Wyrok z dnia 2023-05-17 sygn. C-264/22

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

WYROK TRYBUNAŁU (dziewiąta izba)

z dnia 17 maja 2023 r.

Odesłanie prejudycjalne – Współpraca sądowa w sprawach cywilnych – Prawo właściwe dla zobowiązań pozaumownych – Rozporządzenie (WE) nr 864/2007 – Artykuł 4 ust. 1 – Artykuł 15 lit. h) – Artykuł 19 – Wypadek spowodowany przez statek w jednym z państw członkowskich – Odszkodowanie dla osoby poszkodowanej w tym wypadku – Subrogacja zgodnie z prawem innego państwa członkowskiego – Żądanie zwrotu przez osobę trzecią, która wstąpiła w prawa i obowiązki poszkodowanego – Prawo właściwe – Przedawnienie

W sprawie C-264/22

mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Tribunal da Relação de Lisboa (sąd apelacyjny w Lizbonie, Portugalia) postanowieniem z dnia 5 kwietnia 2022 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 20 kwietnia 2022 r., w postępowaniu:

Fonds de Garantie des Victimes des Actes de Terrorisme et d’Autres Infractions (FGTI)

przeciwko

Victoria Seguros SA,

TRYBUNAŁ (dziewiąta izba),

w składzie: L. S. Rossi, prezes izby, J.-C. Bonichot i O. Spineanu-Matei (sprawozdawczyni), sędziowie,

rzecznik generalny: J. Richard de la Tour,

sekretarz: A. Calot Escobar,

uwzględniając pisemny etap postępowania,

rozważywszy uwagi, które przedstawili:

–        w imieniu Fonds de Garantie des Victimes des Actes de Terrorisme et d’Autres Infractions (FGTI) – L. Franco e Abreu, advogado,

–        w imieniu Victoria Seguros SA – J. Serrano Santos, advogado,

–        w imieniu rządu portugalskiego – P. Barros da Costa, S. Duarte Afonso, A. Pimenta i J. Ramos, w charakterze pełnomocników,

–        w imieniu rządu czeskiego – A. Edelmannová, M. Smolek i J. Vláčil, w charakterze pełnomocników,

–        w imieniu Komisji Europejskiej – I. Melo Sampaio i W. Wils, w charakterze pełnomocników,

podjąwszy, po wysłuchaniu rzecznika generalnego, decyzję o rozstrzygnięciu sprawy bez opinii,

wydaje następujący

Wyrok

1        Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 4 ust. 1, art. 15 lit. h) i art. 19 rozporządzenia (WE) nr 864/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. dotyczącego prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych (Rzym II) (Dz.U. 2007, L 199, s. 40).

2        Wniosek ten został złożony w ramach sporu między Fonds de garantie des victimes des actes de terrorisme et d’autres infractions (FGTI) a towarzystwem ubezpieczeniowym Victoria Seguros SA, dotyczącego zwrotu odszkodowania wypłaconego przez to towarzystwo osobie poszkodowanej w wypadku mającym miejsce w Portugalii.

 Ramy prawne

 Prawo Unii

3        Zgodnie z motywami 6, 14 i 16 rozporządzenia nr 864/2007:

„(6)      W celu zwiększenia przewidywalności wyników sporów, pewności w zakresie prawa właściwego i swobodnego przepływu orzeczeń sądowych prawidłowe funkcjonowanie rynku wewnętrznego wymaga, aby obowiązujące w państwach członkowskich normy kolizyjne wskazywały to samo prawo krajowe, bez względu na to, do sądu jakiego państwa wniesiono sprawę.

