Wyrok z dnia 2024-06-20 sygn. IV SA/Po 736/23

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Poznaniu w składzie następującym: Przewodniczący Sędzia WSA Donata Starosta Sędzia WSA Maciej Busz (spr.) Asesor sądowy WSA Jacek Rejman po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 20 czerwca 2024 r. sprawy ze skargi J. R. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego z dnia 2 października 2023 r. nr [...] w przedmiocie zwrotu niedopłaty z tytułu wydatków poniesionych przez gminę za wykonane usługi opiekuńcze oraz umorzenie tej kwoty w części uchyla zaskarżoną decyzję.

IV SA/Po 736/23

Uzasadnienie

Burmistrz J. decyzją z dnia 08.09.2023 r. nr [...] wydaną na podstawie art. 104 (tekst jedn. Dz. U. z 2023r., poz. 775), art. 3 ust. 4, art. 6 pkt 16, art. 8 ust. 1 pkt 1 oraz ust. 11, art. 17 ust. 1 pkt 11, art. 50 ust. 1,3,5,6, art. 96 ust. 1 pkt 1, ust. 2, art. 98a, art. 104 ust. 1, 3 i 4 oraz art. 109 ustawy z dnia 12 marca 2004r. o pomocy społecznej (t.j. Dz. U. z 2023r., poz. 901, dalej jako u.p.s.) oraz § 1 pkt 1 lit. a Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 14 lipca 2021r. w sprawie zweryfikowanych kryteriów dochodowych oraz kwot świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej (Dz. U. z 2021r., poz. 1296) w związku z § 1 Uchwały Nr [...] Rady Miejskiej w J. z dnia 30 września 2016r. w sprawie szczegółowych warunków przyznawania i odpłatności za usługi opiekuńcze i specjalistyczne usługi opiekuńcze, z wyjątkiem specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi oraz szczegółowych warunków częściowego lub całkowitego zwolnienia od opłat, jak również trybu ich pobierania (Dz. Urzędowy Województwa W. poz. [...] z dnia 4 października 2016r. poz. [...]) w związku z decyzją Samorządowego Kolegium Odwoławczego [...] z dnia 30.08.2023 r.,

1. orzekł o zwrocie niedopłaty kwoty [...]z tytułu wydatków poniesionych przez gminę za wykonane usługi opiekuńcze w miesiącach:

- czerwiec 2022r. w wysokości [...] zł,

- lipiec 2022r. w wysokości [...] zł,

- sierpień 2022r. w wysokości [...] zł,

- wrzesień 2022r. w wysokości [...] zł.

- październik 2022r. w wysokości [...] zł,

- listopad 2022r. w wysokości [...] zł,

- grudzień 2022r. w wysokości [...] zł,

- styczeń 2023r. w wysokości [...] zł,

- luty 2023r. w wysokości [...] zł,

- marzec 2023r. w wysokości [...] zł

2. umorzył w części kwotę niedopłaty za wykonane usługi opiekuńcze, tj. kwotę [...]zł.

W uzasadnieniu decyzji wyjaśniono, że dochód J. R. (dalej jako skarżący) ogółem wynosi: [...] zł, tj.: emerytura z ZUS [...] zł, świadczenie uzupełniające [...] zł, dodatek pielęgnacyjny [...] zł, przychód z gospodarstwa rolnego o pow. 1,2516 ha przeliczeniowego [...] zł, dochód ze sprzedaży działki o pow. 0,0800 ha w wys. [...] zł : 12 miesięcy = [...] zł.

Kryterium dochodowe dla osoby samotnie gospodarującej wynosi [...] zł.

Podczas aktualizacji wywiadu środowiskowego w dniu 14 kwietnia 2023 r. dotyczącego dalszego sprawowania usług opiekuńczych oraz na podstawie zebranych materiałów dowodowych ustalono, że dnia 03.06.2022r. skarżący zawarł umowę sprzedaży nieruchomości, z której uzyskał kwotę [...]zł. Zgodnie z art. 8 pkt 11 u.p.s. w przypadku uzyskania w ciągu 12 miesięcy poprzedzających miesiąc złożenia wniosku lub w okresie pobierania świadczenia z pomocy społecznej dochodu jednorazowego przekraczającego pięciokrotnie kwoty kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej, w przypadku osoby samotnie gospodarującej - kwotę tego dochodu rozlicza się w równych częściach na kolejne 12 miesięcy, poczynając od miesiąca od którego został wypłacony. W akcie notarialnym widnieje zapis mówiący, że kwota za sprzedaż działki została w całości wypłacona przed podpisaniem aktu, tak więc dochód skarżącego uległ zmianie w czerwcu 2022 r., o czym skarżący nie poinformował.

Zgodnie z art. 109 u.p.s., osoby i rodziny korzystające ze świadczeń z pomocy społecznej są obowiązane niezwłocznie poinformować organ, który przyznał świadczenie o każdej zmianie w ich sytuacji osobistej, dochodowej i majątkowej, która wiąże się z podstawą do przyznania świadczenia.

W okresie od 01.06.2022r. skarżący miał ustaloną odpłatność za usługi opiekuńcze w kwocie 50% kosztu za jedną godzinę, tj. [...] zł, jednak na jego wniosek z uwagi na niepełnosprawność oraz stan zdrowia i związane z tym przedstawione wydatki na leki, a także wydatki za wykonane usługi opiekuńcze oraz wydatki mieszkaniowe skarżący został częściowo zwolniony z opłat za świadczone usługi i ustalono odpłatność w wysokości 15%, tj. [...] zł. za jedną godzinę.

W okresie od 01.01.2023r. ustalona odpłatność za 1 godzinę wynosiła 40%, tj. [...] zł, również skarżący był zwolniony do 15% kosztu za jedną godzinę, czyli na kwotę [...]zł.

Od dnia 01.04.2023r. odpłatność skarżącego za wykonane usługi opiekuńcze wynosi [...] zł, czyli 100% odpłatności.

Ilość sprawowanych godzin usług opiekuńczych miesięcznie wynosiła:

W czerwcu 2022r. - 150h, w lipcu 2022r. - 166h., w sierpniu 2022r. - 168h., we wrześniu 2022r. - 164h, w październiku 2022r. - 112h, w listopadzie 2022r, - 160h, w grudniu 2022r. - 142h, w styczniu 2023r. - 166h, w lutym 2023r. - 152h i w marcu 2023r. - 170h.

Po sprawdzeniu dochodu za okres od czerwca 2022r. do grudnia 2022r. stwierdzono, że posiadany dochód mieścił się w przedziale powyżej 501%, tj. powyżej kwoty [...]zł i skarżący kwalifikował się do 100% odpłatności za 1 godzinę usługi, tj. [...] zł, co daje niedopłatę za wykonane usługi opiekuńcze w kwocie [...]zł, również w okresie od stycznia 2023r. do marca 2023r. posiadany dochód mieścił się w przedziale powyżej 501%, czyli powyżej kwoty [...]zł i kwalifikował się skarżący do odpłatności 100% kosztu za 1 godzinę, czyli [...] zł, co daje niedopłatę w kwocie [...]zł. Łączna kwota niedopłaty wynosi [...] zł.

