Charakter prawny obowiązku alimentacyjnego między rozwiedzionymi małżonkami

W orzecznictwie sądowym kwestia źródła obowiązku alimentacyjnego między rozwiedzionymi małżonkami wydaje się sporna. W uchwale SN z 2 lipca 1955 r., sygn. akt I CO 27/55, został wyrażony pogląd, zgodnie z którym świadczenia alimentacyjne między tymi małżonkami stanowią kontynuację powstałego przez zawarcie małżeństwa obowiązku wzajemnej pomocy w zakresie utrzymania, istnieją więc nie z powodu rozwodu, lecz mimo rozwodu, który nie stwarza nowego obowiązku alimentacyjnego, lecz powoduje zmodyfikowanie obowiązku istniejącego w czasie trwania małżeństwa. Pogląd ten został powtórzony przez SN w uchwałach z 26 lutego 1970 r., sygn. akt III CZP 109/69 oraz z 16 grudnia 1987 r., sygn. akt III CZP 91/86, w orzeczeniu z 8 grudnia 1986 r., sygn. akt II CRN 331/86, a także w wyrokach z: 12 września 2001 r., sygn. akt V CKN 445/00, oraz 5 stycznia 2011 r., sygn. akt III UK 69/10.

Podobny pogląd prezentowany był również w doktrynie prawa.

Z kolei odmienny pogląd został przyjęty w uchwale SN z 5 października 1982 r., sygn. akt III CZP 38/82 oraz w wyroku SN z 9 marca 2011 r., sygn. akt III UK 84/10. SN stwierdził wówczas, że obowiązek alimentacyjny między nierozwiedzionymi małżonkami, o którym mowa w art. 27 k.r.o., wygasa na skutek ustania małżeństwa. Inny charakter ma natomiast uregulowany w art. 60 k.r.o. obowiązek alimentacyjny pomiędzy rozwiedzionymi małżonkami, który powstaje dopiero wskutek rozwiązania małżeństwa przez rozwód. Podobnie w uchwale z 13 lipca 2011 r., sygn. akt III CZP 39/11, SN stwierdził, że "o «kontynuacji» obowiązku wynikającego z art. 27 k.r.o. po orzeczeniu rozwodu - na zasadach określonych w art. 60 k.r.o. - nie może być mowy. Można co najwyżej mówić o powiązaniach faktycznych oraz o pewnej ciągłości w tym znaczeniu, że zawarcie i funkcjonowanie związku małżeńskiego jest konieczną przesłanką dochodzenia roszczenia alimentacyjnego przewidzianego w art. 60 k.r.o., gdyż - co oczywiste - przewidziany w tym przepisie status rozwiedzionego małżonka wymaga uprzedniego pozostawania w związku małżeńskim. Prawne źródła tego roszczenia nie mogą być natomiast upatrywane w art. 27 k.r.o."

Podobny pogląd wyrażają również niektórzy przedstawicieli doktryny prawa (zob. np. J. Gwiazdomorski, "Alimentacyjny" obowiązek między małżonkami, Warszawa 1970, s. 169; T. Smyczyńskiego, Stosunek alimentacyjny a stosunek zobowiązaniowy, "Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny nr 1/1985, s. 31).

Problem charakteru prawnego obowiązku alimentacyjnego między rozwiedzionymi małżonkami był również rozważany w wyroku TK z 11 kwietnia 2006 r., sygn. SK 57/04. TK przychylił się wówczas do pierwszego z prezentowanych wyżej poglądów. Stwierdził bowiem w uzasadnieniu tego orzeczenia: "nie można zaprzeczyć, że obowiązek alimentowania byłego małżonka stanowi instytucję prawną pozostającą w ścisłym związku z obowiązkiem przyczyniania się do zaspokojenia potrzeb materialnych rodziny. Uprzednie zawarcie związku małżeńskiego jest konieczną przesłanką dochodzenia alimentów w razie ewentualnego rozwodu. Ustalenie, iż materialną podstawą obowiązku alimentacyjnego między rozwiedzionymi małżonkami są obowiązki istniejące w czasie trwania małżeństwa, a nie jest to zupełnie nowa powinność, ma istotne konsekwencje, jeśli chodzi o ocenę tej instytucji z punktu widzenia Konstytucji".

Pogląd ten TK w niniejszym składzie w pełni podzielił.

Wyrok TK z dnia 13 maja 2014 r., SK 61/13

Standard: 25902 (pełna treść orzeczenia)