Uchwała z dnia 1995-11-10 sygn. III CZP 156/95

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 156/95

Uchwała z dnia 10 listopada 1995 r.

Przewodniczący: sędzia SN M. Sychowicz.

Sędziowie SN: A. Nalewajko (sprawozdawca), Z. Strus. Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Huty "(...)" w D.G. przeciwko Hucie "(...)" w C. o zapłatę, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 10 listopada 1995 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Wojewódzki w Częstochowie, postanowieniem z dnia 8 września 1995 r. sygn. akt (...), do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy od przedawnionego roszczenia można w dalszym ciągu naliczać odsetki ustawowe?"

podjął następującą uchwałę:

Jeżeli dłużnik podniesie uzasadniony zarzut przedawnienia dochodzonego od niego roszczenia, odsetki za opóźnienie mogą być naliczone tylko za czas do chwili przedawnienia roszczenia.

Uzasadnienie: Powodowa Huta "(...)" S.A. w D.G. wniosła o zasądzenie od pozwanej Huty "(...)" w C. kwoty 12 600 000 zł w dawnej walucie tytułem należności za dostarczony pozwanej w dniu 29 września 1991 r. złom wsadowy.

Strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa i zarzuciła, że roszczenie powódki uległo przedawnieniu.

Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 23 marca 1995 r. uwzględnił powództwo w całości. Sąd ten ustalił, że w dniu 26 września 1991 r. Huta "(...)" Zakład Przerobu Złomu Metali w D.G. dostarczył Hucie "(...)" w C., na podstawie faktury 571/WA²01 z dnia 1 października 1991 r., złom stalowy o wartości kwoty dochodzonej pozwem. Spółka z o.o. H.K.C. (...), działająca jako pełnomocnik powodowej Huty, wysłała do pozwanej potwierdzenie salda na dzień 30 listopada 1992 r., obejmującego także sporną kwotę. Potwierdzenie to w imieniu pozwanej Huty podpisał zastępca głównego księgowego. W dniu 23 czerwca 1994 r. dyrektorzy pozwanej Huty do spraw ekonomicznych i do spraw produkcji podpisali pismo, w którym pozwana Huta uznawała należności powoda, w tym należność sporną, pod warunkiem umorzenia przez powódkę odsetek. Na podstawie powyższych ustaleń Sąd Rejonowy uznał, że roszczenie powódki nie uległo przedawnieniu przewidzianemu w art. 554 k.c. Potwierdzenie salda na dzień 30 listopada 1992 r. nie spowodowało przerwy biegu przedawnienia, gdyż, jako nie pochodzące od organu powołanego do reprezentowania Huty, nie było uznaniem niewłaściwym. Natomiast, zdaniem Sądu Rejonowego, oświadczenie pozwanej, zawarte w piśmie z dnia 23 czerwca 1994 r., podpisane przez dwóch zastępców dyrektorów pozwanej, wpisanych do rejestru jako pełnomocnicy przedsiębiorstwa, w którym pozwana uznała należność główną na kwotę 5,8 mln starych złotych, wymienioną w wykazie z dnia 1 czerwca 1994 r. i obejmującą sporną należność, należy traktować jako zrzeczenie się przez pozwaną korzystania z przedawnienia. Odsetki w chwili wniesienia pozwu nie uległy przedawnieniu, gdyż roszczenie stało się wymagalne w połowie października 1991 r., a zatem w dacie wniesienia pozwu, czyli w dniu 9 września 1994 r., żadna ich część nie była przedawniona.