Zgodnie z art. 96 ust. 1 pkt 1 u.p.s., obowiązek zwrotu wydatków poniesionych na świadczenia z pomocy społecznej spoczywa na osobie i rodzinie korzystającej ze świadczeń z pomocy społecznej. Stosownie do treści art. 98a u.p.s. osoby lub rodziny ponoszące opłaty za świadczenia, w przypadku gdy opłaty te zostały ustalone na podstawie nieprawdziwych informacji lub gdy nie poinformowano o zmianie sytuacji osobistej lub majątkowej, są obowiązane do zwrotu gminie lub powiatowi, które poniosły opłaty na świadczenia, kwoty stanowiącej różnicę pomiędzy wniesioną opłatą a wysokością odpłatności, jaka byłaby ustalona na podstawie prawdziwych informacji lub w związku ze zmienioną sytuacją osobistą lub majątkową osoby lub rodziny. Art. 104 stosuje się odpowiednio.

Po przeanalizowaniu sytuacji dochodowej oraz zdrowotnej skarżącego, a także w związku ze złożonym przez niego wnioskiem o umorzenie należności z dnia 7.06.2023r., na podstawie zgromadzonych materiałów dowodowych, powołując się na art. 104 ust. 4 - który stanowi, że w przypadkach szczególnie uzasadnionych, zwłaszcza jeżeli żądanie zwrotu wydatków na udzielone świadczenie, z tytułu opłat określonych w ustawie oraz z tytułu nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części stanowiłby dla osoby zobowiązanej nadmierne obciążenie lub też niweczyłby skutki udzielanej pomocy, właściwy organ, który wydał decyzję w sprawie zwrotu należności, o których mowa w ust. 1, na wniosek pracownika socjalnego lub osoby zainteresowanej, może odstąpić od żądania takiego zwrotu, umorzyć kwotę nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, odroczyć termin płatności albo rozłożyć na raty – organ w części umorzył kwotę niedopłaty za wykonane usługi opiekuńcze w okresie od czerwca 2022r. do marca 2023r., tj. kwotę [...]zł z uwagi na nadmierne dla skarżącego obciążenie, co zostało udokumentowane załączonymi kserokopiami rachunków i faktur za leki oraz opłaty mieszkaniowe.

Pozostała część, czyli druga połowa w kwocie [...]zł pozostaje do zapłaty w terminie 30 dni od daty doręczenia decyzji.

Odwołanie od powyższej decyzji wniósł J. R. zarzucając naruszenie art. 104 ust. 4 u.p.s. przez umorzenie kwoty niedopłaty za wykonane usługi opiekuńcze jedynie w części, tj. kwoty [...]zł, zamiast umorzenia rzekomo nienależnie pobranych świadczeń w całości lub odstąpienie od żądania zwrotu niedopłaty kwoty [...]zł

Skarżący wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji przez odstąpienie od żądania zwrotu kwoty [...]zł w całości lub umorzenie w całości tej kwoty.

W uzasadnieniu odwołania wyjaśnił, że w tej sprawie chodzi o przypadek szczególnie uzasadniony w rozumieniu art. 104 ust.4 u.p.s., gdyż żądanie zwrotu nawet części pobranych świadczeń stanowi dla skarżącego nadmierne obciążenie lub niweczy skutki udzielanej pomocy.

Skarżący podniósł, że jest on po amputacji połowy stopy prawej, a następnie lewego podudzia. Jest emerytem i już z tego powodu - przy jego stanie zdrowia - znajduje się w bardzo trudnej sytuacji finansowej. Ponadto konieczny był dla niego zakup protezy. To w celu zakupu m.in. protezy podudzia lewego i zwrotu pożyczonych pieniędzy na zakup protezy połowy stopy prawej oraz zwrotu pożyczonych pieniędzy na utrzymanie skarżącego i jego domu oraz na leczenie i opiekę (w tym na leki, lekarstwa i inne) doszło do sprzedaży nieruchomości. Na pierwszą protezę połowy stopy prawej, którą skarżący miał amputowaną 5 lat temu, potrzebował środków finansowych na jej zakup, których nie miał i pożyczył, a następnie po sprzedaży ziemi zwrócił. Skarżący podkreślił, że środki ze sprzedaży nieruchomości przeznaczył na potrzeby zdrowotne, nie wpływają one na podniesienie jego dochodu.

Według skarżącego właściwa ocena jego sytuacji dochodowej oraz zdrowotnej prowadzi do wniosku, że zapłata jakiejkolwiek kwoty stanowi dla niego nadmierne obciążenie lub niweczy skutki udzielanej pomocy.

Skarżący nie zgodził się też ze stanowiskiem, że kwota pozyskana ze sprzedaży nieruchomości winna być zaliczona do jego dochodów.

Samorządowe Kolegium Odwoławcze decyzją z 02.10.2023 r. nr [...] utrzymało zaskarżoną decyzję w mocy.

W uzasadnieniu swej decyzji organ odwoławczy wskazał, że wydaną z upoważnienia Burmistrza J. decyzją z dnia 18 stycznia 2018 roku, [...], J. R. przyznano świadczenia z pomocy społecznej w postaci usług opiekuńczych. Uwzględniając późniejsze zmiany tejże decyzji, w okresie od dnia 1 czerwca 2022 r. do dnia 31 grudnia 2022 r. odpłatność za usługi opiekuńcze wynosiła 50% kosztu za jedną godzinę, tj. [...] złotych, a wraz z częściowym zwolnieniem - [...] złotych za jedną godzinę. W okresie natomiast od dnia 1 stycznia 2023 roku do dnia 31 marca 2023 roku odpłatność wynosiła 40% pełnego kosztu za jedną godzinę, tj. [...] złotych, a z uwzględnieniem częściowego zwolnienia - [...] złotych.

Decyzją z dnia 25 kwietnia 2023 roku, [...] Burmistrz J. orzekł o zwrocie przez skarżącego niedopłaty w kwocie [...]złotych z tytułu wydatków poniesionych przez gminę za wykonane usługi opiekuńcze w okresie od czerwca 2022 r. do marca 2023 r.

Wskutek rozpoznania wniesionego przez J. R. odwołania od tejże decyzji Samorządowe Kolegium Odwoławcze ostateczną decyzją z dnia 7 czerwca 2023 roku. [...], uchyliło zaskarżoną decyzję w całości i przekazało sprawę do ponownego rozpatrzenia organowi I instancji. Powodem kasatoryjnego rozstrzygnięcia była konieczność rozważenia przez organ pomocowy możliwości odstąpienia od żądania zwrotu, umorzenia jego kwoty w całości lub w części, odroczenia terminu płatności albo rozłożenia na raty, biorąc pod uwagę w szczególności sytuację finansową i zdrowotną skarżącego oraz dokonania oceny, czy w sprawie zachodzi szczególnie uzasadniony przypadek w rozumieniu art. 104 ust. 4 u.p.s.

