Postanowienie z dnia 1997-06-24 sygn. II CKN 216/97

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II CKN 216/97

Postanowienie z dnia 24 czerwca 1997 r.

1. Przepis prawa może stanowić podstawę wpisu do księgi wieczystej tylko wówczas, gdy stwierdza nabycie ex lege prawa podlegającego ujawnieniu w księdze wieczystej, bez ustawowego wymagania poświadczenia tego nabycia.

2. Podstawą wpisu do księgi wieczystej nie może być odpis z odpisu dokumentu urzędowego poświadczony przez organ państwowy będący w posiadaniu odpisu tego dokumentu.

Przewodniczący: sędzia SN H. Ciepła (sprawozdawca).

Sędziowie SN: L. Walentynowicz, T. Wiśniewski.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 24 czerwca 1997 r. na rozprawie sprawy z wniosku Skarbu Państwa - Urzędu Rejonowego w K., z udziałem Stefanii P., Haliny M., Marka M. i Hanny Ł.-C., o założenie księgi wieczystej i wpis, na skutek kasacji uczestniczki postępowania Hanny Ł.-C. od postanowienia Sądu Wojewódzkiego w Krakowie z dnia 23 października 1996 r. sygn. akt (...)

postanowił uchylić zaskarżone postanowienie i przekazać sprawę Sądowi Wojewódzkiemu w Krakowie do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie:

Sąd Rejonowy dla Krakowa-Krowodrzy w Krakowie, postanowieniem z dnia 17 listopada 1995 r., postanowił założyć dla nieruchomości stanowiącej parcelę L. kat. 515/7, o powierzchni 4 a 25 m2, księgę wieczystą Kw nr (...) i wpisać jako właściciela Skarb Państwa. Za podstawę prawną wpisu przyjął art. 3 ustawy z dnia 3 stycznia 1946 r. o przejęciu na własność Państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej (Dz. U. RP Nr 3, poz. 17), orzeczenie Ministra Przemysłu i Handlu nr 26 z dnia 14 lutego 1948 r. (M. P. Nr 44, poz. 226) i orzeczenie Ministra Przemysłu Ciężkiego z dnia 29 września 1951 r. C II 884-90/51-1 w sprawie zatwierdzenia protokołu zdawczo-odbiorczego przedsiębiorstwa Pierwsza M. (...) Fabryka Naczyń Emaliowanych i Wyrobów Blaszanych "R. (...)" - Spółka z o.o. w K.

Rewizja uczestniczki Hanny Ł.-C. od tego wpisu została oddalona postanowieniem Sądu Wojewódzkiego w Krakowie z dnia 23 października 1996 r., który podzielił stanowisko sądu pierwszej instancji. Postanowienie to uczestniczka zaskarżyła kasacją opartą na podstawach z art. 393¹ pkt 1 i 2 k.p.c. Zdaniem skarżącej, Sąd Wojewódzki naruszył przepis art. 46 ust. 1 i 2 ustawy o księgach wieczystych i hipotece przez przyjęcie, że działka l. kat. 515/7 stała się w drodze nacjonalizacji własnością Skarbu Państwa, podczas, gdy z protokołu zdawczoodbiorczego wyraźnie wynika, że była ona dzierżawiona przez Pierwszą M.(...) Fabrykę Naczyń Emaliowanych "R. (...)" - Spółkę z o.o., oraz przepisy postępowania (art. 250 § 1 i 2 oraz art. 252 k.p.c., a także art. 31 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece) przez dokonanie wpisu na podstawie "niekompletnego i nieoryginalnego dokumentu", a ponadto zarzuciła nieważność postępowania spowodowaną niezawiadomieniem o nim Andrzeja Ł. - następcy prawnego Władysławy Ł.

Wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia przez uchylenie wpisu i oddalenie wniosku, ewentualnie przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Problem, który wyczerpuje istotę rozpoznawanej sprawy, a także jest przedmiotem zarzutów kasacyjnych obejmuje kilka kwestii wymagających odrębnego potraktowania. Pierwsza dotyczy nieważności postępowania wieczysto-księgowego z powodu pozbawienia możliwości obrony praw osoby, której prawo zostało dotknięte wpisem. Druga - warunków formalnych, jakie musi spełniać odpis decyzji administracyjnej, by mógł stanowić podstawę wpisu prawa własności w księdze wieczystej, i trzecia - z zakresu kognicji sądu w postępowaniu wieczystoksięgowym. Rozważania trzeba rozpocząć od przytoczenia treści art. 37 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, według którego sąd rejonowy rozpoznaje sprawy o wpis w księdze wieczystej w postępowaniu nieprocesowym, przy uwzględnieniu zmian wynikających z tej ustawy, a więc odrębności uregulowań w postępowaniu wieczystoksięgowym.

