Wyrok z dnia 2024-10-17 sygn. C-650/23

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

WYROK TRYBUNAŁU (ósma izba)

z dnia 17 października 2024 r.

Odesłanie prejudycjalne – Transport lotniczy – Impreza turystyczna – Rozporządzenie (WE) nr 261/2004 – Artykuł 3 ust. 6 – Dyrektywa (UE) 2015/2302 – Artykuł 14 ust. 5 – Kumulatywne stosowanie – Granice – Rozporządzenie nr 261/2004 – Artykuł 3 ust. 2 – Artykuł 4 ust. 3 – Odszkodowanie dla pasażerów lotniczych w przypadku odmowy przyjęcia na pokład – Pasażerowie uprzednio poinformowani o odmowie przyjęcia na pokład – Błędna informacja – Organizator wycieczek dokonujący przeniesienia pasażerów na inny lot – Lot, który został jednak wykonany przez obsługującego przewoźnika lotniczego zgodnie z pierwotnie przewidzianym rozkładem – Obowiązek wypłaty odszkodowania ciążący na obsługującym przewoźniku lotniczym – Artykuł 13 – Możliwość dochodzenia odszkodowania od organizatora wycieczek

W sprawach połączonych C-650/23 [Hembesler] i C-705/23 [Condor Flugdienst]

mających za przedmiot wnioski o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożone przez Landesgericht Korneuburg (sąd okręgowy w Korneuburgu, Austria) (C‑650/23) i Landgericht Düsseldorf (sąd okręgowy w Düsseldorfie, Niemcy) (C‑705/23) postanowieniami z dnia 22 sierpnia 2023 r. i 2 listopada 2023 r., które wpłynęły do Trybunału, odpowiednio, w dniach 31 października 2023 r. i 17 listopada 2023 r., w postępowaniach:

E EAD

przeciwko

DW (C‑650/23)

oraz

Flightright GmbH

przeciwko

Condor Flugdienst GmbH (C‑705/23),

TRYBUNAŁ (ósma izba),

w składzie: N. Jääskinen, prezes dziewiątej izby, pełniący obowiązki prezesa ósmej izby, M. Gavalec (sprawozdawca) i I. Ziemele, sędziowie,

rzecznik generalny: L. Medina,

sekretarz: A. Calot Escobar,

uwzględniając pisemny etap postępowania,

rozważywszy uwagi, które przedstawili:

–        w imieniu E EAD – G. Dirnberger, Rechtsanwalt,

–        w imieniu DW – A. Skribe, Rechtsanwalt,

–        w imieniu Flightright GmbH – M. Michel i R. Weist, Rechtsanwälte,

–        w imieniu rządu austriackiego – A. Posch, J. Schmoll i G. Kunnert, w charakterze pełnomocników,

–        w imieniu rządu węgierskiego – D. Csoknyai i Z. Fehér, w charakterze pełnomocników,

–        w imieniu rządu polskiego – B. Majczyna, w charakterze pełnomocnika,

–        w imieniu Komisji Europejskiej – B.-R. Killmann i N. Yerrell, w charakterze pełnomocników,

podjąwszy, po wysłuchaniu rzecznik generalnej, decyzję o rozstrzygnięciu spraw bez opinii,

wydaje następujący

Wyrok

1        Wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczą wykładni art. 2 lit. j), art. 4 i art. 7 ust. 1 rozporządzenia (WE) nr 261/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lutego 2004 r. ustanawiającego wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów, uchylającego rozporządzenie (EWG) nr 295/91 (Dz.U. 2004, L 46, s. 1).

2        Wnioski te zostały złożone w ramach sporów pomiędzy, w sprawie C‑650/23, spółką E EAD (zwaną dalej „E”), będącą przewoźnikiem lotniczym, a pasażerem lotniczym oraz, w sprawie C‑705/23, Flightright GmbH, będącą spółką zajmującą się pomocą prawną, na którą dwaj pasażerowie lotniczy przenieśli swoje ewentualne prawa do odszkodowania, a spółką Condor Flugdienst GmbH (zwaną dalej „Condorem”), będącą przewoźnikiem lotniczym, w przedmiocie odszkodowania dla tych pasażerów na podstawie rozporządzenia nr 261/2004.

 Ramy prawne

 Rozporządzenie nr 261/2004

3        Motyw 1 rozporządzenia nr 261/2004 głosi:

„Działanie Wspólnoty [Europejskiej] w dziedzinie transportu lotniczego powinno mieć na celu, między innymi, zapewnienie wysokiego poziomu ochrony pasażerów. Ponadto, powinno się w pełni zwracać uwagę na ogólne wymogi ochrony konsumentów”.