Po ponownym rozpoznaniu sprawy organ I instancji decyzją z dnia 2 sierpnia 2023 roku, [...], zmienił decyzję nr [...] z dnia 25.04.2023r. w następujący sposób: umarza się w części kwotę niedopłaty za wykonane usługi opiekuńcze, tj. kwotę [...]zł, pozostawiając pozostałą treść decyzji bez zmian.

Ostateczną decyzją z dnia 30 sierpnia 2023 roku, [...] Samorządowe Kolegium Odwoławcze uchyliło wskazaną wyżej decyzję w całości i ponownie przekazało sprawę do ponownego rozpatrzenia organowi I instancji - decyzja ta dotknięta była wadą formalną, albowiem organ I instancji zmieniał nią decyzję z dnia 25 kwietnia 2023 roku, [...], a zatem decyzję, która została już wcześniej w administracyjnym toku instancji uchylona.

Rozpoznawszy kolejny raz przedmiotową sprawę Burmistrz J. wydał zaskarżoną decyzję.

Zasady ogólne udzielania pomocy społecznej oraz krąg podmiotów objętych tą pomocą zostały określone w przepisach Rozdziału 1 w Dziale I (art. 1-14) ustawy o pomocy społecznej. Stosownie do jej art. 2 ust. 1 pomoc społeczna jest instytucją polityki społecznej państwa, mającą na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy służy ona wspieraniu osób i rodzin w wysiłkach zmierzających do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwieniu im życia w warunkach odpowiadających godności człowieka. Rodzaj, forma i rozmiar świadczeń z pomocy społecznej powinny być jednak odpowiednie do okoliczności uzasadniających udzielenie pomocy, a potrzeby osób i rodzin korzystających z pomocy powinny zostać uwzględnione, jeżeli odpowiadają celom i mieszczą się w możliwościach pomocy społecznej (art. 3 ust. 3 i 4 u.p.s.). Sytuacja osoby ubiegającej się o przyznanie świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej w oparciu o przepisy ustawy o pomocy społecznej ustalana jest i oceniana pod względem uprawnień wynikających z tej ustawy.

Osobie samotnej, która z powodu wieku, choroby lub innych przyczyn wymaga pomocy innych osób, a jest jej pozbawiona, przysługuje pomoc w formie usług opiekuńczych lub specjalistycznych usług opiekuńczych. Usługi opiekuńcze lub specjalistyczne usługi opiekuńcze mogą być przyznane również osobie, która wymaga pomocy innych osób. a rodzina, a także wspólnie niezamieszkujący małżonek, wstępni, zstępni nie mogą takiej pomocy zapewnić (art. 50 ust.l i 2 u.p.s.). Istota pomocy z ul. 50 u.p.s. sprowadza się do przyznania świadczenia w sytuacji, której można przypisać charakter nadzwyczajny, szczególnie uzasadniony. Wobec bardzo ograniczonych środków finansowych i dużej liczby wnioskodawców oraz osób oczekujących na wsparcie przyznanie takiej pomocy wymaga wyjątkowych okoliczności, zaś ustalenie jej wymiaru wiąże się z uwzględnieniem także uzasadnionych potrzeb innych osób ubiegających się o pomoc w formie usług opiekuńczych lub specjalistycznych usług opiekuńczych. Dlatego w każdej konkretnej sprawie organ pomocy społecznej jest zmuszony rozważyć sytuację życiową osoby ubiegającej się o pomoc, jej stan zdrowia i na tej podstawie ustalić zakres niezbędnych dla niej usług opiekuńczych, biorąc pod uwagę realne możliwości świadczenia takiej pomocy przez ośrodek pomocy społecznej oraz potrzeby innych osób znajdujących się w sytuacjach, o których mowa w art. 50 ust. 1 i 2 u.p.s.

Zgodnie z treścią art. 109 u.p.s. osoby i rodziny korzystające ze świadczeń z pomocy społecznej są obowiązane niezwłocznie poinformować organ, który przyznał świadczenie lub ustalił odpłatność, o każdej zmianie w ich sytuacji osobistej, dochodowej i majątkowej, która wiąże się z podstawą do przyznania świadczeń lub ponoszenia odpłatności.

Przez dochód ustawodawca w art. 8 ust. 3 u.p.s. nakazuje rozumieć sumę miesięcznych przychodów z miesiąca poprzedzającego złożenie wniosku lub w przypadku utraty dochodu z miesiąca, w którym wniosek został złożony, bez względu na tytuł i źródło ich uzyskania, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, pomniejszoną o:

- miesięczne obciążenie podatkiem dochodowym od osób fizycznych;

- składki na ubezpieczenie zdrowotne określone w przepisach o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz ubezpieczenia społeczne określone w odrębnych przepisach;

- kwotę alimentów świadczonych na rzecz innych osób.

Do dochodu ustalonego zgodnie z art. 8 ust. 3 u.p.s. nie wlicza się przychodów wymienionych w ust. 4 tego artykułu. Dochodem rodziny w rozumieniu art. 6 pkt 4 u.p.s. jest przy tym suma miesięcznych dochodów osób w rodzinie, natomiast dochodem na osobę w rodzinie - dochód rodziny podzielony przez liczbę osób w rodzinie.

W kontrolowanej sprawie prawidłowo organ I instancji ustalił, że w czerwcu 2022 r. uległa zmianie sytuacja materialna skarżącego w związku z uzyskaniem przez niego jednorazowego dochodu ze sprzedaży w dniu 3 czerwca 2022 r. przysługującego mu prawa własności nieruchomości za cenę [...] złotych, która została w całości zapłacona przed podpisaniem aktu notarialnego. O fakcie tym, pomimo obowiązku określonego w art. 109 u.p.s., skarżący nie poinformował organu pomocowego.

Poczyniwszy prawidłowe ustalenie, że skarżący uzyskał w czerwcu 2022 r. jednorazowy dochód przekraczający pięciokrotność kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej, tj. kwotę [...]złotych [5 x [...] złotych, określonego w § 1 pkt 1 lit. a rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 14 lipca 2021 r. w sprawie zweryfikowanych kryteriów dochodowych oraz kwot świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej (Dz.U. z 2021 r. poz. 1296) - wydanego na podstawie delegacji ustawowej z art. 9 ust. 8 u.p.s.], zasadnie organ I instancji kwotę tego dochodu rozliczył w równych częściach na 12 kolejnych miesięcy, dzieląc kwotę [...] złotych na 12, co daje [...] złotych (art. 8 ust. 11 u.p.s.). Celem ustalenia miesięcznego dochodu skarżącego w okresie od dnia 1 czerwca 2022 r. do dnia 31 maja 2024 r. do comiesięcznych dochodów skarżącego należało zatem dodać kwotę [...]złotych, co też prawidłowo organ I instancji uczynił.

