Przymus adwokacko-radcowski w postępowaniu cywilnym
Przymus adwokacko-radcowski w postępowaniu cywilnym (art. 87[1] § 1 k.p.c.)
Istota przymusu adwokacko-radcowskiego polega na wyłączeniu w postępowaniu przed Sądem Najwyższym zdolności strony (uczestnika) do podejmowania przez nią osobiście czynności procesowych (tzw. zdolności postulacyjnej). To powoduje, że czynności podejmowane przez stronę (uczestnika) osobiście są bezskuteczne (por. postanowienia SN z: 6 lutego 2013 r., V CZ 88/12; 7 stycznia 2014 r., II PZ 30/13). Przymus ten ma przy tym charakter bezwzględny.
Przymus adwokacko-radcowski ustanowiony w art. 87[1] k.p.c. obejmuje co do zasady wszystkie postępowania należące do właściwości Sądu Najwyższego i wszystkich jego uczestników, w tym również osoby fizyczne.
Wyrok SN z dnia 21 lutego 2023 r., I NSW 1/23
Standard: 67021 (pełna treść orzeczenia)
Przepis art. 87[1] § 1 k.p.c. stanowi, że w postępowaniu przed Sądem Najwyższym obowiązuje zastępstwo stron przez adwokatów lub radców prawnych, a w sprawach własności intelektualnej także przez rzeczników patentowych. W przypadku środków zaskarżenia, do których rozpoznania jest właściwy Sąd Najwyższy, oznacza to, że każdy tego rodzaju środek musi sporządzić adwokat lub radca prawny a w sprawach własności intelektualnej może sporządzić go także rzecznik patentowy. Zasada ta dotyczy również skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia, będącej nadzwyczajnym środkiem prawnym powierzonym wyłącznej kompetencji Sądu Najwyższego, inicjującym pierwszy etap dochodzenia od Skarbu Państwa odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu wydania niezgodnego z prawem orzeczenia sądu (art. 424[1] i n. k.p.c.). Przymus ten obejmuje nie tylko sporządzenie skargi w imieniu strony, lecz także wszelkie inne czynności podejmowane w postępowaniu skargowym przed Sądem Najwyższym, włącznie z występowaniem na posiedzeniu jawnym (art. 424[10] k.p.c.).
Postanowienie SN z dnia 16 lipca 2021 r., I CNP 15/21
Standard: 58587 (pełna treść orzeczenia)
Zgodnie z art. 87[1] § 1 k.p.c. w postępowaniu przed Sądem Najwyższym obowiązuje zastępstwo stron przez adwokatów lub radców prawnych. Obowiązek ten dotyczy także czynności procesowych podejmowanych w związku z postępowaniem przed Sądem Najwyższym przed sądami niższych instancji, np. złożenia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia.
Wyjątek został uregulowany w art. 87[1] § 2 k.p.c. Strona może osobiście złożyć wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych oraz o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego z urzędu.
Postanowienie SN z dnia 18 czerwca 2021 r., V CZ 39/21
Standard: 67028 (pełna treść orzeczenia)
Przymus adwokacki obowiązuje także w postępowaniu ze skargi nadzwyczajnej. Sąd Najwyższy odrzuca środek zaskarżenia wniesiony z naruszeniem art. 87[1] § 1 k.p.c.
Postanowienie SN z dnia 29 października 2019 r., I NSNc 33/19
Standard: 34470 (pełna treść orzeczenia)
Stosownie do 87[1] § 1 k.p.c., w postępowaniu przed Sądem Najwyższym obowiązuje zastępstwo stron przez adwokatów lub radców prawnych (przymus adwokacko - radcowski). Zastępstwo to dotyczy także czynności procesowych związanych z postępowaniem przed Sądem Najwyższym, podejmowanych przed sądem niższej instancji (por. postanowienie SN z dnia 30 czerwca 2016 r., I CZ 40/16).
Sporządzenie skargi kasacyjnej, a także skargi o stwierdzenie niezgodności prawomocnego orzeczenia z prawem osobiście przez stronę pozbawioną zdolności postulacyjnej w świetle art. 87[1] k.p.c. jest dotknięte brakiem nieusuwalnym i powoduje konieczność odrzucenia skargi na podstawie art. 424[6] § 3 k.p.c. jako niedopuszczalnej, bez wzywania do uzupełnienia tego braku (por. postanowienie SN z dnia 4 września 2017 r., IV CNP 29/17).