Przepisy omawianej ustawy regulują samodzielnie zarówno krąg osób zainteresowanych postępowaniem wieczystoksięgowym, jak i ochronę ich praw podmiotowych. Mianowicie, art. 51 cyt. ustawy nakłada na sąd obowiązek doręczenia zawiadomienia o wpisie osobie, której prawo zostało wpisem dotknięte. A zatem w tym zakresie wyłączone jest stosowanie przepisów kodeksu postępowania cywilnego o doręczaniu postanowień wydanych w postępowaniu nieprocesowym. Jak wynika z akt sprawy, Sąd Rejonowy zawiadomienie o założeniu w dniu 19 listopada 1995 r. księgi wieczystej i wpisaniu prawa własności na rzecz Skarbu Państwa przesłał m.in. Władysławie Ł. Jego odbiór potwierdziła Anna Ł., która zaskarżyła ten wpis rewizją, podając, że Władysława Ł. zmarła w dniu 1 listopada 1995 r., a jej spadkobiercą, poza rewidującą, jest syn Andrzej Ł. i wskazała jego adres.

Sąd Rejonowy, mimo obowiązku wynikającego z art. 51 cyt. ustawy, nie doręczył Andrzejowi Ł. zawiadomienia o założeniu księgi wieczystej i dokonaniu wymienionego wpisu, a Sąd Wojewódzki nie zawiadomił go o terminie rozprawy rewizyjnej. Niezawiadomienie to, z uwagi na uregulowanie art. 384 k.p.c. w brzmieniu sprzed 1 lipca 1996 r., według którego sąd rewizyjny może z urzędu rozpoznać rewizję na rzecz współuczestników, którzy wyroku nie zaskarżyli, a który miał w sprawie zastosowanie poprzez art. 37 ustawy o księgach wieczystych (...) w związku z art. 13 § 2 k.p.c. i art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie kodeksu postępowania cywilnego... (Dz. U. Nr 43, poz. 189), sanowałoby niewykonanie przez Sąd Rejonowy obowiązku przewidzianego z art. 51 cyt. ustawy. Tak więc zaniechanie przez Sąd Wojewódzki zawiadomienia Andrzeja Ł. o terminie rozprawy rewizyjnej powoduje nieważność postępowania z przyczyny określonej w art. 369 pkt 5 k.p.c. w brzmieniu sprzed 1 lipca 1996 r., którą to nieważność Sąd Najwyższy wziął pod rozwagę z urzędu (art. 393¹¹ k.p.c.). Uregulowanie tego przepisu wyłącza działanie w postępowaniu kasacyjnym zasady, że na nieważność może się powołać osoba, której prawo do obrony zostało naruszone.

Już więc z tej przyczyny zaskarżone postanowienie podlega uchyleniu (art. 393¹³ k.p.c.). Stwierdzona nieważność wyłącza możliwość uwzględnienia wniosku autorki kasacji o wydanie orzeczenia reformatoryjnego, mimo że decyzja Ministra Gospodarki z dnia 8 kwietnia 1997 r., z której Sąd Najwyższy przeprowadził dowód w postępowaniu kasacyjnym, stwierdza nieważność przyjętego przez sądy obu instancji za podstawę wpisu do księgi orzeczenia Ministra Przemysłu Ciężkiego z dnia 29 września 1951 r. Mimo uchylenia zaskarżonego postanowienia z powodu nieważności postępowania, Sąd Najwyższy uważa za celowe ustosunkowanie się do pozostałych zarzutów kasacyjnych.

Przytoczona na wstępie druga kwestia wymagająca rozważenia objęta jest w kasacji zarzutem naruszenia przez Sąd Wojewódzki przepisów art. 31 ust. ustawy o księgach wieczystych (...) oraz art. 250 i 252 k.p.c. Tak sformułowanemu zarzutowi nie można odmówić słuszności. Przewidziana w art. 31 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych (...) zasada notarialnego poświadczenia podpisu na dokumencie, który ma stanowić podstawę wpisu do księgi wieczystej, nie odnosi się do dokumentów urzędowych w rozumieniu art. 244 k.p.c. Takim dokumentem jest niewątpliwie decyzja administracyjna spełniająca wymagania określone przepisami kodeksu postępowania administracyjnego, a więc wydana przez odpowiedni organ, we właściwej formie, z wymaganymi podpisami i urzędową pieczęcią.

Trzeba przyznać rację skarżącej, że tych wymagań nie spełnia przyjęty przez Sąd Wojewódzki, w ślad za sądem pierwszej instancji, za prawidłową podstawę wpisu do księgi wieczystej, odpis z odpisu orzeczenia Ministra Przemysłu Ciężkiego z dnia 29 września 1951 r., wydanego w porozumieniu z Przewodniczącym Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego w sprawie zatwierdzenia protokołu zdawczo-odbiorczego przedsiębiorstwa Pierwsza M. (...) Fabryka Naczyń Emaliowanych i Wyrobów Blaszanych "R. (...)" w K., będącego integralną częścią orzeczenia o przejęciu przedsiębiorstwa na rzecz Państwa, wydanego na podstawie art. 3 i 6 ustawy z dnia 3 stycznia 1946 r. o przejęciu na własność Państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej (Dz. U. Nr 3, poz. 17). Nie można w nim bowiem odczytać wymienionych wyżej, obowiązkowych w rozumieniu art. 107 k.p.a., składników decyzji administracyjnej.