Osoby lub rodziny ponoszące opłaty za świadczenia, w przypadku gdy opłaty te zostały ustalone na podstawie nieprawdziwych informacji lub gdy nie poinformowano o zmianie sytuacji osobistej lub majątkowej, są obowiązane do zwrotu gminie lub powiatowi, które poniosły opłaty na świadczenia, kwoty stanowiącej różnicę pomiędzy wniesioną opłatą a wysokością odpłatności, jaka byłaby ustalona na podstawie prawdziwych informacji lub w związku ze zmienioną sytuacją osobistą lub majątkową osoby lub rodziny (art. 98a u.p.s.).

Zgodnie z art. 104 ust. 1 i 3 u.p.s. należności z tytułu wydatków na świadczenia z pomocy społecznej, z tytułu opłat określonych przepisami ustawy oraz z tytułu nienależnie pobranych świadczeń podlegają ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Wysokość należności podlegających zwrotowi oraz terminy ich zwrotu ustala się w drodze decyzji administracyjnej.

Zauważono, że w świetle art. 104 ust. 3 u.p.s. decyzja w przedmiocie zwrotu poniesionych zastępczo przez gminę wydatków nie ma charakteru uznaniowego i nie zależy od woli organu pomocowego. Przeciwnie, determinowana jest ona przepisami prawa, co oznacza, że przy spełnieniu określonych warunków ustawowych organ zobowiązany jest do określonego działania. Zaskarżona decyzja jest zatem następstwem ustalenia przez organ I instancji, że w czerwcu 2022 r. uległa zmianie sytuacja dochodowa skarżącego wskutek uzyskania przez niego jednorazowego dochodu przekraczającego pięciokrotność kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej.

Prawodawca w art. 104 ust. 4 u.p.s. postanowił, że w przypadkach szczególnie uzasadnionych, zwłaszcza jeżeli żądanie zwrotu wydatków na udzielone świadczenie, z tytułu opłat określonych w ustawie oraz z tytułu nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części stanowiłoby dla osoby zobowiązanej nadmierne obciążenie lub też niweczyłoby skutki udzielanej pomocy, właściwy organ, który wydał decyzję w sprawie zwrotu należności, na wniosek pracownika socjalnego lub osoby zainteresowanej, może odstąpić od żądania takiego zwrotu, umorzyć kwotę nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, odroczyć termin płatności albo rozłożyć na raty. Pod tym też kątem należało ocenić podniesione przez skarżącego zarzuty dotyczące jego bardzo złej sytuację finansowej i zdrowotnej.

Kolegium zauważyło, że z uwagi na brzmienie cytowanego przepisu ("właściwy organ [...] może odstąpić...") rozstrzygnięcia w przedmiocie samego zastosowania zwolnienia, jego postaci - całkowitej lub częściowej, a jeśli częściowej - to w jakiej wysokości, mają charakter uznaniowy. Tak w judykaturze, jak i literaturze przedmiotu, nie ma wątpliwości, że w przypadku rozstrzygnięć opartych na uznaniu administracyjnym, do których należą decyzję w przedmiocie odstąpienia od żądania zwrotu, umorzenia jego kwoty w całości lub w części, odroczenia terminu płatności albo rozłożenia na raty, organowi administracji publicznej pozostawiona jest określona swoboda wyboru i ukształtowania rozstrzygnięcia, która to jednak nie oznacza całkowitej dowolności. Z tego względu szczególnego znaczenia nabiera uzasadnienie wydanej przez organ decyzji. O ile bowiem - działając w granicach uznania administracyjnego - organ ma swobodę w wyborze rozstrzygnięcia, to jednak winien dokładnie uzasadnić motywy podjętej decyzji. W przypadku decyzji uznaniowych organ zobowiązany jest więc uwzględnić całokształt okoliczności faktycznych mających wpływ na rozpoznanie i rozstrzygnięcie sprawy w całości. W odniesieniu do przyznawania pomocy społecznej oznacza to rozważenie tak potrzeb strony, jak i celów i możliwości pomocy społecznej, a następnie wydanie rozstrzygnięcia będącego wyrazem dostosowania formy i rozmiaru świadczenia do indywidualnych warunków strony oraz zadań i możliwości ośrodka pomocy społecznej.

W rozpoznawanej sprawie organ I instancji - uwzględniając miesięczne dochody skarżącego oraz ponoszone przez niego koszty leczenia - przychylił się w części do jego wniosku i zgodnie z art. 104 ust. 4 u.p.s. umorzył połowę ustalonej kwoty niedopłaty, tj. kwotę [...]złotych. Rozstrzygnięcie to zostało przez organ w sposób wyczerpujący i przekonywający umotywowane w treści uzasadnienia decyzji, a poczynione przezeń ustalenia faktyczne w zakresie sytuacji dochodowej i wydatków strony, przyjęte za podstawę rozstrzygnięcia, kierując się zasadami logiki i doświadczenia życiowego oceniono jako trafne. Rozstrzygnięcie to jawi się jako słuszne, tym bardziej mając na uwadze znaczną, bo aż 50-procentową część niedopłaty podlegającej umorzeniu.

Analizując treść uzasadnienia zaskarżonej decyzji oraz zgromadzony w aktach sprawy materiał dowodowy Kolegium stwierdziło, że organ I instancji w pełni wywiązał się ze swoich obowiązków wynikających z art.107 § 3 k.p.a.

Co istotne, kontrola instancyjna prawidłowości rozstrzygnięcia o charakterze uznaniowym sprowadza się do zbadania, czy w toku postępowania w sposób wyczerpujący zebrano materiał dowodowy, czy dokładnie zostały wyjaśnione okoliczności faktyczne. Istotne jest także zbadanie, czy po wszechstronnym i wnikliwym rozważeniu całokształtu materiału dowodowego dokonano prawidłowej oceny przesłanek warunkujących zastosowanie dobrodziejstwa przepisu przewidującego takie uznanie. Taka kontrola decyzji uznaniowej obejmuje samo postępowanie poprzedzające jej wydanie, ale nie rozstrzygnięcie, będące wynikiem dokonania określonego wyboru.

Kolegium wskazało, że organ I instancji w toku wszczętego postępowania dokonał wnikliwej oceny sytuacji materialnej oraz socjalno-bytowej skarżącego. W orzecznictwie sądów administracyjnych przyjmuje się, że wyznacznikami orzekania w sprawach dotyczących pomocy społecznej są z jednej strony rozmiar potrzeb i sytuacja wnioskującego, a z drugiej - możliwości finansowe organów pomocy społecznej. Osoba uprawniona do uzyskania pomocy nie może oczekiwać, że ta forma pomocy zaspokoi jej wszelkie oczekiwania. Podkreślono, że pomoc ta musi realizować ustalone przez ustawodawcę cele społeczne zakreślone w art. 2 i 3 u.p.s. Nie bez znaczenia pozostają przy tym ograniczone możliwości pomocy społecznej i konieczność gospodarowania nimi z uwzględnieniem celów i zasobów stosownie do treści art. 3 ust. 4 u.p.s.