4        Artykuł 2 tego rozporządzenia, zatytułowany „Definicje”, stanowi:

„Do celów niniejszego rozporządzenia:

[…]

b)      »obsługujący przewoźnik« oznacza przewoźnika lotniczego wykonującego lub zamierzającego wykonać lot zgodnie z umową zawartą z pasażerem lub działającego w imieniu innej osoby, prawnej lub fizycznej, mającej umowę w tym pasażerem;

[…]

d)      »organizator wycieczek« oznacza organizatora w rozumieniu art. 2 pkt 2 dyrektywy Rady 90/314/EWG z dnia 13 czerwca 1990 r. w sprawie zorganizowanych podróży, wakacji i wycieczek [(Dz.U. 1990, L 158, s. 59)], z wyjątkiem przewoźnika lotniczego;

[…]

g)      »rezerwacja« oznacza fakt posiadania przez pasażera biletu lub innego dowodu potwierdzającego, że rezerwacja została przyjęta i zarejestrowana przez przewoźnika lotniczego lub organizatora wycieczek;

[…]

j)      »odmowa przyjęcia na pokład« oznacza odmowę przewozu pasażerów danym lotem, pomimo że stawili się oni do wejścia na pokład zgodnie z warunkami ustanowionymi w art. 3 ust. 2, chyba że odmowa przyjęcia na pokład jest racjonalnie uzasadniona, w szczególności przyczynami związanymi ze zdrowiem, wymogami bezpieczeństwa lub niewłaściwymi dokumentami podróżnymi;

[…]

l)      »odwołanie« oznacza nieodbycie się lotu, który był uprzednio planowany i na który zostało zarezerwowane przynajmniej jedno miejsce”.

5        Zgodnie z art. 3 tego rozporządzenia, zatytułowanym „Zakres zastosowania”:

„1.      Niniejsze rozporządzenie ma zastosowanie:

a)      do pasażerów odlatujących z lotniska znajdującego się na terytorium państwa członkowskiego, do którego ma zastosowanie traktat;

[…]

2.      Ustęp 1 stosuje się pod warunkiem, że pasażerowie:

a)      posiadają potwierdzoną rezerwację na dany lot oraz, z wyjątkiem przypadku odwołania, o którym mowa w art. 5, stawią się na odprawę pasażerów,

–        zgodnie z wymogami i w czasie określonym uprzednio na piśmie (w tym poprzez środki elektroniczne) przez przewoźnika lotniczego, organizatora wycieczek lub autoryzowane biura podróży,

lub, jeżeli czas nie został określony,

–        nie później niż 45 minut przed ogłoszoną godziną odlotu; lub

b)      bez względu na przyczynę zostali przeniesieni przez przewoźnika lotniczego lub organizatora wycieczek z lotu, na który mieli rezerwacje, na inny lot.

[…]

6.      Niniejsze rozporządzenie nie narusza praw pasażerów wynikających z dyrektywy [90/314]. Niniejsze rozporządzenie nie ma zastosowania w przypadkach, gdy zorganizowana wycieczka jest odwołana z przyczyn innych niż odwołanie lotu”.

6        Artykuł 4 tegoż rozporządzenia, noszący tytuł „Odmowa przyjęcia na pokład”, przewiduje w ust. 3:

„W przypadku odmowy przyjęcia pasażerów na pokład wbrew ich woli, obsługujący przewoźnik lotniczy niezwłocznie wypłaca im odszkodowanie, zgodnie z art. 7 i udziela pomocy zgodnie z art. 8 i 9”.

7        Artykuł 5 rozporządzenia nr 261/2004, zatytułowany „Odwołanie”, stanowi w ust. 1 lit. c):

„W przypadku odwołania lotu pasażerowie, których to odwołanie dotyczy:

[…]

c)      mają prawo do odszkodowania od obsługującego przewoźnika lotniczego zgodnie z art. 7, chyba że:

i)      zostali poinformowani o odwołaniu co najmniej dwa tygodnie przed planowym czasem odlotu; lub

ii)      zostali poinformowani o odwołaniu w okresie od dwóch tygodni do siedmiu dni przed planowym czasem odlotu i zaoferowano im zmianę planu podróży, umożliwiającą im wylot najpóźniej dwie godziny przed planowym czasem odlotu i dotarcie do ich miejsca docelowego najwyżej cztery godziny po planowym czasie przylotu; lub

iii)      zostali poinformowani o odwołaniu w okresie krótszym niż siedem dni przed planowym czasem odlotu i zaoferowano im zmianę planu podróży, umożliwiającą im wylot nie więcej niż godzinę przed planowym czasem odlotu i dotarcie do ich miejsca docelowego najwyżej dwie godziny po planowym czasie przylotu”.

8        Artykuł 7 tego rozporządzenia, zatytułowany „Prawo do odszkodowania”, stanowi w ust. 1:

„W przypadku odwołania do niniejszego artykułu, pasażerowie otrzymują odszkodowanie w wysokości:

a)      250 EUR dla wszystkich lotów o długości do 1500 kilometrów;

b)      400 EUR dla wszystkich lotów wewnątrzwspólnotowych dłuższych niż 1500 kilometrów i wszystkich innych lotów o długości od 1500 do 3500 kilometrów;

[…]”.

9        Zgodnie z art. 13 wspomnianego rozporządzenia, zatytułowanym „Prawo do odszkodowania za poniesioną szkodę”:

„W przypadku gdy obsługujący przewoźnik lotniczy wypłaca odszkodowanie lub wypełnia inne zobowiązania nałożone na niego przez niniejsze rozporządzenie, przepisy niniejszego rozporządzenia nie mogą być interpretowane jako ograniczające prawo przewoźnika lotniczego do dochodzenia, zgodnie z właściwym prawem, odszkodowania od jakiejkolwiek innej osoby, w tym od osób trzecich. W szczególności, niniejsze rozporządzenie w żaden sposób nie ogranicza prawa obsługującego przewoźnika lotniczego do dochodzenia odszkodowania od organizatora wycieczek lub innej osoby, z którą przewoźnik podpisał umowę. Analogicznie, przepisy niniejszego rozporządzenia nie mogą być interpretowane jako ograniczające prawo organizatora wycieczek lub osoby trzeciej, niebędącej pasażerem, z którym obsługujący przewoźnik lotniczy podpisał umowę, do dochodzenia, zgodnie z właściwym prawem, odszkodowania od obsługującego przewoźnika lotniczego”.

