Postanowienie z dnia 1999-03-10 sygn. II CKN 340/98

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CKN 340/98

Postanowienie z dnia 10 marca 1999 r.

Dopuszczalność drogi sądowej zależy od okoliczności faktycznych przytoczonych przez powoda jako podstawa roszczenia, nie jest natomiast warunkowana wykazaniem istnienia tego roszczenia; nie jest także uzależniona od zarzutów pozwanego ani zastosowanego przez niego sposobu obrony.

Przewodniczący: sędzia SN J. Gudowski (sprawozdawca).

Sędziowie: SN H. Ciepła, SA S. Paprzycka.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 10 marca 1999 r. na posiedzeniu niejawnym sprawy z powództwa Moniki C. i Edmunda C. przeciwko Romanowi J. o zapłatę, na skutek kasacji powodów od postanowienia Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 7 listopada 1997 r. sygn. akt (...)

postanowił uchylić zaskarżone postanowienie oraz postanowienie Sądu Wojewódzkiego w Katowicach z dnia 21 kwietnia 1997 r. sygn. akt (...).

Uzasadnienie:

W dniu 11 marca 1997 r. powodowie Monika i Edmund C. wnieśli pozew, w którym zażądali od pozwanego Romana J., byłego Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, zapłaty kwoty 500 000 zł. Jako podstawę prawną żądania wskazali art. 415 i 363 k.c.. a ponadto stwierdzili. że żądana kwota stanowi zadośćuczynienie i odszkodowanie, gdyż pozwany nie zastosował się do uchwały Rady Ministrów nr 104 z dnia 4 sierpnia 1978 r. w sprawie rozwoju zespołów rolników, specjalizacji i kooperacji w rolnictwie. czym wyrządził powodom szkodę, polegającą na doprowadzeniu ich gospodarstwa do "katastrofalnego stanu" oraz do "napiętnowania" powodów przez Sąd Rejonowy w Będzinie wyrokami w dwu sprawach karnych.

Postanowieniem z dnia 21 kwietnia 1997 r. Sąd Wojewódzki w Katowicach pozew odrzucił, stwierdzając, że sprawa nie ma charakteru sprawy cywilnej, a powodowie pod pozorem procesu dążą do zmiany aktów normatywnych - ich zdaniem - niekorzystnych dla rolnictwa. W ocenie sądu, wysunięte żądania oraz przytoczone okoliczności faktyczne w sposób oczywisty wskazują, że między stronami nie istnieje żaden stosunek prawny, który mógłby stanowić podstawę żądania. Zażalenie na to postanowienie Sąd Apelacyjny w Katowicach - orzeczeniem z dnia 7 listopada 1997 r. - oddalił, podzielając w pełni stanowisko sądu pierwszej instancji.

Kasacja powodów została oparta na drugiej podstawie z art. 393[1] k.p.c. Skarżący zarzucili, że Sąd Apelacyjny naruszył przepisy art. 1 i 2 k.p.c., co miało istotny wpływ na wynik sprawy, gdyż sprawie wadliwie odmówiono cech sprawy cywilnej, co doprowadziło do odrzucenia pozwu.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Kodeks postępowania cywilnego - zgodnie z regulacją ujętą w art. 1 - normuje postępowanie sądowe w sprawach ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy, jak również w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz w innych sprawach, do których przepisy tego kodeksu stosuje się z mocy ustaw szczególnych. Wymienione sprawy są w rozumieniu kodeksu sprawami cywilnymi, podlegającymi rozpoznaniu przez sądy powszechne oraz Sąd Najwyższy, chyba że przepis ustawy kieruje je do właściwości sądów szczególnych lub innych organów (art. 2 § 1 i 3 k.p.c.).

Ocena sprawy na płaszczyźnie art. 1 k.p.c. zależy przede wszystkim od przedmiotu procesu - przedstawionego pod osąd roszczenia - oraz wskazanego przez powoda stanu faktycznego. Te bowiem dwa elementy, konkretyzując stosunek prawny zachodzący między stronami, kształtują charakter sprawy i tym samym nadają jej - lub odejmują - przymiot sprawy cywilnej (por. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 1991 r. III CZP 138/91, OSNCP 1992, z. 7-8, poz. 128; uchwały Sądu Najwyższego z dnia 3 września 1993 r. III CZP 108/93, OSNC 1994, z. 5, poz. 96 oraz postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 3 czerwca 1998 r. I CKN 1078/97, OSNC 1999. z. 2, poz. 28).

Z pozwu inicjującego niniejszą sprawę, a także z jego uzupełnień wynika, że żądanie sformułowane przez powodów zostało oparte na przepisach dotyczących odpowiedzialności z tytułu czynów niedozwolonych (art. 415, ewentualnie art. 417 k.c.). Powodowie nie tylko przytaczają konkretne artykuły kodeksu cywilnego, ale także odwołują się do instytucji charakterystycznych dla prawa cywilnego (odszkodowanie, zadośćuczynienie). Również z uzasadnienia pozwu, które powodowie formułują wprawdzie w sposób nie dość przejrzysty, ale dostatecznie czytelny, wynika, że odpowiedzialność pozwanego ma charakter cywilnoprawny. W świetle poczynionych stwierdzeń nie powinno być więc wątpliwości, że żądanie zgłoszone w pozwie, jako wywodzące się ze stosunku kreowanego i regulowanego normami kodeksu cywilnego, dotyczącymi odpowiedzialności z tytułu czynów niedozwolonych, ma charakter cywilnoprawny. Niniejsza sprawa jest zatem sprawą cywilną w ujęciu art. 1 k.p.c.

W ślad za trafnym poglądem Sądu Najwyższego przedstawionym w postanowieniu z dnia 22 kwietnia 1998 r. I CKN 1000/97 (OSNC 1999, z. 1, poz. 6), wyrażanym także pod rządem kodeksu postępowania cywilnego z 1930 r. (por. np. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 20 października 1933 r. III.L.C. 503/32, OSP 1934, poz. 171 oraz z dnia 7 października 1938 r. C.II. 504/38, "Przegląd Prawa i Administracji im. E. Tilla" 1939, nr 1, s. 69), należy dodatkowo podkreślić, że dopuszczalność drogi sądowej zależy od stanu faktycznego, na którym strona powodowa opiera w pozwie swoje roszczenie, nie jest natomiast warunkowana wykazaniem istnienia roszczenia oraz stosunku prawnego łączącego strony. Mimo intersubiektywnego charakteru roszczenia, dopuszczalność drogi sądowej nie jest także uzależniona od zarzutów pozwanego ani zastosowanego przezeń sposobu obrony. Jeśli więc powodowie opierają roszczenie na zdarzeniach prawnych wywołujących konsekwencje cywilnoprawne, to droga sądowa - choćby powoływane zdarzenia były fikcyjne lub w rzeczywistości nie rodziły skutków cywilnoprawnych - jest dopuszczalna. Osobnym natomiast zagadnieniem, nie należącym jednak do problematyki dopuszczalności drogi sądowej, jest procesowa weryfikacja prezentowanych przez powodów twierdzeń, realność powoływanych zdarzeń, a w konsekwencji - zasadność roszczenia dająca się ocenić dopiero po przeprowadzeniu postępowania cywilnego.

Mówiąc inaczej, należy wyraźnie oddzielać niedopuszczalność drogi sądowej od - nawet oczywistej - bezzasadności roszczenia zgłoszonego w pozwie, na które składa się, zgodnie z art. 187 § 1 k.p.c., dokładnie określone żądanie oraz przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie. Trzeba też pamiętać, że odrzucenie pozwu z powodu niedopuszczalności drogi sądowej nie może być stosowane przez sąd jako swoiste remedium na ewentualne niedostatki w zakresie motywowania przez powoda zgłoszonego przezeń roszczenia; w takim wypadku należy wdrożyć tryb uzupełniania braków formalnych pozwu, i w konsekwencji, jeżeli zajdą ku temu podstawy, pozew zwrócić (art. 130 § 1 k.p.c.). Wypada w końcu zaakcentować, że wbrew stanowisku Sądu Wojewódzkiego, zaaprobowanym przez Sąd Apelacyjny, w sprawie nie ma zastosowania - wpisana do księgi zasad prawnych - uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 1970 r. III CZP 4/70 (OSNCP 1970. z. 9, poz. 146), zgodnie z którą niejest dopuszczalna droga sądowa w wypadku, gdy z twierdzeń powoda lub przytoczonych przez niego okoliczności wynika w sposób oczywisty, że między powodem a pozwanym nie istnieje żaden stosunek prawny, który mógłby stanowić podstawę żądania pozwu. Otóż, niezależnie od pewnej nieprzystawalności tej uchwały do realiów współczesnych, w których prawo do sądu stało się wartością nadrzędną i niepodważalną (art. 45 i 77 Konstytucji RP), trzeba mieć na względzie, że w okolicznościach uzewnętrznionych w rozpoznawanej sprawie niepodobna obronić tezę, jakoby nieistnienie stosunku prawnego między stronami wynikało z pozwu "w sposób oczywisty".

Tak więc kasacja powodów okazała się uzasadniona, co doprowadziło - zgodnie z jej wnioskami - do uchylenia postanowień sądów obu instancji (art. 393[13] § 1 w związku z art. 393[8] § 2 k.p.c.).

OSNC 1999 r., Nr 9, poz. 161