W ocenie Kolegium organ pomocowy w sposób prawidłowy wyważył interes społeczny i słuszny interes strony, umarzając skarżącemu ustaloną niedopłatę w 50%. Takie zwolnienie skarżącego od zwrotu niedopłaty za wykonane usługi opiekuńcze zostało w treści uzasadnienia zaskarżonej decyzji w dogłębny i przekonujący sposób umotywowane, ważąc miesięczny dochód strony oraz analizując jej wydatki, co świadczy o braku dowolności przy rozpoznaniu sprawy. Organ odwoławczy w całości podzielił stanowisko organu pomocowego w badanym zakresie. Odmienne, a prezentowane przez skarżącego, stanowisko pozostaje w sprzeczności z jedną z ogólnych zasad udzielania pomocy społecznej, zgodnie z którą rodzaj, forma i rozmiar świadczenia z pomocy społecznej powinny być odpowiednie do okoliczności uzasadniających udzielenie tej pomocy (art. 3 ust. 3 u.p.s.). Udzielanie świadczeń z pomocy społecznej nie może opierać się bowiem wyłącznie na oczekiwaniach i żądaniach zainteresowanego (tak co do rodzaju, formy, jak i zakresu tej pomocy), lecz na jego rzeczywistych potrzebach i sytuacji życiowo-bytowej. Odmienne podejście do kwestii orzekania w sprawach dotyczących świadczeń z pomocy społecznej, oparte na życzeniowości czy też roszczeniowości wnioskodawców, wypaczałoby istotę pomocy społecznej i było jawnie sprzeczne z zamysłem ustawodawcy, wyrażonym w przepisach ustawy o pomocy społecznej.

Skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu w ustawowym terminie na powyższą decyzję wniósł J. R..

Skarżący zarzucił organom niewyjaśnienie wszystkich okoliczności niezbędnych do wyjaśnienia sprawy i umorzenie należności jedynie połowie, a nie w całości. Podniósł, że zwrot niedopłaty został naliczony z powodu incydentalnej sprzedaży działki rolnej w okresie pobierania świadczenia ograniczonej odpłatności. Zarzucił, że jego przypadku nie potraktowano jako szczególny i nie oceniono, czy żądanie zwrotu świadczenia nie stanowiło dla niego nadmiernego obciążenia. Organ nie ocenił jego stanu psychofizycznego. Nie uwzględnił tego, że sprzedaż nieruchomości miała na celu spłatę zaległych zobowiązań.

Samorządowe Kolegium Odwoławcze w odpowiedzi na skargę wniosło o jej oddalenie podtrzymując swą dotychczasową argumentację.

Wojewódzki Sąd Administracyjny zważył, co następuje:

Uprawnienia wojewódzkich sądów administracyjnych, określone między innymi art. 1 § 1 i § 2 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. z 2022 r. poz. 4292) oraz art. 3 § 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1634 ze zm., dalej jako "p.p.s.a."), sprowadzają się do kontroli działalności administracji publicznej pod względem zgodności z prawem, tj. kontroli zgodności zaskarżonego aktu z przepisami postępowania administracyjnego, a także prawidłowości zastosowania i wykładni norm prawa materialnego.

Z brzmienia art. 145 § 1 p.p.s.a. wynika, że w przypadku, gdy sąd stwierdzi bądź to naruszenie prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy, bądź to naruszenie prawa dające podstawę do wznowienia postępowania administracyjnego, bądź wreszcie inne naruszenie przepisów postępowania, jeśli mogło ono mieć istotny wpływ na wynik sprawy, wówczas - w zależności od rodzaju naruszenia – uchyla decyzję lub postanowienie w całości lub w części, albo stwierdza ich nieważność bądź niezgodność z prawem.

Nie ulega więc wątpliwości, że zaskarżona decyzja lub postanowienie mogą ulec uchyleniu tylko wtedy, gdy organom administracji publicznej można postawić uzasadniony zarzut naruszenia prawa, czy to materialnego, czy to procesowego, jeżeli naruszenie to miało, bądź mogło mieć wpływ na wynik sprawy. Przy tym z mocy art. 134 § 1 p.p.s.a. tejże kontroli legalności sąd dokonuje także z urzędu, nie będąc związany zarzutami i wnioskami powołaną podstawą prawną.

Niniejsza sprawa została rozpoznana na posiedzeniu niejawnym na podstawie art. 15 zzs4 ust. 3 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. z 2021 r. poz. 2095, z późn. zm.).

Przedmiotem kontroli w niniejszej sprawie była decyzja Samorządowego Kolegium Odwoławczego z 02.10.2023 r. nr [...] utrzymująca w mocy decyzję Burmistrza J. z dnia 08.09.2023 r. nr [...]

1. orzekającą o zwrocie niedopłaty kwoty [...]z tytułu wydatków poniesionych przez gminę za wykonane usługi opiekuńcze we wskazanych miesiącach, tj. czerwiec 2022r. - marzec 2023 r.

2. umarzającą w części kwotę niedopłaty za wykonane usługi opiekuńcze, tj. kwotę [...]zł.

Podstawę materialnoprawną kontrolowanych decyzji stanowią przepisy ustawy z dnia ustawy z dnia 12 marca 2004r. o pomocy społecznej (t.j. Dz. U. z 2023r., poz. 901, dalej jako u.p.s.)

Zasadniczo Sąd orzekający w niniejszej sprawie podzielił ustalenia faktyczne poczynione przez organy obu instancji oraz wywody prawne organu odwoławczego. Jednak organy nie ustaliły w pełni stanu faktycznego, co zmusiło Sąd do uchylenia zaskarżonej decyzji, o czym dalej.

Niespornym było, że wydaną z upoważnienia Burmistrza J. decyzją z dnia 18 stycznia 2018 roku, [...], J. R. przyznano świadczenia z pomocy społecznej w postaci usług opiekuńczych. Uwzględniając późniejsze zmiany tejże decyzji, w okresie od dnia 1 czerwca 2022 r. do dnia 31 grudnia 2022 r. odpłatność za usługi opiekuńcze wynosiła 50% kosztu za jedną godzinę, tj. [...] złotych, a wraz z częściowym zwolnieniem - [...] złotych za jedną godzinę. W okresie natomiast od dnia 1 stycznia 2023 roku do dnia 31 marca 2023 roku odpłatność wynosiła 40% pełnego kosztu za jedną godzinę, tj. [...] złotych, a z uwzględnieniem częściowego zwolnienia – [...] złotych.

