Uchwała z dnia 1980-11-27 sygn. III CZP 60/80

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 60/80

Uchwała SN z dnia 27 listopada 1980 r.

Przewodniczący: sędzia SN S. Rudnicki. Sędziowie SN: K. Piasecki, Z. Wasilkowska (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa L. K. przeciwko J. K. o ustalenie wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Ł. postanowieniem z dnia 14 czerwca 1980 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy dopuszczalne jest zabezpieczenie powództwa z art. 138 k.r.o. o uchylenie lub obniżenie obowiązku alimentacyjnego ustalonego prawomocnym wyrokiem przez wstrzymanie egzekucji tych alimentów"?

podjął następującą uchwałę:

Zabezpieczenie powództwa przewidzianego w art. 138 k.r.o. o uchylenie lub obniżenie obowiązku alimentacyjnego przez zawieszenie postępowania egzekucyjnego nie jest wyłączone. Ze względu jednak na potrzebę szczególnej ochrony interesu osoby uprawnionej do alimentacji zawieszenie postępowania egzekucyjnego może mieć miejsce tylko wówczas, gdy powództwo jest uwiarygodnione w wysokim stopniu.

Uzasadnienie

Sąd Rejonowy w Ł.i postanowieniem z dnia 19.V.1980 r. zawiesił postępowanie egzekucyjne prowadzone przez komornika na podstawie wyroku zasądzającego od powoda na rzecz pozwanej alimenty, ustalając, że pozwana z dniem 17.IX.1978 r. podjęła pracę zarobkową i zarabiała 3.329 zł miesięcznie.

Przy rozpoznawaniu zażalenia pozwanej na powyższe postanowienie Sądowi Wojewódzkiemu nasunęły się wątpliwości, wyrażone w przytoczonym w sentencji uchwały pytaniu prawnym.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

W uchwale z dnia 27.II.1975 r. III PZ 2/75 (OSNCP 1975, poz. 146) Sąd Najwyższy zajmował się już podobnym zagadnieniem i wypowiedział tezę, że dopuszczalne jest zabezpieczenie powództwa o uchylenie lub obniżenie obowiązku płacenia renty uzupełniającej zasądzonej prawomocnie na rzecz poszkodowanego w związku z utratą zdolności do pracy (art. 907 § 2 k.c.) przez wstrzymanie wypłaty renty w całości lub w części (art. 755 k.p.c.).

W uzasadnieniu tej uchwały Sąd Najwyższy przyjął, że roszczenie o uchylenie lub obniżenie obowiązku płacenia renty odszkodowawczej ma wprawdzie charakter majątkowy, nie jest jednak roszczeniem pieniężnym w rozumieniu art. 747 k.p.c. Nie mają przeto do niego zastosowania ograniczenia wynikające z art. 750 ani art. 747 k.p.c. Do roszczeń majątkowych niepieniężnych stosuje się art. 755 k.p.c., który upoważnia sąd do wyboru takiego sposobu zabezpieczenia, jaki stosownie do okoliczności uzna za odpowiedni. Zabezpieczenie powództwa może przeto także polegać na wstrzymaniu wypłaty zasądzonej renty.

W związku z powyższą uchwałą i jej uzasadnieniem Sądowi Wojewódzkiemu nasunęły się dwojakiego rodzaju wątpliwości: czy można roszczenie z art. 138 k.r.o. uważać za roszczenie niepieniężne oraz czy w ogóle osoba występująca z takim roszczeniem może domagać się zabezpieczenia powództwa, skoro art. 730 k.p.c. nadaje powyższe uprawnienie wierzycielowi, a osoba ta jest dłużnikiem alimentacyjnym. Wątpliwości powyższe nie są uzasadnione.

Przepis art. 730 § 1 k.p.c. stanowiąc, że zabezpieczenie dochodzonego roszczenia jest dopuszczalne, jeżeli m.in. brak zabezpieczenia mógłby "wierzyciela" pozbawić zaspokojenia, ma na myśli wierzyciela w sensie procesowym, tj. każdą osobę, która występuje przed sądem z odpowiednim roszczeniem w charakterze powoda głównego bądź wzajemnego. Okoliczność, że osoba ta jest dłużnikiem w rozumieniu prawa materialnego, nie zmienia jej sytuacji procesowej, jeżeli domaga się ona ustalenia, że dług nie istnieje albo istnieje w niższej wysokości. Zajęcie innego stanowiska prowadziłoby do niedopuszczalności zabezpieczenia każdego powództwa negatoryjnego, w którym dłużnik kwestionowałby istnienie długu lub jego rodzaj, a takie stanowisko byłoby nie do przyjęcia.