[…]

(14)      Wymóg pewności prawnej i potrzeba zapewnienia sprawiedliwości w indywidualnych przypadkach są podstawowymi elementami w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości. Niniejsze rozporządzenie określa łączniki, które są najbardziej odpowiednie do osiągnięcia tych celów. […]

[…]

(16)      Jednolite przepisy powinny zwiększać przewidywalność orzeczeń sądowych i zapewniać odpowiednią równowagę między interesami osoby, której przypisuje się odpowiedzialność i poszkodowanego. Związek z państwem, w którym powstała szkoda bezpośrednia (lex loci damni), zapewnia odpowiednią równowagę między interesami osoby, której przypisuje się odpowiedzialność, i poszkodowanego, a także odzwierciedla nowoczesne podejście do odpowiedzialności cywilnej i rozwój systemów odpowiedzialności na zasadzie ryzyka”.

4        Artykuł 4 rzeczonego rozporządzenia, zatytułowany „Zasada ogólna”, w ust. 1 stanowi:

„Jeżeli niniejsze rozporządzenie nie stanowi inaczej, prawem właściwym dla zobowiązania pozaumownego wynikającego z czynu niedozwolonego jest prawo państwa, w którym powstaje szkoda, niezależnie od tego, w jakim państwie miało miejsce zdarzenie powodujące szkodę, oraz niezależnie od tego, w jakim państwie lub państwach występują skutki pośrednie tego zdarzenia”.

5        Artykuł 15 tego rozporządzenia, zatytułowany „Zakres prawa właściwego”, przewiduje:

„Prawu właściwemu dla zobowiązań pozaumownych na podstawie niniejszego rozporządzenia podlegają w szczególności:

[…]

h)      sposoby wygaśnięcia zobowiązania, przedawnienie i terminy zawite, w tym początek, przerwanie i zawieszenie biegu przedawnienia lub terminu zawitego”.

6        Artykuł 19 tego rozporządzenia, zatytułowany „Subrogacja”, stanowi:

„W przypadku gdy określonej osobie (»wierzycielowi«) przysługuje wierzytelność ze stosunku pozaumownego wobec innej osoby (»dłużnika«), a osoba trzecia ma obowiązek zaspokojenia wierzyciela albo faktycznie zaspokaja go, zwalniając dłużnika ze zobowiązania, prawo właściwe dla obowiązku osoby trzeciej określa, czy i w jakim zakresie osoba trzecia jest uprawniona do dochodzenia od dłużnika uprawnień [praw], które przysługiwały wierzycielowi wobec dłużnika, zgodnie z prawem właściwym dla wiążącego ich stosunku”.

 Prawo portugalskie

7        Zgodnie z art. 45 ust. 1 Código Civil (kodeksu cywilnego), jeżeli wypadek lub czyn niedozwolony miał miejsce na terytorium Portugalii, prawem właściwym dla odpowiedzialności pozaumownej wynikającej z tego wypadku lub czynu jest prawo portugalskie.

8        Artykuł 498 ust. 1 kodeksu cywilnego przewiduje, że termin przedawnienia prawa do naprawienia szkody wynosi trzy lata od zdarzenia wywołującego szkodę. W przypadku gdy zdarzenie wywołujące szkodę jest przestępstwem, dla którego ustawa przewiduje dłuższy termin przedawnienia, na podstawie art. 498 ust. 3 tego kodeksu stosuje się ten dłuższy termin.

 Postępowanie główne i pytanie prejudycjalne

9        W dniu 4 sierpnia 2010 r., podczas pływania i nurkowania przy plaży w Alvor (Portugalia), osoba posiadająca obywatelstwo francuskie została uderzona przez śrubę napędową statku zarejestrowanego w Portugalii. W wyniku tego wypadku osoba ta doznała poważnych obrażeń ciała, uzyskała opiekę szpitalną i przeszła kilka operacji chirurgicznych w Portugalii i we Francji.