Fakt ten był niesporny, choć samej w/w decyzji brak jest w aktach administracyjnych, co implikowało konieczność uchylenia zaskarżonej decyzji, o czym później.

Słusznie wskazały organy administracji, że zgodnie z art. 8 ust. 1 pkt 1 u.p.s. prawo do świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej, z zastrzeżeniem art. 40, art. 41, art. 53a i art. 91, przysługuje osobie samotnie gospodarującej, której dochód nie przekracza kwoty [...]zł, zwanej dalej "kryterium dochodowym osoby samotnie gospodarującej", przy jednoczesnym wystąpieniu co najmniej jednego z powodów wymienionych w art. 7 pkt 2-15 lub innych okoliczności uzasadniających udzielenie pomocy społecznej.

Niewątpliwie pierwotnie skarżący spełniał w/w kryterium dochodowe. Bezspornym jednak było, że dnia 03.06.2022r. skarżący zawarł umowę sprzedaży nieruchomości, z której uzyskał tytułem ceny kwotę [...]zł. W akcie notarialnym widnieje zapis mówiący, że kwota za sprzedaż działki została w całości wypłacona przed podpisaniem aktu, tak więc dochód skarżącego uległ zmianie w czerwcu 2022 r., o czym jednak skarżący nie poinformował organu pomocowego.

Zgodnie z art. 109 u.p.s., osoby i rodziny korzystające ze świadczeń z pomocy społecznej są obowiązane niezwłocznie poinformować organ, który przyznał świadczenie o każdej zmianie w ich sytuacji osobistej, dochodowej i majątkowej, która wiąże się z podstawą do przyznania świadczenia. Na skarżącym więc co do zasady ciążył obowiązek poinformowania organu pomocowego o uzyskaniu dochodu z tytułu w/w umowy sprzedaży nieruchomości, czego jednak nie uczynił.

Ponieważ, jak wspomniano, skarżący uzyskał w czerwcu 2022 r. dodatkowy dochód wskutek sprzedaży nieruchomości, zastosowanie znajdował art. 8 ust. 11 u.p.s. stanowiący, że w przypadku uzyskania w ciągu 12 miesięcy poprzedzających miesiąc złożenia wniosku lub w okresie pobierania świadczenia z pomocy społecznej dochodu jednorazowego przekraczającego pięciokrotnie kwoty:

1) kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej, w przypadku osoby samotnie gospodarującej,

2) kryterium dochodowego rodziny, w przypadku osoby w rodzinie

- kwotę tego dochodu rozlicza się w równych częściach na 12 kolejnych miesięcy, poczynając od miesiąca, w którym dochód został wypłacony.

Skarżący już w odwołaniu zarzucał, że kwota uzyskana przez niego z tytułu sprzedaży wspomnianej nieruchomości nie powinna być zaliczana do jego dochodu.

Powyższe stanowisko jest błędne, gdyż nie wynika z żadnych przepisów prawa. Ponadto w judykaturze (patrz wyrok WSA w Łodzi z dnia 26.09.2018 r. o sygn. II SA/Łd 696/18, publ. CBOSA) trafnie już wskazano, że w przypadku prawa do świadczenia z opieki zdrowotnej należy uwzględnić w dochodzie rodziny (tu na zasadzie analogii w dochodzie osoby samotnie gospodarującej) także dochód ze zbycia nieruchomości, bowiem jest to zgodne z wyrażoną w u.p.s. zasadą uwzględniania każdego uzyskanego we wskazanym w art.8 ust.11 u.p.s. okresie dochodu, niezależnie od źródła jego pozyskania. Sąd orzekający w niniejszej sprawie w pełni podziela ten pogląd. Wskazuje się także, że dochodem w rozumieniu art.8 ust.11 u.p.s. jest uzyskany w wyniku odszkodowania, darowizny, dziedziczenia, podziału majątku (tak wyrok NSA z dnia 24.06.2020 r. o sygn. I OSK 223/20, wyrok WSA w Rzeszowie z dnia 07.07.2021 r. o sygn. I SA/Rz 517/21, publ. CBOSA), z tytułu podziału majątku (wyrok WSA w Olsztynie z dnia 15.04.2021 r. o sygn. II SA/Ol 185/21, publ. CBOSA).

Reasumując ten wątek, trafnie organy obu instancji zaliczyły na podstawie art.8 ust.11 u.p.s. dochód uzyskany przez skarżącego w czerwcu 2022 r. ze sprzedaży nieruchomości do jego dochodu. Organy prawidłowo ustaliły, że skarżący uzyskał w czerwcu 2022 r. jednorazowy dochód przekraczający pięciokrotność kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej, tj. kwotę [...]złotych [5 x [...] złotych, określonego w § 1 pkt 1 lit. a rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 14 lipca 2021 r. w sprawie zweryfikowanych kryteriów dochodowych oraz kwot świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej (Dz.U. z 2021 r. poz. 1296) - wydanego na podstawie delegacji ustawowej z art. 9 ust. 8 u.p.s.]. Zasadnie organ I instancji kwotę tego dochodu rozliczył w równych częściach na 12 kolejnych miesięcy, dzieląc kwotę [...]złotych na 12, co daje [...] złotych (art. 8 ust. 11 u.p.s.). Celem ustalenia miesięcznego dochodu skarżącego w okresie od dnia 1 czerwca 2022 r. do dnia 31 maja 2024 r. do comiesięcznych dochodów skarżącego należało zatem dodać kwotę [...]złotych, co też prawidłowo organ I instancji uczynił.

Tym samym zaistniała przesłanka do stwierdzenia, że w omawianym okresie czasu nie istniała podstawa, aby obniżać skarżącemu stawki za świadczone na jego rzecz usługi opiekuńcze, gdyż po rozliczeniu dochodu skarżącego ze sprzedaży nieruchomości w równych częściach na 12 kolejnych miesięcy dochód skarżącego znalazł się w przedziale powyżej 501%, czyli powyżej kwoty [...]zł i skarżący kwalifikował się do odpłatności 100% kosztu za 1 godzinę usług opiekuńczych.

Zgodnie z art. 96 ust. 1 pkt 1 u.p.s., obowiązek zwrotu wydatków poniesionych na świadczenia z pomocy społecznej spoczywa na osobie i rodzinie korzystającej ze świadczeń z pomocy społecznej. Według zaś art. 98 u.p.s. świadczenia nienależnie pobrane podlegają zwrotowi od osoby lub rodziny korzystającej ze świadczeń z pomocy społecznej, niezależnie od dochodu rodziny.