 Dyrektywa 2015/2302

10      Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/2302 z dnia 25 listopada 2015 r. w sprawie imprez turystycznych i powiązanych usług turystycznych, zmieniająca rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 i dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/83/UE oraz uchylająca dyrektywę Rady 90/314/EWG (Dz.U. 2015, L 326, s. 1) definiuje w art. 3 pkt 8 „organizatora” jako „przedsiębiorcę, który tworzy i sprzedaje lub oferuje do sprzedaży imprezy turystyczne, bezpośrednio lub za pośrednictwem innego przedsiębiorcy bądź razem z innym przedsiębiorcą, lub też przedsiębiorcę, który przekazuje dane podróżnego innemu przedsiębiorcy zgodnie z pkt 2 lit. b) ppkt (v)”.

11      Artykuł 14 ust. 5 tej dyrektywy stanowi:

„Prawo do rekompensaty lub obniżki ceny na mocy niniejszej dyrektywy nie narusza praw podróżnych na mocy rozporządzenia [nr 261/2004] […] oraz na mocy konwencji międzynarodowych. Podróżni są uprawnieni do dochodzenia roszczeń na podstawie niniejszej dyrektywy oraz na podstawie tych rozporządzeń i konwencji międzynarodowych. Rekompensata lub obniżka ceny przyznane na mocy niniejszej dyrektywy oraz rekompensata lub obniżka ceny przyznane na mocy tych rozporządzeń i konwencji międzynarodowych są od siebie odliczane, aby uniknąć nadmiernej rekompensaty”.

12      Zgodnie z art. 29 wspomnianej dyrektywy odwołania do dyrektywy 90/314, którą uchyliła dyrektywa 2015/2032, należy rozumieć jako odwołania do tej ostatniej dyrektywy.

 Postępowania główne i pytania prejudycjalne

 Sprawa C‑650/23

13      Pasażer lotniczy DW otrzymał od organizatora wycieczek, u którego zarezerwował imprezę turystyczną, potwierdzenie rezerwacji na lot (powrotny) z Heraklionu (Grecja) do Linzu (Austria). Rzeczony lot powrotny, przewidziany na dzień 29 września 2019 r. (zwany dalej „pierwotnie planowanym lotem powrotnym”), miał być obsługiwany przez E z czasem odlotu z Heraklionu o godzinie 18.00 i czasem przylotu do Linzu o godzinie 20.00.

14      W dniu 28 września 2019 r. ów pasażer otrzymał od organizatora wycieczek powiadomienie o zmianie godzin i miejsca docelowego lotu powrotnego. W powiadomieniu tym poinformowano go, że miejscem docelowym lotu miał być odtąd Wiedeń-Schwechat (Austria), a wylot został przewidziany w dniu 29 września 2019 r. o godzinie 23.30. Nic nie wskazuje na to, że powiadomienie to miało być spowodowane jakimkolwiek zachowaniem ze strony E.

15      Spółka E, będąca członkiem International Air Transport Association (IATA), jest przewoźnikiem czarterowym i jako taka nie dokonuje samodzielnie rezerwacji lotów. Na około 24 godziny przed odlotem otrzymała ona listę pasażerów zawierającą imiona i nazwiska wszystkich pasażerów, którzy mieli zostać przewiezieni, przy czym organizator wycieczek nie przekazał tej spółce dalszych danych kontaktowych. Lista pasażerów nie zawierała nazwiska DW.

16      W świetle powiadomienia z dnia 28 września 2019 r. DW nie stawił się na odprawę pierwotnie planowanego lotu powrotnego.

17      DW zażądał od E, na podstawie art. 7 ust. 1 lit. b) rozporządzenia nr 261/2004, odszkodowania w wysokości 400 EUR wraz z odsetkami. Zdaniem DW, jeżeli organizator wycieczek jest upoważniony do wystawienia biletu lotniczego w imieniu przewoźnika lotniczego, to jest tak również w przypadku wszystkich późniejszych zmian w rezerwacji. W tym względzie DW nie można zarzucać, że nie stawił się on na odprawę pierwotnie planowanego lotu powrotnego, ponieważ został on poinformowany o przeniesieniu go na inny lot. Tym samym DW odmówiono przyjęcia na pokład wbrew jego woli już w momencie zmiany rezerwacji, w związku z czym powinien on mieć prawo do odszkodowania.

18      E twierdzi ze swej strony, że pierwotnie planowany lot powrotny został w znacznym stopniu wykonany zgodnie z planem i że organizator wycieczek zmienił rezerwację DW bez konsultacji z tą spółką. Nie można zatem powoływać się na tę zmianę rezerwacji w celu wykazania odmowy przyjęcia na pokład, którą można by przypisać temu przewoźnikowi lotniczemu. Ponadto DW nie może powoływać się na prawo do odszkodowania, ponieważ nie stawił się na odprawę we właściwym czasie. Jako że posiadał potwierdzoną rezerwację na pierwotnie planowany lot powrotny, zostałby on przewieziony, gdyby stawił się do wejścia na pokład we właściwym czasie, pomimo zmiany tej rezerwacji.

19      Wyrokiem z dnia 27 marca 2023 r. Bezirksgericht Schwechat (sąd rejonowy w Schwechat, Austria) zasądził od E na rzecz DW kwotę 400 EUR, powiększoną o odsetki, oraz pokrycie kosztów poniesionych przez DW. Zdaniem tego sądu zmianę rezerwacji należy przypisać E, przy czym nie jest konieczne ustalenie, czy zmiany tej dokonał przewoźnik lotniczy czy organizator wycieczki. Sąd ten uważa, że okoliczność, iż DW, który został poinformowany przez organizatora wycieczek o przeniesieniu go na inny lot, nie stawił się do wejścia na pokład we właściwym czasie, nie ma wpływu na prawo do odszkodowania, na które DW powołuje się z tytułu odmowy przyjęcia na pokład. Nie ma w tym względzie znaczenia, czy spółka E pozostawała w bezpośrednim stosunku umownym z DW, czy też nie, ani czy mogła samodzielnie dokonywać zmian rezerwacji dla pasażerów lub wystawiać bilety lotnicze, ponieważ spółka E może w szczególności wystąpić z roszczeniem odszkodowawczym przeciwko organizatorowi wycieczek zgodnie z art. 13 rozporządzenia nr 261/2004. Wreszcie wspomniany sąd podkreślił, że przewoźnik lotniczy nie podniósł, aby „odmowa przyjęcia na pokład [była] racjonalnie uzasadniona” w rozumieniu art. 2 lit. j) owego rozporządzenia.

20      Spółka E wniosła apelację od tego wyroku do Landesgericht Korneuburg (sądu okręgowego w Korneuburgu, Austria), który jest sądem odsyłającym. Na poparcie tej apelacji E argumentuje zasadniczo, iż nie występuje już stan faktyczny odmowy przyjęcia na pokład i że spółce tej nie można przypisać zmiany rezerwacji na inny lot dokonanej przez organizatora wycieczek.

21      Zdaniem tego sądu z art. 4 ust. 3 rozporządzenia nr 261/2004 wynika, że w przypadku odmowy przyjęcia na pokład obsługujący przewoźnik lotniczy jest zobowiązany do wypłaty odszkodowania pasażerowi zgodnie z art. 7 tego rozporządzenia. Sąd ten wyjaśnia w tym względzie, że zgodnie z jego własnym orzecznictwem pasażer jest zwolniony z obowiązku stawienia się we właściwym czasie do wejścia na pokład w przypadku wcześniejszej odmowy przyjęcia na pokład, innymi słowy, gdy pasażer ten został uprzednio poinformowany – słusznie lub niesłusznie – że nie zostanie on przewieziony zarezerwowanym lotem lub że lot ten w ogóle się nie odbędzie, pod warunkiem że rzeczony pasażer posiada potwierdzoną rezerwację i nie istnieje racjonalne uzasadnienie dla odmowy przyjęcia go na pokład. Nie można bowiem wymagać od pasażera, aby stawił się na lot, którego nie ma odbyć.

22      Z wyroku z dnia 21 grudnia 2021 r., Azurair i in. (C‑146/20, C‑188/20, C‑196/20 i C‑270/20, EU:C:2021:1038, pkt 47 i nast.), wynika, że pasażer posiada „potwierdzoną rezerwację” w rozumieniu art. 3 ust. 2 lit. a) rozporządzenia nr 261/2004, jeżeli organizator wycieczek przekazuje temu pasażerowi, z którym jest związany umową, „inny dowód” w rozumieniu art. 2 lit. g) tego rozporządzenia, zawierający przyrzeczenie przewozu tego pasażera określonym lotem, zidentyfikowanym poprzez wskazanie miejsca i czasu odlotu i przylotu oraz numeru lotu, nawet jeżeli ten organizator wycieczek nie otrzymał od danego przewoźnika lotniczego potwierdzenia czasu odlotu i przylotu. W związku z tym ryzyko dostarczenia pasażerom przez organizatorów wycieczek nieprawidłowych informacji w trakcie wykonywania przez nich ich określonej działalności powinien ponosić przewoźnik lotniczy. Sąd odsyłający zastanawia się jednak, czy takie podejście, polegające na obciążeniu przewoźnika lotniczego odpowiedzialnością za działania organizatora wycieczek, może znaleźć zastosowanie, gdy – tak jak w niniejszej sprawie – ów organizator wycieczek, który nie podlega instrukcjom tego przewoźnika, zmienia dokonaną przez siebie rezerwację.

23      W tych okolicznościach Landesgericht Korneuburg (sąd okręgowy w Korneuburgu) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:

„Czy art. 7 ust. 1, art. 4 ust. 3 i art. 2 lit. j) rozporządzenia [nr 261/2004] należy interpretować w ten sposób, że obsługujący przewoźnik lotniczy powinien zapłacić pasażerowi odszkodowanie, gdy: pasażer w ramach imprezy turystycznej dysponuje potwierdzeniem rezerwacji lotu do miejsca przeznaczenia i z powrotem od organizatora wycieczek; tenże organizator wycieczek w dzień poprzedzający planowany lot (powrotny) poinformował pasażera, iż doszło do zmiany planu lotu przez zmianę numeru lotu, czasu lotu oraz miejsca docelowego; w związku z tym pasażer nie stawił się do wejścia na pokład na pierwotny lot na warunkach ustanowionych w art. 3 ust. 2 [tego] rozporządzenia […]; pierwotnie zarezerwowany lot został jednak rzeczywiście planowo przeprowadzony a przewoźnik lotniczy dokonałby przewozu tego pasażera, jeżeli ten stawiłby się do wejścia na pokład na warunkach wskazanych w art. 3 ust. 2 [wspomnianego] rozporządzenia […]?”.

 Sprawa C‑705/23

24      Dwóch pasażerów lotniczych zarezerwowało za pośrednictwem organizatora wycieczek imprezę turystyczną na okres od 18 lipca 2020 r. do 30 lipca 2020 r. Obejmowała ona loty w obie strony z Düsseldorfu (Niemcy) na Fuerteventurę (Hiszpania), które miały być wykonywane przez Condora.

25      Organizator wycieczek poinformował tych dwóch pasażerów o odwołaniu lotu do miejsca przeznaczenia i o zmianie ich rezerwacji, przy czym odlot miał się odbyć w dniu 20 lipca 2020 r. Na podstawie tego powiadomienia pasażerowie ci stawili się na lotnisku nie w dniu 18 lipca 2020 r., lecz dopiero w dniu 20 lipca 2020 r. Twierdzą oni, że organizator wycieczek poinformował ich o tym dopiero osiem dni przed datą wylotu.

26      Condor kwestionuje to przedstawienie okoliczności faktycznych i wskazuje, że pierwotny lot w dniu 18 lipca 2020 r. został w rzeczywistości wykonany.

27      Obaj pasażerowie przenieśli swoje roszczenia na Flightright, spółkę zajmującą się pomocą prawną, która wniosła do Amtsgericht Düsseldorf (sądu rejonowego w Düsseldorfie, Niemcy) powództwo o zapłatę odszkodowania w łącznej wysokości 800 EUR na podstawie art. 4 ust. 3 i art. 7 ust. 1 lit. b) rozporządzenia nr 261/2004 w związku z § 398 Bürgerliches Gesetzbuch (niemieckiego kodeksu cywilnego).

28      Flightright podnosi, że odpowiedzialność za działania organizatora wycieczek należy przypisać przewoźnikowi lotniczemu i że polegają one na wcześniejszej odmowie przyjęcia na pokład przez tego przewoźnika.

29      Condor uważa natomiast, że w niniejszej sprawie nie miała miejsca odmowa przyjęcia na pokład, ponieważ spółka ta wykonała w rzeczywistości pierwotny lot. Ponadto jego zdaniem odmowa przyjęcia na pokład stanowi działanie ze strony przewoźnika lotniczego. Tymczasem w niniejszej sprawie powiadomienia o zmianie daty lotu do miejsca przeznaczenia dokonał organizator wycieczek.

30      Ponieważ Amtsgericht Düsseldorf (sąd rejonowy w Düsseldorfie) oddalił żądania Flightright wyrokiem z dnia 3 listopada 2022 r., spółka ta wniosła apelację do Landgericht Düsseldorf (sądu okręgowego w Düsseldorfie, Niemcy), który jest sądem odsyłającym.

31      Sąd ten uważa, że w niniejszej sprawie pojawia się bezprecedensowe pytanie, czy wcześniejsza odmowa przyjęcia na pokład dokonana przez organizatora wycieczek stanowi „odmowę przyjęcia na pokład” w rozumieniu art. 4 rozporządzenia nr 261/2004, przy czym w niniejszej sprawie nie występuje żaden powód uzasadniający odmowę przyjęcia na pokład, o którym mowa w art. 2 lit. j) tego rozporządzenia. Ponadto, ponieważ wyrok z dnia 26 października 2023 r., LATAM Airlines Group (C‑238/22, EU:C:2023:815, pkt 40 i nast.), wykluczył stosowanie w drodze analogii art. 5 ust. 1 lit. c) ppkt (i)–(iii) wspomnianego rozporządzenia, dotyczącego odwołania lotu, do odmowy przyjęcia na pokład, nie jest konieczne badanie, czy obaj pasażerowie zostali poinformowani o zmianie rezerwacji wcześniej niż osiem dni przed datą lotu.

32      Ponadto sąd odsyłający wywodzi z wyroku z dnia 21 grudnia 2021 r., Azurair i in. (C‑146/20, C‑188/20, C‑196/20 i C‑270/20, EU:C:2021:1038), że w okolicznościach sporu w postępowaniu głównym uznaje się, iż owi dwaj pasażerowie posiadają „potwierdzoną rezerwację” w rozumieniu art. 3 ust. 2 lit. a) rozporządzenia nr 261/2004.