10      W ramach postępowania z powództwa o odszkodowanie wniesionego przez tę osobę przeciwko FGTI do tribunal de grande instance de Lyon (sądu okręgowego w Lyonie, Francja) strony zgodziły się, że kwota odszkodowania należnego z tytułu naprawienia szkody poniesionej w wyniku tego wypadku wyniesie 229 480,73 EUR. W dniu 20 marca 2014 r. sąd ten zatwierdził zawartą w ten sposób ugodę, na podstawie której FGTI dokonał ostatniej płatności na rzecz tej osoby w dniu 7 kwietnia 2014 r.

11      Pod koniec listopada 2016 r. FGTI pozwał Victoria Seguros, towarzystwo ubezpieczeniowe osoby uważanej za odpowiedzialną za przedmiotowy wypadek, przed sądy portugalskie w celu uzyskania od tego towarzystwa zwrotu kwoty wypłaconej przez FGTI poszkodowanemu w tym wypadku.

12      Sąd pierwszej instancji, Tribunal Marítimo de Lisboa (sąd morski w Lizbonie, Portugalia), oddalił powództwo FGTI, stwierdziwszy, że roszczenie FGTI uległo przedawnieniu ze względu na upływ trzyletniego terminu przewidzianego w mającym zastosowanie prawie portugalskim.

13      FGTI odwołał się od tego orzeczenia do sądu odsyłającego, Tribunal da Relação de Lisboa (sądu apelacyjnego w Lizbonie, Portugalia), podnosząc, że zgodnie z art. 19 rozporządzenia nr 864/2007 terminem przedawnienia mającym zastosowanie nie jest termin przewidziany w prawie portugalskim, lecz w prawie francuskim. Tymczasem w dniu wniesienia powództwa do sądów portugalskich termin ten jeszcze nie upłynął. W przypadku subrogacji prawo francuskie przewiduje bowiem dziesięcioletni termin przedawnienia liczony od odnośnego orzeczenia sądowego, które w niniejszej sprawie zostało wydane w marcu 2014 r. Tytułem ewentualnym FGTI twierdzi, że nawet gdyby przyjąć możliwość zastosowania prawa portugalskiego, trzyletni termin przedawnienia przewidziany w tym prawie również nie upłynął w tym dniu, ponieważ rozpoczął on bieg dopiero od ostatniej wypłaty dokonanej na rzecz poszkodowanego, czyli w niniejszym przypadku od dnia 7 kwietnia 2014 r., podczas gdy powództwo zostało wniesione w listopadzie 2016 r.

14      Victoria Seguros powołuje się natomiast na możliwość zastosowania prawa portugalskiego, zgodnie z którym powództwo to uległo przedawnieniu zgodnie z zasadami przewidzianymi w portugalskim kodeksie cywilnym.

15      W tych okolicznościach Tribunal da Relação de Lisboa (sąd apelacyjny w Lizbonie) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:

„Czy prawem właściwym dla zasad dotyczących przedawnienia roszczenia o odszkodowanie jest prawo miejsca, w którym doszło do wypadku (prawo portugalskie), zgodnie z art. 4 ust. 1 i art. 15 lit. h) rozporządzenia [nr 864/2007], czy też, w przypadku wstąpienia w prawa poszkodowanego, właściwe jest »prawo osoby trzeciej«, która wstąpiła w prawa poszkodowanego (prawo francuskie), zgodnie z art. 19 tego rozporządzenia?”.

 W przedmiocie pytania prejudycjalnego

16      Poprzez pytanie prejudycjalne sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 4 ust. 1, art. 15 lit. h) i art. 19 rozporządzenia nr 864/2007 należy interpretować w ten sposób, że prawem, które reguluje powództwo osoby trzeciej, która wstąpiła w prawa poszkodowanego, przeciwko sprawcy szkody, i określa w szczególności przepisy dotyczące przedawnienia tego powództwa, jest prawo państwa, w którym powstaje ta szkoda.

