Postanowienie z dnia 2021-07-16 sygn. I CNP 15/21

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CNP 15/21

POSTANOWIENIE

Dnia 16 lipca 2021 r.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Paweł Grzegorczyk

ze skargi D. D. o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w W.
‎z dnia 7 grudnia 2018 r., sygn. akt VI Ca (...), wydanego w sprawie

z powództwa D. D.
‎przeciwko I. D. i J. D.
‎o alimenty,

oraz z powództwa wzajemnego I. D. i J. D.

przeciwko D. D.

o alimenty
‎na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 16 lipca 2021 r.,

‎zwraca skargę Sądowi Okręgowemu w W. w celu usunięcia dostrzeżonych braków.

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 7 grudnia 2018 r. Sąd Okręgowy w W. po rozpoznaniu apelacji obu stron zmienił zaskarżony wyrok Sądu Rejonowego w P. z dnia 20 czerwca 2017 r. wydany w sprawie o alimenty z powództwa D. D. przeciwko małoletnim I. D. i J. D. oraz z powództwa małoletnich I. D. i J. D. przeciwko pozwanemu D. D. w ten sposób, że w punkcie 2 kwotę 1000 zł zastąpił kwotą 1700 zł i kwotę 2000 zł zastąpił kwotą 3400 zł, oddalając apelację strony pozwanej w pozostałej części i apelację powoda w całości.

Od wyroku Sądu Okręgowego D. D. wniósł skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, podnosząc zarzuty naruszenia prawa procesowego i materialnego. Wskazał, że zaskarżony wyrok jest niezgodny z oznaczonymi w skardze przepisami prawa procesowego i prawa materialnego - art. 137 § 2, art. 135 § 1 i art. 135 § 2 k.r.o. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia została podpisana przez aplikanta radcowskiego, działającego na podstawie wyraźnego upoważnienia radcy prawnego W. K., będącego pełnomocnikiem procesowym skarżącego.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Przepis art. 87¹ § 1 k.p.c. stanowi, że w postępowaniu przed Sądem Najwyższym obowiązuje zastępstwo stron przez adwokatów lub radców prawnych, a w sprawach własności intelektualnej także przez rzeczników patentowych. W przypadku środków zaskarżenia, do których rozpoznania jest właściwy Sąd Najwyższy, oznacza to, że każdy tego rodzaju środek musi sporządzić adwokat lub radca prawny a w sprawach własności intelektualnej może sporządzić go także rzecznik patentowy. Zasada ta dotyczy również skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, będącej nadzwyczajnym środkiem prawnym powierzonym wyłącznej kompetencji Sądu Najwyższego, inicjującym pierwszy etap dochodzenia od Skarbu Państwa odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu wydania niezgodnego z prawem orzeczenia sądu (art. 424¹ i n. k.p.c.). Przymus ten obejmuje nie tylko sporządzenie skargi w imieniu strony, lecz także wszelkie inne czynności podejmowane w postępowaniu skargowym przed Sądem Najwyższym, włącznie z występowaniem na posiedzeniu jawnym (art. 424¹⁰ k.p.c.).

Z zastrzeżeniem art. 87¹ § 2 k.p.c., obowiązkowe zastępstwo ustanowione w art. 87¹ § 1 k.p.c. uchyla zdolność postulacyjną strony do działania przed Sądem Najwyższym. Odrębnym zagadnieniem jest, czy przy dokonywaniu czynności procesowych objętych tym przepisem radca prawny - działając w imieniu strony - może zostać zastąpiony przez aplikanta radcowskiego. Przepisy korporacyjne dopuszczają zastępstwo radcy prawnego przez aplikanta w granicach określonych w art. 35¹ ust. 1 i 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (jedn. tekst: Dz.U. z 2020 r., poz. 75, dalej - „u.r.p.”), według którego aplikant radcowski, po sześciu miesiącach aplikacji, może zastępować radcę prawnego przed sądami, organami ścigania, organami państwowymi, samorządowymi i innymi instytucjami, z wyjątkiem Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego, Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu.

