Uchwała z dnia 1970-02-26 sygn. III CZP 109/69

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 109/69

Uchwała SN z dnia 26 lutego 1970 r.

Przewodniczący: sędzia W. Kuryłowicz. Sędziowie: S. Gross (sprawozdawca), J. Ignatowicz.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa K. W. przeciwko H. W. o zwolnienie od obowiązku alimentacyjnego, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w P. - Ośrodek w K. postanowieniem z dnia 9 grudnia 1969 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy w wypadku wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego zgodnie z art. 60 § 3 zd. 2 k.r.o. uprawniony do alimentacji rozwiedziony małżonek może zgłosić żądanie przedłużenia obowiązku alimentacyjnego ponad okres pięcioletni jedynie w pozwie, czy też może bronić się zarzutem, że istnieją przesłanki do przedłużenia tego obowiązku w wytoczonej przeciwko niemu sprawie o ustalenie, że obowiązek alimentacyjny ustał, lub w sprawie o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego na podstawie art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c.?"

postanowił udzielić następującej odpowiedzi:

W wypadku gdy obowiązek dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu wygasa z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu, małżonek, na rzecz którego zasądzono alimenty, może dochodzić przedłużenia tego terminu na podstawie art. 60 § 3 k.r.o. tylko w drodze powództwa.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Odpowiedź na rozważone pytanie zależy od tego, w jaki sposób dochodzi do skutku przedłużenie pięcioletniego terminu przewidzianego w art. 60 § 3 zd. drugie k.r.o., a mianowicie czy konieczny jest do tego wyrok zawierający w sentencji pozytywne rozstrzygnięcie w tym przedmiocie, czy też, gdy brak takiego wyroku, obowiązek alimentacyjny rozwiedzionego małżonka, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, nie wygasa w razie stwierdzenia wyjątkowych okoliczności, o których mowa w art. 60 § 3 k.r.o.

Rozpatrując to zagadnienie należy mieć na uwadze, że według ustalonej judykatury, która znalazła wyraz w uchwale składu siedmiu sędziów SN z dnia 23.X.-16.XI.1954 r. I CO 41/54 (OSN z 1956 r. nr 1, poz. 3), rozstrzygnięcia o zmianie wysokości alimentów lub ograniczeniu czasu ich trwania mają charakter deklaratywny, tzn. że stanowią one tylko skonkretyzowanie skutków prawnych, które nastąpiły już wcześniej z powodu zmiany stosunków faktycznych.

Odnosi się to jednak tylko do sytuacji, w których - jak to z reguły ma miejsce - obowiązek alimentacyjny istnieje potencjalnie tak długo, dopóki trwają stosunki będące jego źródłem. W wypadku takim zmiany w zakresie potrzeb uprawnionego bądź możliwości zobowiązanego do alimentacji, choćby nawet usprawiedliwiały okresowe zwolnienie w całości od świadczeń alimentacyjnych, nie powodują wygaśnięcia samego obowiązku alimentacji, który w razie dalszej zmiany stosunków może zaktualizować się na nowo, niezależnie od tego, czy i kiedy zapadnie orzeczenie sądu w tym względzie.

Inaczej natomiast przedstawia się sprawa w sytuacji, o której mowa w art. 60 § 3 zd. drugie k.r.o., gdy obowiązek alimentacyjny rozwiedzionego małżonka, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, ograniczony jest w zasadzie do lat pięciu od orzeczenia rozwodu.

Przedłużenie bowiem pięcioletniego terminu alimentów nie ogranicza się do oznaczenia wysokości świadczeń alimentacyjnych odpowiadających aktualnym potrzebom bądź możliwościom stron, lecz polega przede wszystkim na przekształceniu szczególnego obowiązku małżonka rozwiedzionego, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, na obowiązek alimentacyjny oparty na zasadach ogólnych, nie ograniczony w czasie lub ograniczony do terminu, jaki wynika z ustalonych przez sąd okoliczności.

Należy przy tym nadmienić, że określenie tego przekształcenia jako przedłużenie nawiązuje do uchwały składu siedmiu sędziów SN z dnia 2 lipca 1955 r. I CO 27/55 (OSN z 1956 r., poz. 33), w której wyjaśniono, że świadczenia alimentacyjne między małżonkami rozwiedzionymi stanowią kontynuację zrodzonego przez zawarcie małżeństwa obowiązku wzajemnej pomocy w zakresie majątkowym i istnieją nie z powodu rozwodu, lecz mimo rozwodu. Sformułowanie to oznacza, że tak rozumiany obowiązek alimentacyjny małżonka, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, pomimo upływu lat pięciu od orzeczenia rozwodu nie wygasł, lecz - jako przedłużony - istnieje nadal.

Skoro więc przedłużenie terminu pięcioletniego z art. 60 § 3 k.r.o. stanowi przekształcenie istoty obowiązku alimentacyjnego rozwiedzionego małżonka, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, to przedłużenie takie wymaga pozytywnego orzeczenia w sentencji wyroku, a w związku z tym żądanie uprawnionego w tym względzie powinno być z reguły zgłoszone w pozwie o ukształtowanie stosunku prawnego. Nie jest to konieczne tylko wtedy, gdy o przedłużeniu omawianego obowiązku orzeka sąd w wyroku rozwodowym. Może to jednak mieć miejsce wówczas, gdy wyjątkowe okoliczności uzasadniające przedłużenie istnieją już w dacie orzeczenia rozwodu, a ustalony ich rodzaj pozwala przyjąć, że będą one istniały także po upływie lat pięciu od tej daty.

W związku z nie objętą pytaniem prawnym, lecz podniesioną w uzasadnieniu postanowienia Sądu Wojewódzkiego wątpliwością, czy małżonek, który może dochodzić zwrotu alimentów zapłaconych za okres po upływie lat pięciu od orzeczenia rozwodu, ma interes prawny usprawiedliwiający jego żądanie uznania obowiązku alimentacyjnego za wygasły, stwierdzić należy, że słuszny jest wyrażony w tymże uzasadnieniu pogląd Sądu Wojewódzkiego, iż taki interes prawny istnieje. W obecnie obowiązującym stanie prawnym małżonek rozwiedziony może dochodzić tego żądania w drodze powództwa opozycyjnego, opartego na art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c., którego wytoczenie nie zależy od tego, czy egzekucja została już wszczęta, i które wskutek tego, jako dalej idące, konsumuje żądanie ustalenia, że zobowiązanie objęte tytułem wykonawczym wygasło.

Z tych zasad na przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne Sąd Najwyższy udzielił odpowiedzi sformułowanej w sentencji.