Postanowienie z dnia 2018-06-07 sygn. V KZ 26/18

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania Pokaż dokument źródłowy

Sygn. akt V KZ 26/18

POSTANOWIENIE

Dnia 7 czerwca 2018 r. Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Jarosław Matras

w sprawie W. M.

o wznowienie postępowania

po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu

w dniu 7 czerwca 2018 r. zażalenia skazanego na zarządzenie upoważnionego sędziego Sądu Apelacyjnego w P. z dnia 19 kwietnia 2018 r., sygn. akt II AKz …/18 o odmowie przyjęcia zażalenia na postanowienie Sądu Apelacyjnego w P. z dnia 13 marca 2018 r. w przedmiocie przyznania wynagrodzenia obrońcy za sporządzenie opinii o braku podstaw do złożenia wniosku o wznowienie na podstawie art. 430 § 1 k.p.k. w zw. z art. 545 § 1 k.p.k.

p o s t a n o w i ł:

zażalenie pozostawić bez rozpoznania.

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 13 marca 2018 r. Sąd Apelacyjny w P. na podstawie art. 626 k.p.k. w zw. z art. 17 ust 4 pkt. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3.10.2016 r. (Dz.U. poz. 1714) zasądził wynagrodzenie obrońcy za sporządzenie opinii o braku podstaw do złożenia wniosku o wznowienie, nadto zwolnił skazanego od uiszczenia kosztów obrony. Odpis postanowienia doręczono skazanemu wraz z pouczeniem o możliwości zaskarżenia go w trybie art. 426 § 2 k.p.k. (por. k. 4900).

Na powyższe postanowienie zażalenie wniósł W. M. podnosząc zastrzeżenia, co do sposobu wykonywania obowiązków przez przydzielonego mu obrońcę z urzędu, nadto nie zgodził się ze stanowiskiem obrońcy w przedmiocie braku podstaw do wznowienia postępowania. Zarządzeniem z dnia 26 marca 2018 r. na podstawie art. 530 § 2 k.p.k. oraz 545 § 1 k.p.k. wobec nie usunięcia braku formalnego, odmówiono przyjęcia wniosku o wznowienia złożonego osobiście przez skazanego. Z kolei, zarządzeniem z dnia 19 kwietnia 2018 r. zdjęto z wokandy termin wyznaczonego posiedzenia w przedmiocie rozpoznania zażalenia na postanowienie z dnia 13 marca 2018 r., a na podstawie art. 429 § 1 k.p.k. w zw. z art. 425 § 3 k.p.k. wydane zostało tego dnia zarządzenie o odmowie przyjęcia zażalenia wobec jego niedopuszczalności, wynikającej z braku gravamen, w układzie, w którym skazanego zwolniono od kosztów tego postępowania. Odpis ww. zarządzenia doręczono skazanemu wraz z pouczeniem o terminie i sposobie zażalenia (art. 429 § 2 k.p.k.), do którego rozpoznania wskazano Sąd Najwyższy.

Na powyższe zarządzenie zażalenie wniósł W. M., po raz kolejny wskazując argumenty świadczące, w jego ocenie, o niesolidności obrońcy sporządzającego opinię, czego konsekwencją jest oczywista niezasadność wypłaty wynagrodzenia wyznaczonemu w sprawie obrońcy.

Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:

Zażalenie skazanego przedstawione przez Sąd Apelacyjny w P. nie może zostać rozpoznane, albowiem wydane zarządzenie nie podlegało zaskarżeniu. Na wstępie trzeba przypomnieć, że zaskarżone zarządzenie zostało wydane w toku postępowania w przedmiocie wznowienia postępowania, po tym jak wyznaczony obrońca z urzędu nie stwierdził podstaw do sporządzenia wniosku o wznowienie postępowania (opinia obrońcy z urzędu). To, że formalnie nie został skutecznie złożony wniosek o wznowienie postępowania, który spełniał by warunek z art. 545 § 2 k.p.k., nie ma w tym układzie znaczenia, albowiem złożony przez skazanego wniosek o ustanowienie obrońcy z urzędu w celu sporządzenia i podpisania wniosku o wznowienie postępowania inicjuje jednocześnie postępowanie o wznowienie postępowania; tylko na takim etapie postępowania może być prowadzona procedura wyznaczenia obrońcy z urzędu (art. 84 § 3 k.p.k.). Zatem to właśnie na etapie postępowania o wznowienie postępowania wydane zostało postanowienie o przyznaniu wynagrodzenia dla ustanowionego z urzędu obrońcy, który w swojej opinii nie stwierdził podstaw do sporządzenia i podpisania wniosku o wznowienie postępowania. Postanowienie to nie zostało wydane w postępowaniu odwoławczym, ale w toku postępowania nadzwyczajnego – w postępowaniu wznowieniowym. Postępowanie wznowieniowe ma zaś co do zasady jednoinstancyjny charakter a rozdział 56 k.p.k. nie przewiduje odesłania do odpowiedniego stosowania przepisów odwoławczych, z wyjątkiem tych wymienionych w art. 545 § 1 k.p.k. (postanowienie SN z dnia 12 października 2010 r., III KO 68/09, LEX nr 843484). Błędem było wobec tego pouczenie skazanego, że na postanowienie to – w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach – przysługuje mu zażalenia na podstawie art. 426 § 2 k.p.k. (k. 4900). Przepis art. 426 § 2 k.p.k. dotyczy bowiem wymienionych orzeczeń wydanych przez sąd odwoławczy, a nie sąd wznowieniowy. Sąd Apelacyjny w P. był zaś sądem właściwym do procedowania w kwestii wznowienia postepowania i nie rozpoznawał żadnego środka odwoławczego (byłby takim sądem w przypadku wydania przez prezesa sądu okręgowego zarządzenia w trybie art. 429 § 1 k.p.k. o odmowie przyjęcia wniosku o wznowienie postępowania – por. wywód poniżej). Wytknąć należy także i to, że przecież postanowienie z dnia 13 marca 2018 r. nie kończyło postępowania o wznowienie postępowania, a wobec tego, nieuprawnione było orzeczenie w pkt 2 postanowienia o zwolnieniu skazanego od uiszczenia kosztów obrony (art. 626 § 1 k.p.k. w zw. z art. 639 k.p.k.). Na skutek tego błędnego pouczenia zażalenie wniósł skazany, a odmowa przyjęcia tego zażalenia wynikała z przyjęcia poglądu, iż nie ma on uprawnienia (gravamen) do zaskarżenia postanowienia, skoro właśnie zwolniono go od kosztów tego postępowania, a rozstrzygniecie w pkt 1 postanowienia dotyczy tylko Skarbu Państwa oraz wyznaczonego z urzędu obrońcy. Rzecz jednak w tym, że odmowa przyjęcia zażalenia z powodu braku gravamen powinna być poprzedzona ustaleniem, czy w ogóle na takie postanowienie przysługuje środek odwoławczy. W przypadku badania gravamen, chodzi przecież o wykazanie, że strona lub inna osoba formalnie uprawniona przez przepisy prawa do wnoszenia środka odwoławczego może to swoje prawo in concreto skutecznie zrealizować. Będzie to miało miejsce, gdy określone rozstrzygnięcie lub ustalenie, narusza jej prawo lub szkodzi jej interesom. Warunkiem badania takiego uprawnienia jest zatem istnienie ustawowego trybu wniesienia środka odwoławczego. W sprawie tej, niestety, nie wykazano najmniejszego zainteresowania tym, w jakim trybie wydawane jest postanowienie i tym, czy na takie postanowienie przysługuje środek odwoławczy. Niestety, także Sąd Najwyższy w sprawie IV KZ 77/10 nie skontrolował tego, czy na postanowienie o przyznaniu wynagrodzenia obrońcy z urzędu za sporządzenie opinii o braku podstaw do wznowienia postępowania, przysługuje zażalenie (por. postanowienie z dnia 30 grudnia 2010 r., LEX nr 843935). Trafnie natomiast wskazuje się w orzecznictwie Sądu Najwyższego, że rozpoznawanie przez Sąd Najwyższy środków zaskarżenia innych niż kasacja, ma charakter wyjątkowy i wymaga wyraźnego przepisu kompetencyjnego, a nie ma przecież regulacji, która ustanawiałby właściwość Sądu Najwyższego do badania zasadności każdego zarządzenia o odmowie przyjęcia zażalenia (por. np. postanowienia SN: z dnia 26 września 2011 r., II KZ 41/11, LEX nr 9605339; z dnia 30 lipca 2014 r., IV KZ 40/14, LEX nr 1494023; z dnia 25 września 2014 r., III KZ 45/14, LEX nr 1551521). Sąd Najwyższy staje się sądem odwoławczym tylko wtedy, gdy wyraźnie przepis określa jego pozycję jako organu rozpoznającego środek odwoławczy. Taką regulacją jest np. przepis art. 530 § 3 k.p.k. w postępowaniu okołokasacyjnym, zaś w postępowaniu wznowieniowym art. 545 § 1 k.p.k. w zw. z art. 530 k.p.k., czy też art. 545 § 3 in fine k.p.k. W odniesieniu do Sądu Najwyższego pamiętać jednak należy, że ustawodawca zdecydował, iż na postanowienie oddalające wniosek o wznowienie postępowania lub pozostawiające go bez rozpoznania, jeśli wydał go właśnie Sąd Najwyższy (lub Sąd Apelacyjny), nie przysługuje zażalenie (art. 547 § 1 k.p.k.). Także od wyroku wydanego przez Sąd Najwyższy w trybie art. 547 § 3 k.p.k. środek odwoławczy nie przysługuje (art. 547 § 4 k.p.k.). W adnotacji znajdującej się na odwrocie zarządzenia z dnia 19 kwietnia 2018 r. znalazło się pouczenie o treści art. 429 § 2 k.p.k. i możliwości złożenia zażalenia do Sądu Najwyższego. Trzeba wobec tego odnieść się i do tego przepisu.