Przy rozpoznawaniu rewizji strony pozwanej od powyższego wyroku Sad Wojewódzki, nie podzielając stanowiska Sądu Rejonowego co do nieprzedawnienia roszczenia, postanowieniem z dnia 8 września 1995 r. przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia jako budzące poważne wątpliwości przytoczone na wstępie zagadnienie prawne.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Powołanie się przez Sąd Wojewódzki na przytoczone w postanowieniu tego sądu orzecznictwo Sądu Najwyższego, jako źródło swych wątpliwości co do przedstawionego zagadnienia prawnego, polega na nieporozumieniu. W przytoczonych orzeczeniach Sądu Najwyższego: wyroku z dnia 19 stycznia 1990 r. IV CR 294/89 (OSNCP 1991, z. 2-3, poz. 33) oraz uchwałach z dnia 5 kwietnia 1991 r. III CZP 20/91 (OSNCP 1991, z. 10-12, poz. 120), z dnia 5 kwietnia 1991 r. III CZP 21/91 (OSNCP 1991, z. 10-12, poz. 121) oraz z dnia 9 listopada 1994 r. III CZP 141/94 (nie publ.) istotnie stwierdzone zostało, że roszczenie o zapłatę odsetek za opóźninie uzyskuje byt niezależny od długu głównego i ulega przedawnieniu według własnych reguł, osobno za każdy dzień opóźnienia, w związku z czym może być dochodzone również po upływie przedawnienia roszczenia głównego. Stwierdzenia te dotyczą jednak okresu po powstaniu roszczenia z tytułu odsetek. Nie mogą one nasuwać żadnych wątpliwości, istotnie bowiem raz powstały obowiązek płacenia odsetek uzyskuje byt niemal niezależny, co przejawia się w tym, że może on istnieć także mimo wygaśnięcia zobowiązania głównego.

Przedstawione zagadnienie prawne dotyczy zupełnie innej kwestii, a mianowicie tego, czy w sytuacji, gdy dług główny uległ przedawnieniu, roszczenie o odsetki za okres po tym przedawnieniu w ogóle powstaje. Trafnie podnosi się w postanowieniu Sądu Wojewódzkiego, że roszczenie przedawnione nadal istnieje, a tylko zmienia swój charakter, mianowicie z roszczenia cywilnego staje się roszczeniem niezupełnym (naturalnym). Ma to takie znaczenie, że roszczenie to staje się niezaskarżalne, nie może więc być przymusowo zrealizowane. Jednakże w razie dobrowolnego, nawet omyłkowego, jego spełnienia dłużnik nie może żądać jego zwrotu (art. 411 pkt 3 k.c.). Wierzytelność przedawniona, która mimo upływu terminu nie wygasła, może też być potrącona, jeżeli w chwili, gdy potrącenie stało się możliwe, przedawnienie jeszcze nie nastąpiło (art. 502 k.c.). Rozważenia jednak wymaga, czy przy takim zmienionym charakterze roszczenia mogą być naliczane odsetki za opóźnienie za czas po jego przedawnieniu.

Za punkt wyjściowy takich rozważań należy przyjąć normę art. 481 § 1 k.c., która stanowi postawę prawną roszczenia z tytułu odsetek. Przewiduje ona, że wierzyciel może dochodzić odsetek, jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, za czas takiego opóźnienia. Zgodnie z poglądem doktryny, przez opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego rozumie się taki stan prawny, w którym świadczenie nie nastąpiło jeszcze w momencie, w jakim stosownie do trwającej powinności dłużnika miało nastąpić, lub taką sytuację prawną, w której świadczenie to wprawdzie nastąpiło, lecz chwila jego realizacji nie pokrywa się z momentem, w jakim powinna być dokonana. Opóźnienie oznacza zatem ogólne pojęcie niewykonania zobowiązania pieniężnego w należytym terminie. W doktrynie uważa się, że przesłankami opóźnienia dłużnika są:

1 ) istnienie ważnego zobowiązania,

2) skuteczność roszczenia wierzyciela, jeżeli chodzi o tę drugą przesłankę;

skuteczność roszczenia zachodzi wtedy, gdy wierzyciel może egzekwować swe prawa w danym momencie. Roszczenie pieniężne wtedy jest pozbawione skuteczności, gdy dłużnik uczyni użytek z przysługujących mu zarzutów dylatoryjnych czy peremptoryjnych. Skutek przedawnienia wierzytelności polega właśnie na tym, że dla dłużnika powstaje szczególnego rodzaju zarzut wyłączający zasądzenie, a zatem i egzekucję, czyli zarzut peremptoryjny. Jeżeli dłużnik ma prawo odmówić świadczenia - a takie prawo z chwilą upływu terminu przedawnienia zastrzega mu norma art. 117 § 2 k.c. - nie może być mowy o opóźnieniu po jego stronie, choćby termin spełnienia świadczenia już upłynął. Obowiązek płacenia odsetek nie może zatem powstać bez obowiązku zapłaty sumy głównej i pod tym względem odsetki stanowią dług uboczny, czyli akcesoryjny.

Z tych względów udzielono odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1996 r., Nr 3, poz. 31