33      Sąd ten uważa, że wcześniejsza odmowa przyjęcia na pokład doręczona przez organizatora wycieczek, wyrażona poprzez powiadomienie o zmianie rezerwacji lub o jej odwołaniu, może stanowić „odmowę przyjęcia na pokład” w rozumieniu art. 4 rozporządzenia nr 261/2004. Mogłaby przemawiać za tym okoliczność, że w przeciwieństwie do wersji językowych hiszpańskiej i francuskiej tego przepisu, wyraźnie wskazujących przewoźnika lotniczego jako tego, który odmawia przyjęcia pasażerów na pokład, wiele innych wersji językowych tego przepisu, w szczególności wersje językowe duńska, niemiecka, angielska, włoska, niderlandzka, portugalska i szwedzka, pozostawia otwartą kwestię tego, kto dokonuje odmowy.

34      Ponadto w przypadku pasażera, który nie wyraził zgody na zmianę rezerwacji, taka zmiana jest równoważna z odmową przewozu pierwotnie planowanym lotem. Włączenie zmiany rezerwacji do zdarzeń powodujących odmowę przyjęcia na pokład może być zatem konieczne w celu ochrony pasażera lotu stanowiącego część imprezy turystycznej przed ryzykiem pozbawienia tego pasażera ochrony przyznanej mu przez rozporządzenie nr 261/2004.

35      Wreszcie z wyroku z dnia 21 grudnia 2021 r., Azurair i in. (C‑146/20, C‑188/20, C‑196/20 i C‑270/20, EU:C:2021:1038, pkt 46–51), wynika, że „potwierdzona rezerwacja” w rozumieniu art. 3 ust. 2 lit. a) rozporządzenia nr 261/2004 może zostać wystawiona przez organizatora wycieczek, nawet jeżeli przewoźnik lotniczy nie potwierdził temu organizatorowi wycieczek godzin danego lotu, a zatem brak jest rezerwacji „obejmującej rezerwację pasażera”. Rozporządzenie to ma bowiem na celu zapewnienie, aby ryzyko dostarczenia pasażerom przez organizatorów wycieczek nieprawidłowych informacji w trakcie wykonywania przez nich ich określonej działalności ponosił przewoźnik lotniczy. W tym kontekście pasażer nie bierze udziału w stosunkach między przewoźnikiem lotniczym a organizatorem wycieczek i nie można od niego wymagać, aby uzyskał informacje w tym zakresie.

36      Zdaniem sądu odsyłającego wykładnia przyjęta w tym wyroku znajduje zastosowanie do zmiany rezerwacji pasażera dokonanej przez organizatora wycieczek z powodu „odwołania lotu”.

37      W tych okolicznościach Landgericht Düsseldorf (sąd okręgowy w Düsseldorfie) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:

„Czy art. 4 rozporządzenia [nr 261/2004] należy interpretować w ten sposób, że odmowa przewoźnika lotniczego przyjęcia pasażera na pokład, dokonana w formie wcześniejszej odmowy przewozu, ma miejsce również wtedy, gdy organizator wycieczek poinformuje pasażera za pomocą powiadomienia o zmianie rezerwacji, że lot został odwołany, choć przewoźnik lotniczy wcale nie odwołał lotu, lecz faktycznie wykonał ten lot zgodnie z planem?”.

 W przedmiocie pytań prejudycjalnych

38      Poprzez swoje pytania, które należy rozpatrzyć łącznie, sądy odsyłające zmierzają w istocie do ustalenia, czy art. 4 ust. 3 rozporządzenia nr 261/2004 w związku z art. 2 lit. j) tego rozporządzenia należy interpretować w ten sposób, że pasażer linii lotniczych, który posiadał potwierdzoną rezerwację na lot w ramach imprezy turystycznej, może domagać się od obsługującego przewoźnika lotniczego odszkodowania, o którym mowa w art. 7 ust. 1 owego rozporządzenia, w sytuacji gdy organizator tej imprezy turystycznej poinformował tego pasażera, bez uprzedniego poinformowania o tym przewoźnika, że pierwotnie planowany lot nie odbędzie się, nawet jeśli lot ten został wykonany zgodnie z planem.

39      Na wstępie należy przypomnieć, po pierwsze, że w ramach imprezy turystycznej pasażerowie linii lotniczych mogą swobodnie powoływać się na rozporządzenie nr 261/2004. Ich ochrona prawna nie może bowiem być zapewniona wyłącznie przez dyrektywę 2015/2302 (zob. podobnie wyrok z dnia 26 marca 2020 r., Primera Air Scandinavia, C‑215/18, EU:C:2020:235, pkt 35). W tym kontekście art. 3 ust. 6 tego rozporządzenia stanowi w szczególności, że wspomniane „rozporządzenie nie narusza praw pasażerów wynikających z dyrektywy [90/314, zastąpionej dyrektywą 2015/2302]”. Podobnie art. 14 ust. 5 tej ostatniej dyrektywy stanowi wyraźnie, że rekompensata lub obniżka ceny przyznane na mocy owej dyrektywy oraz rekompensata lub obniżka ceny przyznane w szczególności na mocy rozporządzenia nr 261/2004 są od siebie odliczane, aby uniknąć nadmiernej rekompensaty.

40      Z art. 3 ust. 6 tego rozporządzenia i z art. 14 ust. 5 dyrektywy 2015/2302 wynika zatem, że zakresy stosowania tych dwóch aktów prawa wtórnego mogą się pokrywać. W takim przypadku przepisy te przewidują – jako ograniczenie ich łącznego powoływania się – odmowę nadmiernej rekompensaty szkód poniesionych przez pasażera.