Stosownie do treści art. 98a u.p.s. osoby lub rodziny ponoszące opłaty za świadczenia, w przypadku gdy opłaty te zostały ustalone na podstawie nieprawdziwych informacji lub gdy nie poinformowano o zmianie sytuacji osobistej lub majątkowej, są obowiązane do zwrotu gminie lub powiatowi, które poniosły opłaty na świadczenia, kwoty stanowiącej różnicę pomiędzy wniesioną opłatą a wysokością odpłatności, jaka byłaby ustalona na podstawie prawdziwych informacji lub w związku ze zmienioną sytuacją osobistą lub majątkową osoby lub rodziny. Art. 104 stosuje się odpowiednio.

Bezspornym jest, że skarżący nie poinformował organów pomocowych o zmianie sytuacji osobistej lub majątkowej. Co do zasady był więc obowiązany do zwrotu gminie, która poniosła opłaty na świadczenia, kwoty stanowiącej różnicę pomiędzy wniesioną opłatą a wysokością odpłatności, jaka byłaby ustalona na podstawie prawdziwych informacji lub w związku ze zmienioną sytuacją osobistą lub majątkową osoby lub rodziny.

Organy prawidłowo zastosowały art.104 ust.4 u.p.s. stanowiący, że w przypadkach szczególnie uzasadnionych, zwłaszcza jeżeli żądanie zwrotu wydatków na udzielone świadczenie, z tytułu opłat określonych w ustawie oraz z tytułu nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części stanowiłoby dla osoby zobowiązanej nadmierne obciążenie lub też niweczyłoby skutki udzielanej pomocy, właściwy organ, który wydał decyzję w sprawie zwrotu należności, o których mowa w ust. 1, na wniosek pracownika socjalnego lub osoby zainteresowanej, może odstąpić od żądania takiego zwrotu, umorzyć kwotę nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, odroczyć termin płatności albo rozłożyć na raty.

Organy administracji publicznej orzekające w sprawach zwrotu nienależnie pobranych środków pomocy publicznej mają bowiem obowiązek stosowania art.104 ust.4 u.p.s. także na etapie postępowania w przedmiocie ustalenia kwoty do zwrotu wynikającej z faktu nienależnego pobrania wsparcia, Oznacza to, że postępowanie wyjaśniające prowadzone przez organy powinno obejmować nie tylko kwestie związane z ustaleniem, że określone świadczenia zostały pobrane nienależnie i wyliczenia ich wysokości, ale także ustalenie, czy zwrot takiej należności stanowiłby dla osoby zobowiązanej nadmierne obciążenie lub niweczyłby skutki udzielonej pomocy (tak trafnie WSA w Gorzowie Wlkp. w wyroku z 26.04.2023 r. o sygn. II SA/Go 72/23). Postępowanie w przedmiocie zwrotu należności oraz odstąpienia od żądania ich zwrotu jest jednym postępowaniem. Zatem ramach tego jednego postępowania jest konieczne wyjaśnienie, czy zachodzi szczególnie uzasadniony przypadek, zwłaszcza z uwagi na sytuację osoby zobowiązanej.

Decyzje wydane na podstawie art.104 ust.4 u.p.s. mają charakter uznaniowy. Jednak nawet trudna sytuacja bytowa osoby zobowiązanej, nie zwalnia z obowiązku zwrotu świadczenia. Znaczny ciężar związany z wykonaniem tego obowiązku nie jest jeszcze równoznaczny ze "szczególnym przypadkiem", o którym mowa w tym przepisie (wyroki NSA z 18.01.2023 r. o sygn. I OSK 501/22 oraz I OSK 504/22, publ. CBOSA).

Użyty w art.104 ust.4 u.p.s. zwrot "w przypadkach szczególnie uzasadnionych" obejmuje całokształt sytuacji materialnej, zdrowotnej i życiowej wnioskodawcy. Oznacza to, że organy mogą przejść do oceny, czy w sprawie zachodzą owe szczególnie uzasadnione okoliczności faktyczne dopiero po wyczerpujący ustaleniu aktualnej sytuacji życiowej (materialnej, dochodowej, zdrowotnej) wnioskodawcy (wyrok WSA w Gliwicach z dnia 18.08.202 r. o sygn. II SA/Gl 670/23, publ. CBOSA).

Przy czym trudna sytuacja bytowa osoby zobowiązanej nie zwalnia z obowiązku zwrotu świadczenia, gdyż znaczny ciężar związany z wykonywaniem tego obowiązku nie jest jeszcze równoznaczny ze "szczególnym przypadkiem", o którym mowa w art.104 ust.4 u.p.s. (wyrok WSA w Lublinie z 06.02.2023 r. o sygn. II SA/Lu896/22, publ. CBOSA).

W świetle powyższych rozważań zapadłe decyzje organów pomocowych wydają się prawidłowe. Wprawdzie rozważania organu I instancji – wbrew ocenie organu odwoławczego – w zakresie zastosowania art.104 ust.4 u.p.s. są dość lakoniczne, jednakże umorzenie aż połowy dochodzonej należności jest wymierną korzyścią dla skarżącego. Ponadto niespornym jest, że skarżący zakupił w marcu 2023 r. protezę za cenę [...] zł. W przekonaniu Sądu koszt ten jest szczególnie uzasadnionym wydatkiem i uprawnia do zastosowania przez organ art. 104 ust. 4 u.p.s. Należy mieć na względzie, że skarżący otrzymał z PCPR w J. dofinansowanie na zakup protezy w kwocie [...]zł.

Jak już wspomniano organ umorzył 50% kwoty z tytułu niedopłaty. Z uzasadnienia decyzji organów obu instancji nie wynika, jakie konkretnie koszty uwzględniły organy rozważając wniosek skarżącego o umorzenie należności, nie wiadomo również dlaczego organ umorzył należność w połowie, a nie w jakiejś innej części.

Niemniej jednak, uwzględniając poniższe obliczenia:

- [...] zł –> dochód z tytułu sprzedaży nieruchomości,

- [...] zł – [...] zł = [...] --> realny koszt poniesiony przez skarżącego na zakup protezy,

- [...] zł – [...] zł = [...] zł -> o tyle wzbogacił się skarżący z tytułu sprzedaży nieruchomości,

umorzenie 50% kwoty z tytułu niedopłaty jest racjonalne.

W przekonaniu Sądu umorzenie przez organ należności powinno nastąpić proporcjonalnie do kosztu jaki skarżący poniósł tytułem zakupu protezy w stosunku do cezy uzyskanej z tytułu sprzedaży nieruchomości. Skoro skarżący realnie wzbogacił się tylko o połowę kwoty [...]zł, to żądanie od niego zwrotu całości kwoty z tytułu wydatków za usługi opiekuńcze byłoby nadmierne. Z kolei dla umorzenia całości kwoty brak jest podstaw: załączone przez skarżącego rachunki dotyczą kosztów poniesionych na leki i podatki, które to koszty skarżący był w stanie uiszczać z pozostałej mu ze sprzedaży kwoty.

[...] zł z kwoty [...]zł to ok. 49 %,

[...] z liczby [...] to 50 %.