O ile chodzi o kwestię, czy roszczenie z art. 138 k.r.o. o zmianę orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego jest roszczeniem pieniężnym w rozumieniu art. 747 k.p.c., Sąd Najwyższy w obecnym składzie przychyla się do poglądu wyrażonego w powołanej uchwale III PZ 2/76 (w odniesieniu do zmiany wysokości renty na podstawie art. 907 § 2 k.c.), że roszczenie to ma charakter majątkowy, lecz nie pieniężny. Sposoby zabezpieczenia wymienione w art. 747 k.p.c. wyraźnie wskazują, że ustawodawca miał w tym przepisie na uwadze roszczenia pieniężne sensu stricto, tj. takie, w których powód dochodzi zasądzenia od pozwanego konkretnej sumy pieniężnej. Roszczenie, w którym powód domaga się uchylenia lub obniżenia obowiązku alimentacyjnego, choć ma oczywiście charakter majątkowy, nie zmierza do uzyskania od pozwanego jakiejkolwiek kwoty pieniężnej. Inaczej byłoby, gdyby powód domagał się zwrotu nadpłaconych tytułem alimentów kwot, sytuacja taka nie zachodzi jednak w niniejszej sprawie.

Przy przyjęciu, że roszczenie z art. 138 k.r.o. nie jest roszczeniem pieniężnym, prawidłowy jest wniosek, że sąd zgodnie z art. 755 § 1 k.p.c. nie jest skrępowany w wyborze środków zabezpieczenia, a więc może powództwo to zabezpieczyć także przez zawieszenie postępowania egzekucyjnego w całości lub w części.

Za takim rozwiązaniem przemawia także pośrednio powołany przez Sąd Wojewódzki przepis art. 843 § 4 k.p.c., zgodnie z którym sąd może zabezpieczyć powództwo przeciwegzekucyjne przez zawieszenie postępowania egzekucyjnego.

Sąd Wojewódzki wychodzi - jak się wydaje - z założenia, że powyższy przepis nie może mieć nigdy zastosowania w sprawach alimentacyjnych, albowiem dłużnikowi alimentacyjnemu przysługuje tylko powództwo z art. 138 k.r.o., a nie z art. 840 k.p.c. Pogląd ten jest nieścisły. Dłużnikowi alimentacyjnemu bowiem przysługuje bądź jedno, bądź drugie powództwo, zależnie od przesłanek, na jakie powołuje się dla uzasadnienia swego roszczenia. Jeżeli dłużnik powołuje się na zmianę stosunków (obniżenie się swoich możliwości zarobkowych i majątkowych lub zmniejszenie potrzeb uprawnionego do alimentacji), przysługuje mu powództwo z art. 138 k.r.o. Jeżeli natomiast twierdzi, że po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie alimentacyjne wygasło albo nie może być egzekwowane, np. że dobrowolnie zapłacił alimenty albo że nastąpiło przedawnienie, właściwą drogą jest powództwo z art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. W tej drugiej sytuacji nie budzi wątpliwości, że dłużnik mógłby na podstawie art. 843 § 4 k.p.c. domagać się zawieszenia postępowania egzekucyjnego.

Jakkolwiek przesłanki powództwa z art. 138 k.r.o. są odmienne od przesłanek przewidzianych w art. 840 k.p.c., cel powództwa jest zbliżony; chodzi o zwolnienie dłużnika z obowiązku płacenia alimentów zasądzonych prawomocnym wyrokiem lub na podstawie zgody. Jeżeli więc w razie wytoczenia powództwa przewidzianego w art. 840 k.p.c. może nastąpić jego zabezpieczenie przez zawieszenie postępowania egzekucyjnego, brak przesłanek sprzeciwiających się stanowczo podobnemu zabezpieczeniu powództwa z art. 138 k.r.o.

Odpowiadając więc w zasadzie pozytywnie na postawione pytanie prawne, należy jednak zwrócić uwagę na fakt, że należności alimentacyjne należą w całym naszym systemie prawa materialnego i procesowego do szczególnie uprzywilejowanych, co zresztą znajduje wyraz także w uprzywilejowanym sposobie zabezpieczenia roszczeń alimentacyjnych (art. 753 k.p.c.). Dlatego też mając na względzie potrzebę ochrony interesu osoby uprawnionej do alimentacji, sąd powinien korzystać z tak daleko idącego sposobu zabezpieczenia powództwa, jakim jest zawieszenie postępowania egzekucyjnego, tylko w wypadkach wysokiego stopnia uwiarygodnienia powództwa. Nie wystarczy więc samo powołanie się dłużnika alimentacyjnego na fakty mające uzasadniać powództwo z art. 138 k.r.o., lecz powinny one być uwiarygodnione - w zasadzie - dokumentami, np. stwierdzeniem inwalidztwa dłużnika alimentacyjnego lub zaświadczeniem z miejsca pracy osoby uprawnionej do alimentacji, świadczącym o jej usamodzielnieniu się itp.

Z tych przyczyn Sąd Najwyższy udzielił odpowiedzi objętej sentencją uchwały.