Przepis prawa jako podstawa wpisu do księgi wieczystej; nabycie prawa ex lege

Prawomocne postanowienie zawierające plan podziału sumy uzyskanej z egzekucji z nieruchomości, w którym komornik wymienił osobę, dla której jest przeznaczona suma przypadająca od nabywcy, wydane na podstawie art. 1037 § 2 k.p.c. ‎i stanowiące tytuł egzekucyjny przeciwko nabywcy nieruchomości, stanowi podstawę wpisu w księdze wieczystej hipoteki powstałej z mocy samego prawa (art. 1037 § 3 k.p.c.), bez nadawania przez sąd tak powstałemu tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności.

Uchwała SN z dnia 7 czerwca 2023 r., III CZP 153/22

Standard: 76584 (pełna treść orzeczenia)

W art. 31 ust. 1 u.k.w.h. przyjęto, że wpis może być dokonany na podstawie dokumentu z podpisem notarialnie poświadczonym, jeżeli przepisy szczególne nie przewidują innej formy dokumentu, jednak określono w ten sposób jedynie formę, a nie rodzaj dokumentu.

Niewątpliwie wniosek o wpis do księgi wieczystej powinien być uzasadniony i udowodniony za pomocą dokumentów załączonych do wniosku. Jedynie dokumenty stanowią formalną podstawę wpisu, a innym materiałem dowodowym sąd nie dysponuje. Potrzeba załączenia do wniosku jakiegokolwiek dokumentu może odpaść w razie nabycia ex lege wpisywanego prawa. Trzeba wszakże podkreślić, że takie nabycie jest z reguły dokumentowane przez deklaratywne orzeczenie sądu lub decyzję administracyjną, które załącza się do wniosku.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego jednak przyjmuje się, że przepis prawa może stanowić bezpośrednią podstawę wpisu do księgi wieczystej wtedy, gdy stwierdza nabycie ex lege prawa podlegającego ujawnieniu w księdze wieczystej, bez ustawowego wymagania poświadczenia tego nabycia.

Istnieje zatem możliwość wpisania Skarbu Państwa jako nabywcy nieruchomości z mocy prawa mimo braku orzeczenia sądu albo decyzji administracyjnej stwierdzających przejście własności. Przepis art. 626 [8] § 1 k.p.c. (dawniej art. 46 ust. 1 u.k.w.h.) nie powinien zatem stanowić przeszkody do uwzględnienia wniosku o wpis prawa nabytego z mocy ustawy, gdy zostanie wykazane, że Skarbowi Państwa przysługuje uprawnienie, którego ujawnienia w księdze wieczystej domaga się (uchwała z dnia 9 lipca 1993 r., III CZP 91/93; postanowienie z dnia 24 czerwca 1997 r., II CKN 216/97; postanowienie z dnia 6 grudnia 2000 r., III CKN 824/00; postanowienie z dnia 23 maja 2002 r., IV CKN 1092/00; uchwała z dnia 7 maja 2009 r., III CZP 15/09; uchwała z dnia 7 października 2009 r., III CZP 69/09).

Tym bardziej nie powinna budzić dopuszczalność wpisania w dziale II księgi wieczystej starosty (prezydenta miasta na prawach powiatu) w sytuacji, gdy nie doszło do zmiany właściciela nieruchomości, ale zmieniła się jedynie jednostka reprezentująca Skarb Państwa. De lege lata wynika to expressis verbis z § 33 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 15 lutego 2016 r.

Wpisanie starosty (prezydenta miasta na prawach powiatu) jako organu eprezentującego Skarb Państwa na podstawie art. 11 ust. 1 w związku z art. 23 ust. 1 u.g.n. jest jednak dopuszczalne tylko wtedy, gdy ze szczególnego przepisu nie wynika w rozważanym zakresie kompetencja innej jednostki lub organu, nie powierzono wykonywania praw Skarbu Państwa osobie prawnej ani nie oddano nieruchomości w trwały zarząd lub zarząd państwowej jednostce organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej.

Postanowienie SN z dnia 25 stycznia 2017 r., IV CSK 133/16

Standard: 11014 (pełna treść orzeczenia)