Niezależnie od tego, odpis ten nie mógł stanowić podstawy wpisu do księgi wieczystej z przyczyny określonej w art. 250 § 1 k.p.c. Mianowicie, ustawodawca, przewidując w tym przepisie możliwość przedstawienia przez organ państwowy urzędowo poświadczonego przez ten organ odpisu dokumentu znajdującego się w jego aktach, miał na względzie odpis z oryginału. Tylko taki odpis stanowi pełnowartościową podstawę wpisu do księgi wieczystej i zapewnia bezpieczeństwo obrotu, spełniając tym samym cel, jakiemu służą księgi wieczyste. W świetle tych rozważań nie można podzielić poglądu Sądu Wojewódzkiego, że skarżąca dla podważenia wymienionego odpisu, jako podstawy wpisu do księgi wieczystej, powinna była wykazać okoliczności zaprzeczające jego prawdziwości (art. 252 k.p.c.).

Przy rozważaniu ostatniej kwestii, objętej w kasacji zarzutem naruszenia przepisu art. 46ust. 1 i 2 ustawy o księgach wieczystych (...), należy odwołać się do dorobku orzecznictwa sądowego w przedmiocie kognicji sądu w postępowaniu wieczystoksięgowym, gdy podstawą wpisu jest decyzja administracyjna. W orzecznictwie tym utrwalony jest pogląd, że sąd odmówi dokonania wpisu w razie stwierdzenia bezwzględnej nieważności decyzji, tj. wydania jej przez organ oczywiście niewłaściwy lub bez zastosowania jakiejkolwiek procedury. Oznacza to wyłączenie w postępowaniu wieczystoksięgowym z ogólnej zasady związania sądu ostateczną decyzją administracyjną - decyzji bezwzględnie nieważnych.

Ten kierunek orzecznictwa jest kontynuowany po wejściu w życie ustawy z dnia 31 stycznia 1980 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym oraz o zmianie ustawy kodeks postępowania administracyjnego - Dz. U. Nr 4, poz. 8 (por. uchwałę SN z dnia 27 listopada 1984 r. III CZP 70/84, OSNCP 1985, z. 8, poz. 108 i uzasadnienie uchwały SN z dnia 28 stycznia 1993 r. III CZP 167/92, OSNCP 1993, z. 6, poz. oraz powołane tam orzecznictwo). Skarżąca upatruje naruszenia przez Sąd Wojewódzki przepisu art. 46 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych (...) w przyjęciu na podstawie powołanych orzeczeń, że nacjonalizacją została objęta działka l. kat. 515/7, podczas gdy z protokołu zdawczo-odbiorczego wynika, iż była ona dzierżawiona przez wymienioną Fabrykę. Zarzut ten jest chybiony.

Pogląd sądu rewizyjnego, że badanie merytorycznej treści decyzji administracyjnej wykracza poza zakres kognicji sądu wieczystoksięgowego jako prawidłowy nie może być skutecznie zwalczany. Dokonany wpis na podstawie takiej decyzji administracyjnej (oczywiście, gdyby spełniała omówione warunki formalne podstawy wpisu do księgi wieczystej) mógłby być podważony, jak słusznie uznał Sąd Rewizyjny, w drodze procesu o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Takiemu stanowisku dał wyraz Sąd Najwyższy m.in. w orzeczeniu z dnia 13 lutego 1984 r. IV RC 343/85 (OSNCP 1985, z. 7, poz. 92). Na marginesie Sąd Najwyższy zauważa, że Sąd Rejonowy błędnie powołał jako podstawę wpisu również art. 3 dekretu z dnia 3 stycznia 1946 r. o przejęciu na własność Państwa podstawowych gałęzi gospodarki narodowej, co uszło też uwagi sądu rewizyjnego. Wprawdzie w drodze wyjątku od ustanowionej w art. 31 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych (...) zasady, że podstawę wpisu stanowi tylko dokument, podstawą tą może być przepis prawa, ale jedynie w sytuacji, gdy stwierdza on nabycie ex lege prawa podlegającego ujawnieniu w księdze wieczystej, bez wymagania ustawowego poświadczenia tego nabycia.

Tymczasem w rozpoznawanej sprawie Skarb Państwa wywodzi swoją własność z przepisów powołanego dekretu, który w art. 3 ust. 5 w związku z art. 2 ust. 7 do przejęcia przedsiębiorstwa na własność Państwa wymaga orzeczenia właściwego ministra. W konsekwencji takiego uregulowania brak jest uzasadnienia prawnego do powołania art. 3 wymienionego dekretu jako podstawy wpisu. Uwaga ta ma znaczenie wobec stwierdzenia w trybie administracyjnym nieważności orzeczenia powołanego jako podstawy wpisu w księdze wieczystej obok art. 3 dekretu.

OSNC 1998 r., Nr 1, poz. 7