Zakres prawa właściwego (art. 15 Rzym II)

Artykuł 16 rozporządzenia (WE) nr 864/2007 („Rzym II”) należy interpretować w ten sposób, że: przepis krajowy przewidujący, że zadośćuczynienie za szkodę niematerialną poniesioną przez członków bliskiej rodziny osoby zmarłej w wypadku drogowym jest określane przez sąd na zasadzie słuszności, nie może zostać uznany za „przepis wymuszający swoje zastosowanie” w rozumieniu tego art. 16, chyba że – gdy rozpatrywana sytuacja prawna pozostaje w wystarczająco ścisłym związku z państwem członkowskim siedziby sądu orzekającego – sąd orzekający stwierdzi, na podstawie szczegółowej analizy brzmienia, ogólnej systematyki, celów oraz kontekstu, w jakim został przyjęty ten przepis krajowy, że jego poszanowanie uznaje się za istotny element w porządku prawnym tego państwa członkowskiego, ponieważ ów przepis krajowy zmierza do realizacji celu polegającego na ochronie istotnego interesu publicznego, który nie może zostać osiągnięty poprzez zastosowanie prawa wskazanego na mocy art. 4 tego rozporządzenia.

Z brzmienia art. 16 rozporządzenia Rzym II wynika, po pierwsze, że przewidziano w nim odstępstwo od prawa właściwego dla zobowiązania pozaumownego wskazanego zgodnie z normami kolizyjnymi ustanowionymi w tym rozporządzeniu, takimi jak art. 4 i art. 15 lit. c) tego rozporządzenia, w zakresie, w jakim w tym art. 16 zezwolono na stosowanie prawa państwa członkowskiego siedziby sądu. W związku z tym z art. 16 należy interpretować w sposób ścisły (zob. analogicznie wyrok z dnia 31 stycznia 2019 r., Da Silva Martins, C-149/18).

Z brzmienia art. 16 wynika, że przewidziane w nim odstępstwo ma zastosowanie, gdy przepisy prawa siedziby sądu „znajdują zastosowanie do oceny stanu faktycznego”. Niemniej, aby takie przepisy mogły znaleźć zastosowanie i uzasadnić odwołanie się do tego art. 16, stan prawny poddany ocenie sądu krajowego powinien wykazywać wystarczająco ścisły związek z państwem członkowskim siedziby sądu orzekającego.

Wyłączenie prawa obcego wskazanego na podstawie art. 4 rozporządzenia Rzym II oznacza zatem, jak zauważył rzecznik generalny w pkt 52 opinii, że sąd ten bada najpierw, czy ta sytuacja prawna wykazuje takie związki z tym państwem członkowskim. Jeżeli badana sytuacja prawna wykazuje związki z kilkoma państwami członkowskimi, możliwe jest, że wspomniany sąd będzie musiał stwierdzić – w szczególności biorąc pod uwagę istniejące związki tej sytuacji prawnej z państwem członkowskim, którego prawo jest właściwe na podstawie norm kolizyjnych – brak wystarczająco ścisłych związków z państwem członkowskim siedziby sądu.

Aby zidentyfikować istnienie „przepisu wymuszającego swoje zastosowanie” w rozumieniu art. 16 rozporządzenia Rzym II, sąd krajowy musi stwierdzić, w oparciu o szczegółową analizę brzmienia przepisu, jego ogólnej systematyki, jego celów oraz kontekstu, w jakim został on przyjęty, że ma on w ramach krajowego porządku prawnego takie znaczenie, iż uzasadnia on odstąpienie od stosowania prawa wyznaczonego na podstawie art. 4 tego rozporządzenia (wyrok z dnia 31 stycznia 2019 r., Da Silva Martins, C-149/18).

Stosowanie takiego przepisu wymaga, aby sąd krajowy zbadał, po pierwsze, oprócz brzmienia i ogólnej systematyki przepisu krajowego, co do którego podniesiono, iż jest on przepisem wymuszającym swoje zastosowanie, również przyczyny i cele jego przyjęcia, w celu ustalenia, czy ustawodawca krajowy miał zamiar nadać temu przepisowi charakter bezwzględnie wiążący. Sąd ten powinien zatem zbadać, czy przepis ten został przyjęty w celu ochrony jednego lub większej liczby interesów, które to państwo członkowskie siedziby sądu uważa za istotne, i czy przestrzeganie tego przepisu jest przez wspomniane państwo członkowskie uważane za istotny element ochrony tych interesów.

Po drugie, z oceny sytuacji prawnej przedłożonej do zbadania przez ten sąd krajowy powinno wynikać, że zastosowanie tego przepisu jest absolutnie niezbędne dla ochrony zasadniczego interesu w kontekście danego przypadku.

Sąd krajowy nie może skorzystać z odstępstwa określonego w art. 16 rozporządzenia Rzym II, jeżeli cel związany z ochroną interesu realizowanego przez dany przepis prawa siedziby sądu może również zostać osiągnięty poprzez zastosowanie prawa wskazanego na podstawie norm kolizyjnych tego rozporządzenia.

Należy zauważyć, że stosowanie przez sądy państw członkowskich przepisów wymuszających swoje zastosowanie jest możliwe jedynie w wyjątkowych okolicznościach, gdy – jak stanowi motyw 32 rozporządzenia Rzym II – jest to uzasadnione „względami interesu publicznego”. Takie prawo lub taki przepis musi koniecznie zmierzać do ochrony interesów publicznych o szczególnym znaczeniu, takich jak interesy związane z organizacją polityczną, społeczną lub gospodarczą państwa członkowskiego siedziby sądu. Dotyczy to interesów uznanych przez to państwo członkowskie za istotne.

Mając na względzie definicję pojęcia „przepisu wymuszającego swoje zastosowanie”, przepisy krajowe, które mają na celu ochronę interesów indywidualnych, mogą być stosowane przez sąd krajowy na podstawie „przepisów wymuszających swoje zastosowanie” wyłącznie w zakresie, w jakim szczegółowa analiza, którą sąd ten ma obowiązek przeprowadzić, wskazuje jasno, że ochrona indywidualnych interesów danej kategorii osób, której realizacji mają służyć te przepisy krajowe, odpowiada istotnemu interesowi publicznemu, którego ochronę zapewniają. Jak podkreślił rzecznik generalny w pkt 62 opinii, należy wykazać istnienie wystarczającego związku z takim interesem publicznym, uznanym za istotny dla porządku prawnego państwa członkowskiego siedziby sądu.

Wyrok TSUE z dnia 5 września 2024 r., C-86/23

Standard: 86170 (pełna treść orzeczenia)

Z łącznej lektury art. 4 ust. 1 i art. 15 lit. h) tego rozporządzenia wynika zatem, po pierwsze, że – jeżeli rozporządzenie to nie stanowi inaczej – prawem, które reguluje powództwo poszkodowanego przeciwko sprawcy szkody i określa w szczególności przepisy dotyczące przedawnienia tego powództwa, jest prawo państwa, w którym powstaje ta szkoda.

Wyrok TSUE z dnia 17 maja 2023 r., C-264/22

Standard: 80289 (pełna treść orzeczenia)