Przepis ten nasuwa wątpliwości co zakresu, w jakim aplikant radcowski może zastępować radcę prawnego przed sądami, z wyjątkiem m.in. Sądu Najwyższego (art. 35¹ ust. 1 u.r.p.) oraz - z wyraźnego upoważnienia radcy prawnego - sporządzać i podpisywać pisma procesowe (art. 35¹ ust. 4 u.r.p.). O ile art. 35¹ ust. 1 u.r.p. wprost wyłącza zastępowanie radcy prawnego przez aplikanta przed Sądem Najwyższym, o tyle uprawnienie aplikanta do sporządzania ‎i podpisywania pism procesowych związanych z występowaniem radcy prawnego przed sądami zostało ograniczone verba legis jedynie przez wyszczególnienie trzech rodzajów pism procesowych – apelacji, skargi kasacyjnej i skargi konstytucyjnej. Taki sposób zredagowania przepisu, w powiązaniu ‎z wnioskowaniem a contrario, może prowadzić do wniosku, że aplikant radcowski, nie będąc nigdy uprawniony do zastępowania radcy prawnego przed Sądem Najwyższym, mógłby z upoważnienia radcy prawnego sporządzać i podpisywać wszelkie inne niż skarga kasacyjna pisma procesowe inicjujące postępowanie przed Sądem Najwyższym lub składane w jego toku, w tym skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia w postępowaniu cywilnym i kasację w postępowaniu karnym (por. art. 526 § 2 k.p.k.). Aplikant radcowski nie mógłby natomiast sporządzić apelacji, co wynika wprost z art. 35¹ ust. 4 u.r.p. Co więcej, uprawnienie do sporządzania i podpisywania pism w postępowaniu przed Sądem Najwyższym, innych niż wyszczególnione w art. 35¹ ust. 4 u.r.p., odnosiłoby się także do aplikantów w okresie pierwszych sześciu miesięcy odbywania aplikacji, którzy w świetle art. 35¹ ust. 1 u.r.p. nie są uprawnieni do zastępowania radcy prawnego przed jakimikolwiek sądami lub organami.

Taki wynik interpretacji, oparty wyłącznie na argumentach językowych, należy jednak odrzucić, jako burzący podstawowe założenia o racjonalności prawodawcy. Treść art. 35¹ ust. 4 u.r.p. należy natomiast odczytać z uwzględnieniem argumentów funkcjonalnych i systematyki art. 35¹ u.r.p.

Wymaganie obowiązkowego zastępstwa w postępowaniu przed Sądem Najwyższym przez wykwalifikowanych prawników - adwokatów lub radców prawnych - odpowiada wysokiemu poziomowi sformalizowowania czynności procesowych w postępowaniu przed Sądem Najwyższym i czyni zadość pożądanej profesjonalizacji postępowania przed tym Sądem, jako sądem prawa, powołanym do nadzoru judykacyjnego nad orzecznictwem sądów powszechnych. Zabezpiecza ono z jednej strony interes uczestników postępowania, z drugiej zaś wzmacnia jego sprawność i skuteczność realizowania jurysdykcyjnych funkcji powierzonych Sądowi Najwyższemu. W wyraźnej opozycji do tych racji stałoby rozwiązanie, w ramach którego pisemne czynności procesowe w postępowaniu przed Sądem Najwyższym mogłyby być w szerokim zakresie dokonywane przez prawników pozostających w procesie kształcenia zawodowego, dopiero aspirujących
‎do uzyskania statusu adwokata lub radcy prawnego. Jest tak tym bardziej, jeżeli wziąć pod uwagę, że stworzenie możliwości zastępstwa radcy prawnego przez aplikanta radcowskiego na warunkach określonych w art. 35¹ u.r.p. podyktowane było przede wszystkim względami edukacyjnymi i zapewnieniem wszechstronności kształcenia w aspekcie praktycznym, a częściowo także ułatwieniami organizacyjnymi w pracy radcy prawnego (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 28 czerwca 2006 r., III CZP 27/06, OSNC 2007, nr 3, poz. 42).

Cele te, choć pożądane i konieczne, nie powinny być realizowane przez dokonywanie przez aplikantów tych czynności procesowych, które przepisy Kodeksu postępowania cywilnego dla ochrony interesów stron i zabezpieczenia profesjonalizmu postępowania przed Sądem Najwyższym, powierzają wyłącznie osobom, które uzyskały status radcy prawnego (adwokata) po ukończeniu pełnego cyklu kształcenia, zwieńczonego egzaminem zawodowym (art. 24 ust. 1 pkt 6 u.r.p.). Okoliczność ta została prawidłowo uwzględniona w art. 35¹ ust. 1 u.r.p. przez wyłączenie możliwości zastępowania radcy prawnego przez aplikanta przed Sądem Najwyższym, a także pozostałymi najwyższymi organami władzy sądowniczej. Dystynkcja polegająca na tym, że miałoby chodzić jedynie o czynności w formie pisemnej, dokonywane na podstawie wyraźnego upoważnienia radcy prawnego, w żadnym razie na ocenę tę nie rzutuje.