Choć jest to decyzja uznaniowa, to można przyjąć, że była ona usprawiedliwiona.

Jednakże organy nie ustaliły stanu faktycznego w sprawie w sposób wystarczający do wydania prawidłowej decyzji. Mianowicie w aktach administracyjnej brak jest decyzji wydanej z upoważnienia Burmistrza J. w dniu 18 stycznia 2018 roku, [...], którą J. R. przyznano świadczenia z pomocy społecznej w postaci usług opiekuńczych. Jest to bardzo istotny brak, gdyż nie wiadomo czy w decyzji tej pouczono skarżącego zgodnie z art.109 u.p.s. o obowiązku informowania organu pomocowego, który przyznał świadczenie, o każdej zmianie jego sytuacji osobistej, dochodowej i majątkowej.

Przyjmuje się że skoro u.p.s. w przypadku zwrotu świadczeń posługuje się pojęciem świadczenia nienależnie pobranego, a nie świadczenia nienależnego, to organ I instancji dokonując wykładni określenia "nienależnie pobrane świadczenie" winien uwzględnić, czy osobie pobierającej takie świadczenie można przypisać określone cechy dotyczące stanu jej świadomości (woli) lub określone działania (zaniechania). Aby zatem przypisać skarżącemu, że pobrał nienależne świadczenie (tu otrzymał usługi za niższą cenę) najpierw organy powinny wykazać, że miał on świadomość co do zaistnienia okoliczności mających wpływ na przyznanie świadczenia i pomimo tego nie poinformował o zmianie sytuacji materialnej lub osobistej (patrz wyrok WSA w Krakowie z 18.01.2024 r. o sygn. III SA/Kr 1036/23, publ. CBOSA). Przy czym ocena świadomego działania strony wymaga stwierdzenia przez organ, czy stronie były znane odpowiednie przepisy prawa, a więc wymaga stwierdzenia ponad wszelką wątpliwość, że była ona skutecznie powiadomiona przez organ pomocy społecznej o okolicznościach, których zaistnienie ma wpływ na istnienie uprawnienia do świadczeń społecznych. Przy czym pouczenie spełnia wymóg prawidłowego tylko wówczas, gdy jest zredagowane w sposób zrozumiały dla konkretnej osoby i w taki sposób, aby mogła odnieść jego treść do swojej sytuacji (tak wyrok WSA w Krakowie z 18.01.2024 r. o sygn. III SA/Kr 1038/23, publ. CBOSA)

Niewątpliwie obowiązek zwrotu świadczenia nienależnego obciąża tylko tego, kto przyjął świadczenie w złej wierze wiedząc, że mu się ono nie należy, co dotyczy także osoby, która została skutecznie pouczona o okolicznościach w jakich nie powinna pobierać świadczeń (wyrok WSA w Łodzi z 16.12.2022 r. o sygn. II SA/Łd 673/22).

Jak trafnie wskazała I. S. - komentując art.109 u.p.s. w "Pomoc społeczna. Komentarz", publ. WKP 2023 – art.109 u.p.s. nakłada na beneficjentów pomocy społecznej obowiązek składania informacji o zmianie sytuacji, która miała wpływ na przyznanie świadczenia. Beneficjent powinien informować organ o każdej zmianie w swej sytuacji osobistej, dochodowej i majątkowej, która jest związana z podstawą do przyznania świadczeń. Jednocześnie komentująca z aprobatą odniosła się do stanowiska opowiadającego się za zamieszczaniem w decyzji przyznających świadczenia z pomocy społecznej pouczenia o obowiązku wynikającym z art.109 u.p.s. Jak słusznie bowiem zauważył WSA w Poznaniu w wyroku z 21.06.2011 r. o sygn. II SA/Po 296/11, publ. Lex nr 10977028 nie można z art.109 u.p.s. wywodzić założenia, że świadczeniobiorca powinien znać treść zawartego nim obowiązku przez samo korzystanie ze świadczeń z pomocy społecznej.

Komentując art.98 a u.p.s. I. S. wskazała, że przepis ten znajdzie zastosowanie zarówno do sytuacji, w których opłata została wyliczona na niższym poziomie niż wskazywałyby na to faktyczne okoliczności, jak i w sytuacji, gdy odstąpiono od jej ustalania. Kwota zwrotu powinna odpowiadać różnicy pomiędzy opłatą rzeczywiście wniesioną a wysokością odpłatności, jaka byłaby ustalona, gdyby organ dysponował prawdziwymi danymi. Także w tym przypadku wyraziła pogląd, że zwrotu świadczeń nienależnie pobranych można domagać się, jeżeli strona została prawidłowo pouczona o obowiązku wynikający z art.109 u.p.s. Zasadne zatem jest umieszczenie takiego pouczenia w decyzjach ustalających odpłatność za świadczenie.

Sąd w pełni aprobuje powyższe stanowisko judykatury i doktryny. Przenosząc je na grunt niniejszej sprawy Sąd podkreśla, że organy co do zasady były uprawnione do żądania zwrotu spornej niedopłaty, jednak pod warunkiem, że skarżący został prawidłowo pouczony o treści art.109 u.p.s., i wynikającym z niego obowiązku, już w decyzji wydanej z upoważnienia Burmistrza J. w dniu 18 stycznia 2018 roku, [...], przyznającej skarżącemu świadczenia z pomocy społecznej w postaci usług opiekuńczych, a także w późniejszych decyzjach zmieniających w/w decyzję. Innymi słowy skarżący otrzymując decyzje przyznające mu świadczenia opiekuńcze za obniżoną odpłatność musiał mieć świadomość istnienia obowiązku określonego w art.109 u.p.s., aby organ mógł domagać się od niego zwrotu spornej niedopłaty.

Ponieważ – jak już wspomniano – w aktach administracyjnych sprawy brak jest zarówno decyzji wydanej z upoważnienia Burmistrza J. w dniu 18 stycznia 2018 roku, [...], jak i decyzji później ją zmieniających, nie ma możliwości dokonania oceny, czy skarżący został prawidłowo pouczony w tym zakresie i miał świadomość ciążącego na nim obowiązku. Dlatego też konieczne było uchylenie zaskarżonej decyzji.

Wobec powyższego na podstawie art.145 § 1 pkt 1 lit. c) p.p.s.a. uchylono zaskarżoną decyzję.

Organ odwoławczy w toku dalszego postępowania na podstawie art.136 k.p.a. uzyska zarówno decyzję wydaną z upoważnienia Burmistrza J. w dniu 18 stycznia 2018 roku, [...] przyznającą skarżącemu świadczenia z pomocy społecznej w postaci usług opiekuńczych, jak i decyzje później ją zmieniające, a następnie dokona oceny, czy skarżący w w/w decyzjach został prawidłowo pouczony w tym zakresie i miał świadomość ciążącego na nim obowiązku. Po zrealizowaniu tegoż wyda właściwą decyzję.