17      W tym względzie należy przypomnieć, że przy dokonywaniu wykładni przepisu prawa Unii należy brać pod uwagę nie tylko jego brzmienie, lecz także jego kontekst oraz cele regulacji, której część on stanowi (zob. podobnie wyroki: z dnia 7 kwietnia 2022 r., Berlin Chemie A. Menarini, C‑333/20, EU:C:2022:291, pkt 34; z dnia 20 czerwca 2022 r., London Steam-Ship Owners’ Mutual Insurance Association, C‑700/20, EU:C:2022:488, pkt 55).

18      W tym względzie, w pierwszej kolejności, art. 4 ust. 1 rozporządzenia nr 864/2007 stanowi, że „[j]eżeli niniejsze rozporządzenie nie stanowi inaczej, prawem właściwym dla zobowiązania pozaumownego wynikającego z czynu niedozwolonego jest prawo państwa, w którym powstaje szkoda”. Wynika z tego, że prawem właściwym dla powództwa poszkodowanego przeciwko sprawcy szkody jest, z zastrzeżeniem odmiennych przepisów tego rozporządzenia, prawo państwa, w którym powstaje ta szkoda.

19      Ponadto art. 15 lit. h) rozporządzenia nr 864/2007 stanowi, że „[p]rawu właściwemu dla zobowiązań pozaumownych na podstawie niniejszego rozporządzenia podlegają w szczególności […] sposoby wygaśnięcia zobowiązania, przedawnienie i terminy zawite”.

20      Po pierwsze, z łącznej lektury art. 4 ust. 1 i art. 15 lit. h) tego rozporządzenia wynika zatem, po pierwsze, że – jeżeli rozporządzenie to nie stanowi inaczej – prawem, które reguluje powództwo poszkodowanego przeciwko sprawcy szkody i określa w szczególności przepisy dotyczące przedawnienia tego powództwa, jest prawo państwa, w którym powstaje ta szkoda.

21      Po drugie, art. 19 tego rozporządzenia, zatytułowany „Subrogacja”, w odniesieniu do obowiązku zaspokojenia poszkodowanego przez osobę trzecią stanowi, że „prawo właściwe dla obowiązku osoby trzeciej określa, czy i w jakim zakresie osoba trzecia jest uprawniona do dochodzenia od dłużnika [praw], które przysługiwały wierzycielowi wobec dłużnika, zgodnie z prawem właściwym dla wiążącego ich stosunku”. Artykuł ten dokonuje zatem rozróżnienia między z jednej strony prawem właściwym dla stosunków między wierzycielem, czyli – w przypadku szkody – osobą poszkodowaną, a osobą trzecią, która wstąpiła w jego prawa, a z drugiej strony prawem właściwym dla stosunków między wierzycielem a jego dłużnikiem, to znaczy – w przypadku szkody – stosunków między osobą poszkodowaną a sprawcą szkody.

22      Ponadto wspomniany art. 19 uściśla, że osoba trzecia, która wstąpiła w prawa poszkodowanego, może wykonywać prawa poszkodowanego zgodnie z prawem regulującym stosunki między tą osobą a sprawcą szkody. Wynika z tego, że to zgodnie z tym ostatnim prawem osoba trzecia, która wstąpiła w prawa i obowiązki, może w miejsce poszkodowanego wnieść powództwo przeciwko sprawcy szkody. Innymi słowy, prawem właściwym dla powództwa osoby trzeciej, która wstąpiła w prawa poszkodowanego, przeciwko sprawcy szkody, jest prawo właściwe dla powództwa poszkodowanego przeciwko temu sprawcy.

23      Jako zostanie wyjaśnione w pkt 27 niniejszego wyroku, to ostatnie prawo ustala się na podstawie przepisów art. 4 i następnych rozporządzenia nr 864/2007, zawartych w jego rozdziałach II–IV. W sytuacji szkody wyrządzonej w wyniku wypadku, co ma miejsce w sprawie w postępowaniu głównym, prawem właściwym dla powództwa poszkodowanego przeciwko sprawcy tej szkody jest zgodnie z zasadą ogólną przewidzianą w art. 4 ust. 1 tego rozporządzenia – jak wskazano w pkt 18 niniejszego wyroku – zasadniczo prawo państwa, w którym powstaje szkoda.