41      Po drugie, z obu wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym jasno wynika, że oba loty, które legły u podstaw sporów w postępowaniach głównych, zostały wykonane zgodnie z planem. Wynika z tego, że żaden z dwóch rozpatrywanych lotów nie może zostać uznany za odwołany, ponieważ art. 2 lit. l) rozporządzenia nr 261/2004 definiuje „odwołanie” jako „nieodbycie się lotu, który był uprzednio planowany i na który zostało zarezerwowane przynajmniej jedno miejsce”. Powiadomienia skierowane przez organizatorów wycieczek do pasażerów w obu sprawach w postępowaniach głównych należy zatem rozpatrywać w świetle pojęcia „odmowy przyjęcia na pokład” w rozumieniu art. 2 lit. j) tego rozporządzenia.

42      Uściśliwszy powyższe, należy ustalić, po pierwsze, czy pojęcie „odmowy przyjęcia na pokład” obejmuje odmowę wcześniejszego przyjęcia na pokład lotu, który został mimo to wykonany, a po drugie, czy przewoźnik lotniczy może zostać pociągnięty do odpowiedzialności za błędne informacje dotyczące opóźnienia lub odwołania lotu, które organizator wycieczek przekazał pasażerom.

43      W pierwszej kolejności z wyroku z dnia 26 października 2023 r., LATAM Airlines Group (C‑238/22, EU:C:2023:815, pkt 39), wynika, że art. 4 ust. 3 rozporządzenia nr 261/2004 w związku z art. 2 lit. j) tego rozporządzenia należy interpretować w ten sposób, iż obsługujący przewoźnik lotniczy, który uprzednio poinformował pasażera, że odmówi mu, wbrew jego woli, wejścia na pokład w ramach lotu, na który ów pasażer posiada potwierdzoną rezerwację, jest zobowiązany do wypłaty odszkodowania temu pasażerowi, nawet jeśli nie stawił się on do wejścia na pokład na warunkach określonych w art. 3 ust. 2 tego rozporządzenia.

44      Tymczasem okoliczność, że informacja dotycząca odmowy przyjęcia na pokład została wcześniej przekazana pasażerowi nie przez obsługującego przewoźnika lotniczego, lecz przez organizatora wycieczek, nie może prowadzić do odmiennej wykładni tych przepisów.

45      W drugiej kolejności z orzecznictwa Trybunału wynika, że obsługujący przewoźnik lotniczy może zostać pociągnięty do odpowiedzialności za błędne informacje dotyczące opóźnienia lub odwołania lotu, które organizator wycieczek przekazał pasażerom.

46      Po pierwsze, szereg przepisów rozporządzenia nr 261/2004 nie wprowadza bowiem, dla celów ich stosowania, żadnego rozróżnienia między obsługującym przewoźnikiem lotniczym a organizatorem wycieczek. Dotyczy to w szczególności art. 2 lit. g) tego rozporządzenia, który definiuje pojęcie „rezerwacji” jako „fakt posiadania przez pasażera biletu lub innego dowodu potwierdzającego, że rezerwacja została przyjęta i zarejestrowana przez przewoźnika lotniczego lub organizatora wycieczek”. Jest tak również w przypadku art. 3 ust. 2 lit. a) tiret pierwsze owego rozporządzenia, który przewiduje, że o czasie, w którym należy stawić się na odprawę, może powiadomić przewoźnik lotniczy, organizator wycieczek lub autoryzowane biuro podróży. Jest tak ponadto w przypadku art. 3 ust. 2 lit. b) tego rozporządzenia, zgodnie z którym to przepisem pasażer może zostać przeniesiony na inny lot zarówno przez przewoźnika lotniczego, jak i przez organizatora wycieczek (zob. podobnie wyrok z dnia 21 grudnia 2021 r., Azurair i in., C‑146/20, C‑188/20, C‑196/20 i C‑270/20, EU:C:2021:1038, pkt 47).

47      Z wyroku tego wynika zatem, że w kontekście art. 3 ust. 2 lit. a) i b) rozporządzenia nr 261/2004 pasażerowie lotniczy mogą polegać bez różnicy na przekazanych przez obsługującego przewoźnika lotniczego lub przez organizatora wycieczek informacjach dotyczących godziny przyjęcia na pokład lub przeniesienia ich na inny lot.

48      Po drugie, taka wykładnia przyczynia się do zapewnienia wysokiego poziomu ochrony pasażerów lotniczych, jak stanowi motyw 1 rozporządzenia nr 261/2004. W tym kontekście rozporządzenie to ma na celu zapewnienie, aby ryzyko dostarczenia pasażerom przez organizatorów wycieczek nieprawidłowych informacji w trakcie wykonywania przez nich ich określonej działalności ponosił przewoźnik lotniczy. Z uwagi bowiem na to, że pasażer nie bierze udziału w stosunkach między przewoźnikiem lotniczym a organizatorem wycieczek, nie można od niego wymagać, aby uzyskał informacje w tym zakresie (zob. podobnie wyrok z dnia 21 grudnia 2021 r., Azurair i in., C‑146/20, C‑188/20, C‑196/20 i C‑270/20, EU:C:2021:1038, pkt 48, 49).