Umożliwienie sporządzania i podpisywania pism procesowych przez aplikanta radcowskiego w sprawach związanych z występowaniem radcy prawnego przed sądami należy w konsekwencji traktować jako uprawnienie komplementarne do uprawnienia do zastępowania radcy prawnego, o którym mowa w art. 35¹ ust. 1 u.r.p. W obu przypadkach aplikant radcowski działa bowiem jako zastępca radcy prawnego, w jego imieniu, czerpiąc swoje upoważnienie z norm ustrojowych, a między nim a stroną nie powstaje węzeł obligacyjny towarzyszący zazwyczaj pełnomocnictwu procesowemu (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 28 czerwca 2006 r., III CZP 27/06). Idąc tym torem, ogólne wyłączenie dopuszczalności zastępowania radcy prawnego przez aplikanta radcowskiego przed Sądem Najwyższym, wynikające z art. 35¹ ust. 1 u.r.p., nie może pozostawać bez wpływu na dopuszczalność sporządzania i podpisywania przez aplikanta radcowskiego pism procesowych w postępowaniu przed tym Sądem. Wyszczególnienie w art. 35¹ ust. 4 u.r.p. skargi kasacyjnej należy postrzegać w tym kontekście jako egzemplifikację, poddającą się wykładni a simili, nie zaś podstawę wnioskowania z przeciwieństwa. Te same motywy, które uzasadniają wykluczenie zastępowania radców prawnych przez aplikantów w postępowaniu przed Sądem Najwyższym (art. 35¹ ust. 1 u.r.p.), przemawiają bowiem jednoznacznie także za wyłączeniem możliwości sporządzania i podpisywania przez aplikantów, w miejsce radcy prawnego, pism procesowych w sytuacjach objętych obowiązkowym zastępstwem. Nie bez podstaw zauważa się zatem w piśmiennictwie, że w świetle art. 87¹ k.p.c. aplikanci radcowscy nie mogą wykonywać przed Sądem Najwyższym jakichkolwiek czynności, włącznie ze sporządzaniem i wnoszeniem pism procesowych.

Odnosząc się bezpośrednio do skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, przeciwko dopuszczalności sporządzenia i podpisania jej przez aplikanta radcowskiego z upoważnienia radcy prawnego przemawia ponadto jednoznacznie podobieństwo do skargi kasacyjnej, której sporządzenie i podpisanie przez aplikanta wyłączono wprost w art. 35¹ ust. 4 u.r.p. Środki te przysługują od prawomocnych orzeczeń sądów powszechnych, są wysoce sformalizowane (art. 398⁴ i art. 424⁵ k.p.c.) i poddane wstępnej selekcji ze strony Sądu Najwyższego (art. 398⁹ i art. 424⁹ k.p.c.). Różnica sprowadzająca się przede wszystkim do specyfiki rozstrzygnięć uwzględniających skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia (art. 398¹⁵, art. 424¹¹ § 2 k.p.c.), nie ma w tym świetle znaczenia. Zakres wymagań stawianych skarżącemu i ich rygoryzm w przypadku skargi kasacyjnej i skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia jest znacząco wyższy niż w przypadku apelacji. Skrajnie nieracjonalny, a przez to niemożliwy do zaakceptowania byłby zatem, jak już sygnalizowano, taki rezultat wykładni, zgodnie z którym aplikant radcowski, na podstawie wyraźnego upoważnienia radcy prawnego, nie mógłby sporządzić i podpisać apelacji, na co wskazuje art. 35¹ ust. 4 u.r.p., mógłby natomiast sporządzić i podpisać skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia.

Kierując się tymi względami należało przyjąć, że aplikant radcowski nie może, mimo udzielenia mu wyraźnego upoważnienia przez radcę prawnego będącego pełnomocnikiem skarżącego, sporządzić ani podpisać skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia w postępowaniu cywilnym. Skargę podpisaną in casu przez aplikanta radcowskiego na podstawie upoważnienia radcy prawnego będącego pełnomocnikiem procesowym skarżącego należało w konsekwencji uznać za dotkniętą brakiem, który nie ma jednak konstrukcyjnego charakteru i może podlegać uzupełnieniu (por. mutatis mutandis postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 maja 2017 r., I CZ 60/17, niepubl.), co uzasadniało odwołanie się do art. 398⁶ § 3 w związku z art. 424¹² k.p.c.

Ubocznie należało zauważyć, że pełnomocnictwo procesowe udzielone przez K.S., będącą przedstawicielem ustawowym pozwanych I. D. i J. D., adwokatowi J.J. (k. 1892), stwarza wątpliwości co do tego, czy jego treść obejmuje umocowanie do działania w imieniu pozwanych. Kwestia ta powinna podlegać wyjaśnieniu przez Sąd Okręgowy przed przekazaniem akt sprawy Sądowi Najwyższemu.

Z tych względów, na podstawie art. 398⁶ § 3 w związku z art. 424¹² k.p.c., Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji.