Sprawa cywilna; domniemanie drogi sądowej

Zgodnie z art. 2 § 1 k.p.c. do rozpoznawania spraw cywilnych powołane są sądy powszechne, o ile sprawy te nie należą do właściwości sądów szczególnych, oraz Sąd Najwyższy. Pojęcie sprawy cywilnej zdefiniowano w art. 1 k.p.c.; sprawy te dzielą się na sprawy cywilne w sensie ścisłym, materialnym (to jest ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy, art. 1 in principio, in medio k.p.c.), a także sprawy cywilne w znaczeniu wyłącznie formalnym, to jest sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz inne sprawy, do których przepisy tego Kodeksu stosuje się z mocy ustaw szczególnych (art. 1 in fine k.p.c.).

Z przytoczonego przepisu wynika, że sąd powszechny powinien rozpoznać każdą przedstawioną mu sprawę cywilną w rozumieniu art. 1 k.p.c., a zarazem: że nie może rozpoznawać innych spraw. Wyjątki od tych zasad unormowane zostały w art. 2 § 3 i art. 199[1] k.p.c. Pierwszy z nich ma charakter negatywny i przewiduje możliwość przekazania sprawy cywilnej (w rozumieniu art. 1 k.p.c.) do właściwości innego organu. Z kolei drugi wyjątek ma charakter pozytywny i, w celu zabezpieczenia prawa do sądu, uniemożliwia odrzucenie pozwu, a zatem wymusza rozpoznanie sprawy, jeżeli organ administracji publicznej lub sąd administracyjny uznały się za niewłaściwe.

Czuwanie nad tym, by w postępowaniu cywilnym nie doszło do rozpoznania sprawy, co do której droga sądowa jest niedopuszczalna, jest jednym z istotnych obowiązków sądów. Po pierwsze bowiem, sądy, jak każdy organ władzy publicznej, muszą działać na podstawie i w granicach prawa (art. 7 Konstytucji), czyli także w zakresie swoich kompetencji. Po drugie, skutkiem rozpoznania sprawy w warunkach niedopuszczalności drogi sądowej jest nieważność postępowania (art. 379 pkt 1 k.p.c.), a zatem zasadniczo najdalej idąca wadliwość postępowania cywilnego.

Postanowienie SN z dnia 9 marca 2023 r., II CSKP 434/22

Standard: 79795 (pełna treść orzeczenia)

Prowadzenie postępowania sądowego może uzasadniać samo twierdzenie powoda o zasadnym roszczeniu, dlatego odrzucenie pozwu może być niewłaściwe, czyli co najmniej przedwczesne bez sprawdzenia stanu faktycznego i analizy treści stosunku prawnego (prawa).

Powodzenie powództwa zależy ostatecznie od analizy sprawy jako sprawy w rozumieniu art. 1 k.p.c., gdyż tylko sprawa cywilna w rozumieniu tego przepisu podlega rozpoznaniu przez sądy powszechne w postępowaniu cywilnym. Przepis ten nie obejmuje spraw wynikających z wszystkich stosunków społecznych i prawnych. Sprawa cywilna zależy od określonej relacji, z reguły osadzonej w prawie materialnym, określającym obowiązek i odpowiadające mu uprawnienie drugiego podmiotu, wynikające z ustawy lub umowy (przykładowo zobowiązanie).

Postępowanie cywilne ma potwierdzić tę relację, a w efekcie stanowić podstawę do wykonania (egzekucji) osądzonego uprawnienia (roszczenia).

Wyrok SN z dnia 10 marca 2021 r., II PSKP 16/21

Standard: 59632 (pełna treść orzeczenia)