Ocena świadomego działania strony w sprawie o ustalenie i zwrot nienależnie pobranego świadczenia; zła wiara świadczeniobiorcy

Skoro u.p.s. w przypadku zwrotu świadczeń posługuje się pojęciem świadczenia nienależnie pobranego, a nie świadczenia nienależnego, to organ I instancji dokonując wykładni określenia "nienależnie pobrane świadczenie" winien uwzględnić, czy osobie pobierającej takie świadczenie można przypisać określone cechy dotyczące stanu jej świadomości (woli) lub określone działania (zaniechania). Aby zatem przypisać skarżącemu, że pobrał nienależne świadczenie (tu otrzymał usługi za niższą cenę) najpierw organy powinny wykazać, że miał on świadomość co do zaistnienia okoliczności mających wpływ na przyznanie świadczenia i pomimo tego nie poinformował o zmianie sytuacji materialnej lub osobistej (patrz wyrok WSA w Krakowie z 18.01.2024 r.,  III SA/Kr 1036/23).

Ocena świadomego działania strony wymaga stwierdzenia przez organ, czy stronie były znane odpowiednie przepisy prawa, a więc wymaga stwierdzenia ponad wszelką wątpliwość, że była ona skutecznie powiadomiona przez organ pomocy społecznej o okolicznościach, których zaistnienie ma wpływ na istnienie uprawnienia do świadczeń społecznych. Przy czym pouczenie spełnia wymóg prawidłowego tylko wówczas, gdy jest zredagowane w sposób zrozumiały dla konkretnej osoby i w taki sposób, aby mogła odnieść jego treść do swojej sytuacji (tak wyrok WSA w Krakowie z 18.01.2024 r., III SA/Kr 1038/23)

Niewątpliwie obowiązek zwrotu świadczenia nienależnego obciąża tylko tego, kto przyjął świadczenie w złej wierze wiedząc, że mu się ono nie należy, co dotyczy także osoby, która została skutecznie pouczona o okolicznościach w jakich nie powinna pobierać świadczeń (wyrok WSA w Łodzi z 16.12.2022 r., II SA/Łd 673/22).

Wyrok WSA z dnia 20 czerwca 2024 r., IV SA/Po 736/23

Standard: 85593 (pełna treść orzeczenia)

Dokonując wykładni określenia "nienależnie pobrane świadczenie" należy uwzględnić to, czy osobie pobierającej takie świadczenie można przypisać określone cechy dotyczące stanu świadomości (woli) lub określone działania (zaniechania).

Ocena świadomego działania strony, przeprowadzana dla celów postępowania w przedmiocie ustalenia i zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, wymaga zatem stwierdzenia przez organ, czy stronie były znane odpowiednie przepisy prawa, a więc wymaga stwierdzenia ponad wszelką wątpliwość, czy była ona skutecznie powiadomiona przez organ pomocy społecznej o okolicznościach, których zaistnienie ma wpływ na istnienie uprawnienia do świadczeń wypłacanych przez ten organ.

Nie można uznać za spełniające wymogi prawidłowego pouczenia przytoczenie treści przepisu, czy też przepisów. Pouczenie spełnia wymogi prawidłowego tylko wówczas, gdy jest zredagowane w sposób zrozumiały dla konkretnej osoby i w taki sposób, aby mogła jego treść odnieść do swojej sytuacji, by następnie wiedzieć, że określona okoliczność w jej sytuacji ma znaczenie dla przyznania jej uprawnienia, a jej zaistnienie rodzi po jej stronie obowiązek poinformowania organu o tym fakcie (por. przykładowo wyroki NSA z dnia: 27 października 2010 r., sygn. akt I OSK 981/10; 8 marca 2013 r., I OSK 1529/12; 1 kwietnia 2011 r., I OSK 2078/10; 21 marca 2019 r., I OSK 3417/18).

Zwrócić należy uwagę, że ustawodawca w art. 6 pkt 16 ustawy o pomocy społecznej posługuje się pojęciem "świadczenia nienależnie pobranego", a nie "świadczenia nienależnego", to przy ustalaniu świadczenia nienależnie pobranego i orzekaniu o jego zwrocie, nie wystarczy samo stwierdzenie, że świadczenia pieniężne z pomocy społecznej zostały - z obiektywnych względów - wypłacone nienależnie osobie lub rodzinie. To oznacza, że organ orzekając o zwrocie świadczenia, powinien badać, czy strona była świadoma tego, że świadczenie jej się nie należy, a więc powinien oceniać winę strony.

Wyrok WSA z dnia 18 stycznia 2024 r., III SA/Kr 1038/23

Standard: 85557 (pełna treść orzeczenia)

Obowiązek zwrotu świadczenia nienależnego obciąża tylko tego, kto przyjął świadczenie w złej wierze, wiedząc, że mu się ono nie należy, co dotyczy zarówno osoby, która została skutecznie pouczona o okolicznościach, w jakich nie powinna pobierać świadczeń, jak też tej osoby, która uzyskała świadczenie na podstawie nieprawdziwych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd instytucji zobowiązanej do wypłaty świadczenia.

Wyrok WSA z dnia 16 grudnia 2022 r., II SA/Łd 673/22

Standard: 85562 (pełna treść orzeczenia)