49      W każdym razie należy przypomnieć, że w przypadku gdyby obsługujący przewoźnik lotniczy był zobowiązany do wypłaty pasażerom odszkodowania na podstawie rozporządzenia nr 261/2004 z powodu zachowania organizatora wycieczek, przewoźnik ten ma możliwość dochodzenia odszkodowania za poniesione szkody od organizatora wycieczek zgodnie z art. 13 tego rozporządzenia. Tego rodzaju odszkodowanie może zatem zmniejszyć lub nawet wyeliminować obciążenie finansowe tego przewoźnika wynikające z rzeczonego zobowiązania (zob. podobnie wyroki: z dnia 10 stycznia 2006 r., IATA i ELFAA, C‑344/04, EU:C:2006:10, pkt 90; z dnia 19 listopada 2009 r., Sturgeon i in., C‑402/07 i C‑432/07, EU:C:2009:716, pkt 68; a także z dnia 21 grudnia 2021 r., Azurair i in., C‑146/20, C‑188/20, C‑196/20 i C‑270/20, EU:C:2021:1038, pkt 61).

50      Ponadto należy oddalić podniesiony przez E argument dotyczący zastosowania w drodze analogii wyroku z dnia 4 lipca 2018 r., Wirth i in. (C‑532/17, EU:C:2018:527). Spółka ta utrzymuje w tym względzie, że podobnie jak wynajmujący w przypadku umowy załogowej dzierżawy samolotu („wet lease”), przewoźnik czarterowy, taki jak ów przewoźnik lotniczy, nie ma żadnych uprawnień decyzyjnych w kwestii tego, czy, kiedy i z jakimi pasażerami lot zostanie wykonany.

51      W tym względzie wystarczy przypomnieć, że z orzecznictwa Trybunału wynika, iż należy uznać, że przewoźnik lotniczy, który stworzył ofertę przewozu lotniczego odpowiadającą ofercie wskazanej przez organizatora wycieczek w ramach swojego stosunku z pasażerem – nawet jeśli możliwe są zmiany względem tej oferty – powinien zostać uznany za „zamierzającego wykonać lot” w rozumieniu art. 2 lit. b) rozporządzenia nr 261/2004, w związku z czym można go uznać za „obsługującego przewoźnika” w rozumieniu tego przepisu [zob. podobnie wyrok z dnia 21 grudnia 2021 r., Azurair i in., C‑146/20, C‑188/20, C‑196/20 i C‑270/20, EU:C:2021:1038, pkt 59, 62; a także postanowienie z dnia 10 marca 2023 r., Eurowings (Lot nieistniejący), C‑607/22, EU:C:2023:201, pkt 21].

52      Ponadto argumentacja E zmierza w rzeczywistości do odmówienia, przewoźnikowi lotniczemu, z którego usług korzystał organizator wycieczek, statusu „obsługującego przewoźnika lotniczego” w rozumieniu art. 2 lit. b) rozporządzenia nr 261/2004. Artykuł 2 lit. d) tego rozporządzenia definiuje zaś „organizatora wycieczek” jako organizatora w rozumieniu art. 3 pkt 8 dyrektywy 2015/2302, „z wyjątkiem przewoźnika lotniczego”. W związku z tym przyjęcie rozumowania E prowadziłoby do paradoksalnego wniosku, że lot czarterowy nie byłby wykonywany przez obsługującego przewoźnika lotniczego, ponieważ status ten nie przysługiwałby wówczas ani przewoźnikowi czarterowemu, ani organizatorowi wycieczek.

53      W świetle powyższych rozważań na przedstawione pytania należy odpowiedzieć, że art. 4 ust. 3 rozporządzenia nr 261/2004 w związku z art. 2 lit. j) tego rozporządzenia należy interpretować w ten sposób, że pasażer linii lotniczych, który posiadał potwierdzoną rezerwację na lot w ramach imprezy turystycznej, może domagać się od obsługującego przewoźnika lotniczego odszkodowania, o którym mowa w art. 7 ust. 1 owego rozporządzenia, w sytuacji gdy organizator tej imprezy turystycznej powiadomił tego pasażera, bez uprzedniego poinformowania o tym tego przewoźnika, że pierwotnie planowany lot nie odbędzie się, nawet jeśli lot ten został wykonany zgodnie z planem.

 W przedmiocie kosztów

54      Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (ósma izba) orzeka, co następuje:

Artykuł 4 ust. 3 rozporządzenia (WE) nr 261/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lutego 2004 r. ustanawiającego wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów, uchylającego rozporządzenie (EWG) nr 295/91, w związku z art. 2 lit. j) rozporządzenia nr 261/2004

należy interpretować w ten sposób, że:

pasażer linii lotniczych, który posiadał potwierdzoną rezerwację na lot w ramach imprezy turystycznej, może domagać się od obsługującego przewoźnika lotniczego odszkodowania, o którym mowa w art. 7 ust. 1 owego rozporządzenia, w sytuacji gdy organizator tej imprezy turystycznej powiadomił tego pasażera, bez uprzedniego poinformowania o tym tego przewoźnika, że pierwotnie planowany lot nie odbędzie się, nawet jeśli lot ten został wykonany zgodnie z planem.