24      Zresztą taka wykładnia znajduje potwierdzenie w orzecznictwie Trybunału. I tak w pkt 56–59 wyroku z dnia 21 stycznia 2016 r., ERGO Insurance et Gjensidige Baltic (C‑359/14 i C‑475/14, EU:C:2016:40) uznano w istocie, że w sytuacji, w której osoba trzecia wypłaciła odszkodowanie osobie poszkodowanej w wypadku, wykonując zobowiązanie wobec swego ubezpieczonego, art. 19 rzeczonego rozporządzenia przewiduje, że kwestia ewentualnego wstąpienia w prawa tego poszkodowanego oraz warunki wykonania tej subrogacji podlegają prawu właściwemu dla zobowiązania osoby trzeciej do wypłaty odszkodowania na rzecz wspomnianego poszkodowanego. Natomiast zdaniem Trybunału prawo właściwe dla określenia osób, które mogą zostać uznane za odpowiedzialne za wypadek, zgodnie z tym art. 19 podlega art. 4 i nast. tego rozporządzenia. Wynika z tego, że prawo regulujące stosunki między osobą poszkodowaną a sprawcą szkody, czyli wierzycielem i dłużnikiem, o których mowa we wspomnianym art. 19, jest określane na podstawie art. 4 i nast.

25      W świetle powyższych rozważań z łącznej lektury art. 4 ust. 1, art. 15 lit. h) i art. 19 rozporządzenia nr 864/2007 wynika, że prawem regulującym powództwo poszkodowanego przeciwko sprawcy szkody i określającym w szczególności przepisy dotyczące przedawnienia tego powództwa, którym jest co do zasady prawo państwa, w którym powstaje ta szkoda, jest również prawem regulującym powództwo osoby trzeciej, która wstąpiła w prawa tego poszkodowanego przeciwko temu sprawcy.

26      W drugiej kolejności wykładnia, zgodnie z którą art. 19 rozporządzenia nr 864/2007 nie ma na celu określenia prawa właściwego dla przedawnienia powództwa, na które może powołać się osoba trzecia, która wstąpiła w prawa i obowiązki dłużnika, o którym mowa w tym artykule, znajduje potwierdzenie w ogólnej systematyce tego rozporządzenia.

27      Rozdział V rozporządzenia nr 864/2007, w którym zawarty jest art. 19 tego rozporządzenia, ustanawia bowiem wspólne zasady mające zastosowanie do sytuacji, w których prawo właściwe dla danego zobowiązania pozaumownego zostało już jako takie określone. Określenia tego dokonuje się na podstawie przepisów zawartych w rozdziale II tego rozporządzenia, zatytułowanym „Czyny niedozwolone”, w rozdziale III, zatytułowanym „Bezpodstawne wzbogacenie, prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia i culpa in contrahendo”, oraz w rozdziale IV rzeczonego rozporządzenia dotyczącym swobody wyboru prawa właściwego.

28      Tymczasem, jak wskazano w pkt 20 i 23 niniejszego wyroku, z zasad ustanowionych w tych rozdziałach wynika, że prawo właściwe dla zasad dotyczących przedawnienia zobowiązania pozaumownego wynikającego z czynu niedozwolonego należy generalnie określić zgodnie z zasadą ogólną przewidzianą w art. 4 ust. 1 rozporządzenia nr 864/2007 (zob. podobnie wyrok z dnia 31 stycznia 2019 r., Da Silva Martins, C‑149/18, EU:C:2019:84, pkt 33), który wskazuje prawo państwa, w którym powstaje szkoda.