Oczywiście, w przepisuje art. 545 § 1 k.p.k. znajduje się odesłanie do odpowiedniego stosowania art. 429 k.p.k., ale w tej samej jednostce jest także odesłanie do odpowiedniego stosowania przepisu art. 530 k.p.k. Odesłanie do art. 429 k.p.k. i do art. 530 k.p.k. ma przy tym charakter globalny, co oznacza, że zastosowanie znajdują wszystkie paragrafy tych artykułów (por. uzasadnienie uchwały składu 7 sędziów SN z dnia 16.03.2000 r., I KZP 3/00, OSNKW 2000, nr 3 - 4, poz. 20). W tym układzie trzeba stwierdzić, że chodzi w tych przepisach o stosowanie, w zakresie kontroli zarządzenia o odmowie przyjęcia wniosku o wznowienie postępowania, dwóch rozmaitych trybów postępowania. Tryb określony w art. 429 k.p.k. znajduje zastosowanie wówczas, gdy sądem właściwym do wznowienia postępowania jest sąd okręgowy, zaś tryb określony w art. 530 k.p.k. stosowany być powinien wówczas, gdy sądem właściwym do rozpoznania wniosku o wznowienie postępowania jest sąd apelacyjny lub Sąd Najwyższy (por. uzasadnienie uchwały I KZP 3/00). Jeżeli zatem sądem właściwym do wznowienia postępowania byłby sąd okręgowy, to prezes tego sądu (przewodniczący wydziału, upoważniony sędzia) dokonujący kontroli w obszarze wyznaczonym art. 429 k.p.k. (złożenie wniosku w terminie, osoba uprawniona do złożenia wniosku, kwestia uzupełnienia braków formalnych wniosku) i stwierdzając niedopuszczalność wniosku, wydaje zarządzenie o odmowie przyjęcia wniosku o wznowienie postępowania (art. 429 k.p.k.), a na to zarządzenie zażalenie przysługuje do sądu apelacyjnego, zgodnie z treścią art. 429 § 2 w zw. z art. 466 § 2 – por. P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. III, 2007, s. 340-341). Przepisy art. 530 § 2 i 3 k.p.k. powinny być stosowane natomiast wtedy, gdy sądem właściwym do rozpoznania zażalenia na odmowę przyjęcia wniosku o wznowienie postępowania jest Sąd Najwyższy, a zatem, gdy sądem właściwym do wznowienia postępowania jest Sąd Najwyższy, jak i wówczas, gdy sądem tym jest sąd apelacyjny. Sąd Apelacyjny zażalenie na zarządzenie wydane na podstawie art. 429 § 1 przez przewodniczącego wydziału sądu okręgowego rozpoznaje w składzie – co do zasady - jednego sędziego (art. 30 § 2 k.p.k.), zaś Sąd Najwyższy zawsze orzeka w składzie jednego sędziego (art. 530 § 3 k.p.k.). Jak już wskazano powyżej, uwagę te poczyniono dlatego, że wskazano na przepis art. 429 § 2 k.p.k. w treści pouczenia w zarządzeniu z dnia 19 kwietnia 2018 r., chociaż przecież zarządzeniem tym nie odmówiono przyjęcia wniosku o wznowienie postępowania (wówczas trzeba było za podstawę prawną wskazać art. 530 § 3 k.p.k.). Przywołanie przepisu art. 429 § 2 k.p.k. było wobec tego nieuprawnione i przepis ten nie mógł kreować właściwości Sądu Najwyższego do rozpoznania takiego zażalenia.

Podkreślić należy również, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego jest już ugruntowany pogląd, że skoro na postanowienie wydane trybie art. 547 § 1 k.p.k. przez sąd apelacyjny lub Sąd Najwyższy nie przysługuje zażalenie, to nie przysługuje zażalenia także na rozstrzygnięcie o kosztach tego postępowania, zawarte w treści takiego postanowienia (por. postanowienia SN: z dnia 25 listopada 2009 r., III KZ 74/09, LEX nr 553901; z dnia 5 listopada 2010 r., III KZ 86/10, LEX nr 844472; odmiennie i nietrafnie - postanowienie SN z dnia 27 stycznia 2010 r., III KZ 88/09, LEX nr 843582). Co istotne, w treści uzasadnienia postanowień w sprawach III KZ 74/09 i III KZ 86/10 prawidłowo wskazano, że na rozstrzygnięcie o kosztach postępowania wznowieniowego wydane na podstawie art. 547 § 1 k.p.k. przez sąd apelacyjny lub Sąd Najwyższy zażalenie nie przysługuje również na podstawie art. 626 § 3 zd. pierwsze k.p.k., albowiem przepis ten zawiera formułę dopełniającą „jeżeli nie wniesiono apelacji”, co oznacza, iż zaskarżalność orzeczenia co do kosztów nie wchodzi w grę w odniesieniu do tych orzeczeń sądu, które z mocy wyraźnego przepisu są niezaskarżalne. Na ten aspekt unormowania zawartego w art. 626 § 3 k.p.k. nie zwrócił uwagi, prezentujący inny pogląd prawny, skład Sądu Najwyższego orzekający w sprawie III KZ 88/09 (LEX nr 843582). Skoro więc na postanowienie o kosztach zawarte w rozstrzygnięciu kończącym postępowanie wznowieniowe w sytuacji, gdy postanowienie takie wydał sąd apelacyjny lub Sąd Najwyższy, nie przysługuje zażalenie, to nie przysługuje zażalenie na podstawie art. 626 § 3 k.p.k. w odniesieniu do postanowienia, którym przyznano wynagrodzenie dla obrońcy z urzędu za sporządzenie opinii o braku podstaw do sporządzenia i podpisania wniosku o wznowienie postępowania – w toku tego postępowania przed tymi sądami, przed wydaniem zarządzenie o odmowie przyjęcia wniosku o wznowienie postępowania. Oczywiste jest przecież, że rozstrzygnięcie o przyznaniu wynagrodzenia dla obrońcy z urzędu za sporządzenie i podpisanie wniosku o wznowienie postępowania może być zawarte także w postanowieniu o oddaleniu tego wniosku. Inaczej podchodząc do tego zagadnienia należałoby przyjąć, że ten sam rodzaj orzeczenia (postanowienie o przyznaniu wynagrodzenia za czynność ustanowionego z urzędu, w toku postępowania wznowieniowego, obrońcy skazanego – za sporządzenie opinii lub wniosku o wznowienie postępowania) jest raz zaskarżalny (gdy postanowienie wydano w toku postępowania wznowieniowego przed jego zakończeniem), a raz nie podlega zaskarżeniu (gdy orzeczenie takie zamieszczono w postanowieniu o oddaleniu wniosku o wznowienie postepowania). Nie trzeba uzasadniać, że taki sposób wyłożenia zasad zaskarżania postanowień w tym przedmiocie nie może być akceptowany, albowiem prawo do wniesienia środka odwoławczego nie może zależeć od sposobu procedowania przez uprawniony sąd, a zatem od tego na jakim etapie zostanie wydane postanowienie.

Ostatnia kwestia, która musi zostać dostrzeżona, to sposób postąpienia w tej sytuacji procesowej z zażaleniem. Wskazano powyżej, że nie istnieje regulacja ustawowa, z której można było wyprowadzić wniosek, iż na postanowienie wydane przez sąd apelacyjny – jako sąd wznowieniowy – w przedmiocie przyznania wynagrodzenia za sporządzenie opinii przez wyznaczonego obrońcę z urzędu, przysługuje zażalenie. Podstawą taką nie mogą być przepisy art. 426 § 2 k.p.k., art.626 § 3 k.p.k., jak i przepis art. 429 k.p.k. w zw. z art. 545 § 1 k.p.k. Zażalenia to zostało jednak przyjęte i przekazane Sądowi Najwyższemu, zamiast pouczenia skazanego, że na zarządzenie o odmowie przyjęcia zażalenia na postanowienie o przyznaniu wynagrodzenia nie przysługuje środek odwoławczy. W takim układzie, skoro w ogóle nie przysługuje środek odwoławczy, to nie było potrzeby rozważania kwestii właściwości sądu do rozpoznania takiego zażalenia (art. 35 § 1 k.p.k.), a konieczne było „zamknięcie” trybu zażaleniowego, niezasadnie wszczętego, postanowieniem o pozostawieniu zażalenia bez rozpoznania. Kwestia właściwości Sądu Najwyższego do rozpoznania określonego środka odwoławczego jawiła się natomiast jako kluczowa wówczas, gdy Sąd Najwyższy dostrzegał istnienie takiego środka odwoławczego a kwestionował jedynie swoją właściwość (por. np. postanowienia SN: z dnia 26 września 2011 r., II KZ 41/11, LEX nr 960539; z dnia 12 lipca 2017 r., III KZ 28/17, OSNKW 2017, nr 12, poz. 7; z dnia 19 lipca 2017 r., V KZ 29/17, OSNKW 2017, nr 9, poz. 58; chodziło np. o kwestię zwolnienia od opłaty od wznowienia postępowania – III KZ 28/17).

Stanowiska w tej kwestii nie zmienia okoliczność, że skarżącego mylnie pouczono o tym, że zażalenie przysługuje. Zgodnie jednak z utrwalonym w orzecznictwie poglądem, nawet mylne pouczenie o przysługującym uczestnikowi środku odwoławczym nie powoduje przyznania mu takiego uprawnienia, jeżeli w rzeczywistości mu ono nie przysługuje (por. postanowienie SN z dnia 26 lutego 1999 r., V KZ 12/99, LEX nr 37415). Mając na uwadze przytoczone okoliczności Sąd Najwyższy postanowił jak na wstępie.

kc