one wniesione. Umowa spółki jawnej wymaga zachowania formy pisemnej ad solemnitatem, przekształcenie na podstawie art. 26 § 4 k.s.h. wymagało według pierwotnego brzmienia k.s.h. zgłoszenia wniosku do sądu rejestrowego o zamiarze skorzystania z powołanego przepisu wskutek spełnienia wymaganych wówczas przesłanek osiągania ustawowo określonych wielkości przychodów ze sprzedaży towarów lub świadczenia usług (prowadzenia przedsiębiorstwa większych rozmiarów) i było aż do wspomnianej ustawy nowelizującej k.s.h. z 2008 r. obowiązkowe dla wspólników spółek cywilnych.

W wypadku wnoszenia do spółki jawnej nieruchomości, oprócz zgłoszenia spółki jawnej zawierana była w tej sprawie umowa w formie aktu notarialnego, zgodnie z dominującym stanowiskiem o wymaganiu formy notarialnej dla ważności przeniesienia własności nieruchomości z majątku wspólników do majątku spółki jawnej (art. 158 k.c. w związku z art. 2 k.s.h.).

Wyrok SN z dnia 18 października 2012 r., II CSK 34/12

Standard: 50663 (pełna treść orzeczenia)

W razie przekształcenia dokonanego na podstawie art. 26 § 4 k.s.h. nie następuje rozwiązanie jednego stosunku prawnego spółki i nawiązanie nowego takiego stosunku innego rodzaju spółki handlowej, tylko spółka cywilna w ramach tego samego stosunku spółki staje się spółką jawną, nie tworząc nawet nowej umowy, erygującej tę spółkę, tylko dotychczasową umowę spółki cywilnej dostosowując do wymagań umowy spółki jawnej (art. 26 § 6 k.s.h.).

Taka szczególna konstrukcja obrazuje ratio legis ustawodawcy, sprawiając, że spółka jawna kontynuuje prawa i obowiązki spółki cywilnej, jako umowy jej wspólników (art. 860 k.c.). Jest to zatem ten sam podmiot, tylko występujący w obrocie w nowej postaci organizacyjno-prawnej. Dlatego po pewnych wahaniach orzecznictwa (zob. wyrok SN z dnia 8 lipca 2003 r., IV CK 13/03; postanowienie SN z dnia 23 czerwca 2004 r., V CZ 53/04; postanowienie SN z dnia 7 lipca 2004 r., I CK 79/04) zwyciężyło słuszne przekonanie, reprezentowane także przez przedstawicieli doktryny, że spółka jawna, będąca rezultatem „przeistoczenia” się spółki cywilnej staje się właścicielem ruchomości i nieruchomości dotychczasowej wspólności łącznej wspólników tej spółki, bez potrzeby dokonywania jakichkolwiek dodatkowych czynności prawnych, a tylko zgłaszając do odpowiednich rejestrów, ksiąg wieczystych itp.

Wstępując ex lege w stosunki materialnoprawne spółki cywilnej (wspólników spółki cywilnej) wstępuje też w stosunki procesowe, np. jako strona toczącego się już postępowania sądowego ze wszelkimi uprawnieniami strony, zachowaniem terminów, obowiązków dowodowych itp.

Przed wspomnianą wyżej nowelizacją k.s.h. z 2003 r. za podstawę prawną takiego rozumienia skutków przekształcenia trafnie przyjmowany był, odpowiednio stosowany art. 553 k.s.h., choć nieraz nawet wprost nie wymieniany w orzeczeniu (zob. uchwałę SN z dnia 12 marca 2003 r., III CZP 96/02, obecnie wynika to wprost z art. 26 § 5 k.s.h., co znalazło też wyraz w postanowieniu SN z dnia 14 stycznia 2005 r., III CK 178/04 oraz w wyroku SN z dnia 9 stycznia 2008 r., III CSK 196/07).

Przyjęcie powyższego stanowiska powoduje, że w przedmiotowej sprawie nie nastąpiło rozwiązanie spółki cywilnej, a zatem do rozliczeń między wspólnikami w razie wystąpienia wspólnika z dalej działającej spółki, niezależnie od jej przekształcenia w spółkę jawną na podstawie art. 26 § 4 k.c. należy stosować art. 871 k.c. a nie art. 875 k.c

Wyrok SN z dnia 7 maja 2009 r., IV CSK 14/09

Standard: 50664 (pełna treść orzeczenia)