29      W trzeciej kolejności – wykładnia art. 19 rozporządzenia nr 864/2007, zgodnie z którą w przypadku gdy osoba trzecia, która wstąpiła w prawa i obowiązki dłużnika, wytacza powództwo przeciwko dłużnikowi, zasady przedawnienia tego powództwa określałoby prawo właściwe dla obowiązku zaspokojenia wierzyciela przez tę osobę trzecią, byłaby sprzeczna z celem tego rozporządzenia.

30      Jak wynika z motywów 6, 14 i 16 tego rozporządzenia, cel ten polega w szczególności na zagwarantowaniu pewności co do prawa właściwego bez względu na państwo, w którym wytoczono powództwo, oraz na zwiększeniu przewidywalności orzeczeń sądowych i zapewnieniu odpowiedniej równowagi między interesami osoby, której przypisuje się odpowiedzialność, i interesami poszkodowanego. Taka przewidywalność prawa właściwego byłaby jednak zagrożona, gdyby w przypadku subrogacji warunki wykonania i sposoby wygaśnięcia zobowiązania pozaumownego dłużnika wobec poszkodowanego były określane przez prawo właściwe dla zobowiązania osoby trzeciej do zaspokojenia tej osoby. Zgodnie bowiem z tą wykładnią prawo właściwe, a w konsekwencji warunki wykonania i sposoby wygaśnięcia mogą się różnić w zależności od tego, czy doszło do subrogacji, czy też nie.

31      Ponadto taka wykładnia art. 19 rozporządzenia nr 864/2007 byłaby również sprzeczna z celem polegającym na zapewnieniu rozsądnej równowagi między ścierającymi się interesami oraz, jak zauważyła Komisja Europejska, z samą istotą mechanizmu subrogacji. Wykładnia ta skutkowałaby bowiem tym, że sprawca szkody będący dłużnikiem znalazłby się – z tego powodu, że został pozwany przez osobę trzecią, która wstąpiła w prawa i obowiązki wierzyciela, a nie przez poszkodowanego będącego wierzycielem – w innej sytuacji, w danym wypadku mniej korzystnej, niż sytuacja, w której znajdowałby się, gdyby wierzyciel ten wykonał swoje prawa osobiście i bezpośrednio przeciwko niemu. Tymczasem w zakresie, w jakim subrogacja ma zasadniczo na celu wyłącznie umożliwienie osobie trzeciej, która wstąpiła w prawa wierzyciela, wykonywanie praw wierzyciela, stosowanie tego mechanizmu nie powinno mieć wpływu na sytuację prawną dłużnika. Ten ostatni powinien bowiem mieć możliwość powołania się przeciwko osobie trzeciej, która wstąpiła w prawa i obowiązki poszkodowanego, na wszelkie środki obrony, którymi dysponowałby wobec poszkodowanego, w szczególności na zarzuty dotyczące stosowania przepisów dotyczących przedawnienia.

32      W świetle powyższych rozważań na przedłożone pytanie należy udzielić następującej odpowiedzi: art. 4 ust. 1, art. 15 lit. h) i art. 19 rozporządzenia nr 864/2007 należy interpretować w ten sposób, że prawem, które reguluje powództwo osoby trzeciej, która wstąpiła w prawa poszkodowanego, przeciwko sprawcy szkody, i określa w szczególności przepisy dotyczące przedawnienia tego powództwa, jest co do zasady prawo państwa, w którym powstaje ta szkoda.

 W przedmiocie kosztów

33      Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (dziewiąta izba) orzeka, co następuje:

Artykuł 4 ust. 1, art. 15 lit. h) i art. 19 rozporządzenia (WE) nr 864/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. dotyczącego prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych (Rzym II)

należy interpretować w ten sposób, że:

prawem, które reguluje powództwo osoby trzeciej, która wstąpiła w prawa poszkodowanego, przeciwko sprawcy szkody, i określa w szczególności przepisy dotyczące przedawnienia tego powództwa, jest co do zasady prawo państwa, w którym powstaje ta szkoda.