Postanowienie SN z dnia 27 lipca 2018 r., V CZ 45/18
Standard: 16213 (pełna treść orzeczenia)
kurator dla osoby nieznanej z miejsca pobytu uważany jest za przedstawiciela ustawowego osoby nieobecnej a nie za jej pełnomocnika procesowego. Jest zatem zastępcą bezpośrednim osoby, dla której został ustanowiony, a więc jego oświadczenia składane w toku postępowania traktowane są tak, jakby były złożone przez osobę zastępowaną. Nie ma więc żadnych przeszkód ku temu, aby wnosił o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego dla celów postępowania kasacyjnego.
Reasumując, brak jest podstaw do stwierdzenia, że adwokat z urzędu ustanowiony dla celów postępowania kasacyjnego na wniosek kuratora procesowego w niniejszym postępowaniu nie był należycie umocowany, wobec czego brak było podstaw do odrzucenia skargi kasacyjnej z tej przyczyny.
Wyrok SN z dnia 28 listopada 2017 r., III PK 170/16
Standard: 35881 (pełna treść orzeczenia)
Zgodnie z art. 87[1] § 1 k.p.c. w postępowaniu przed Sądem Najwyższym obowiązuje zastępstwo stron przez adwokatów lub radców prawnych. Wprowadzenie przymusu adwokacko - radcowskiego podyktowane jest specjalistycznym i sformalizowanym postępowaniem przed Sądem Najwyższym jako sądem prawa. Niezachowanie tego wymogu czynności procesowych, polegające na osobistym sporządzeniu skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia przez stronę, nie może być sanowane i nie wymaga przeprowadzenia postępowania naprawczego.
Nieusuwalna wada skargi wniesionej do Sądu Najwyższego przez stronę pozbawioną zdolności postulacyjnej skutkuje koniecznością jego odrzucenia wprost bez wezwania do uzupełnienia braków formalnych na mocy art. 424[6] § 2 k.p.c. (por. m.in. postanowienia SN z dnia z dnia 16 stycznia 2009 r., V CZ 87/08, z dnia 8 października 2014 r., II CZ 53/14, z dnia 10 marca 2016 r., III CZ 7/16).
Postanowienie SN z dnia 4 września 2017 r., V CNP 29/17
Standard: 16214
W postępowaniu wszczętym w wyniku wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia (przede wszystkim wyroku) obowiązuje zastępstwo stron przez profesjonalnych pełnomocników - jest to tzw. przymus adwokacko-radcowski. Przymus ten obejmuje także wniesienia zażalenia na postanowienie sądu drugiej instancji o odrzuceniu skargi na bezprawność z powodu niezachowania przymusu adwokacko-radcowskiego.
Zgodnie z art. 130 § 5 k.p.c. pisma procesowe sporządzone z naruszeniem art. 87[1] k.p.c. podlegają zwrotowi bez wzywania do usunięcia braków, chyba że ustawa stanowi inaczej. W przypadku zażalenia ustawa procesowa nie przewiduje jego zwrotu, a jedynie odrzucenie z powodu niedopuszczalności. Wynika to z art. 394[1] § 3 k.p.c. w związku z art. 398[6] § 3 k.p.c.
Postanowienie SN z dnia 20 czerwca 2017 r., I BPZ 1/17
Standard: 34608 (pełna treść orzeczenia)
Zgodnie z art. 87[1] § 1 k.p.c. w postępowaniu przed Sądem Najwyższym obowiązuje zastępstwo stron przez adwokatów lub radców prawnych. Zastępstwo to dotyczy także czynności procesowych związanych z postępowaniem przed Sądem Najwyższym, podejmowanych przed sądem niższej instancji. Przymus adwokacki ustanowiony w art. 87[1] k.p.c. obejmuje - co do zasady - wszelkie postępowania, które należą do właściwości Sądu Najwyższego, dotyczy także zażalenia do Sądu Najwyższego (art. 394[1] k.p.c.). Zażalenie wniesione osobiście przez stronę podlegało zatem odrzuceniu wobec braku zdolności postulacyjnej.
Niezastosowanie się do wymogu przymusu adwokackiego i wniesienie zażalenia objętego przymusem przez stronę osobiście jest brakiem nieusuwalnym i powoduje konieczność odrzucenia zażalenia, jako niedopuszczalnego, bez wzywania do uzupełnienia tego braku i bez możliwości odnoszenia się do zawartych w nim zarzutów (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 lipca 2013 r. II CZ 46/13, niepubl.).
Postanowienie SN z dnia 12 stycznia 2017 r., I CZ 103/16
Standard: 13178 (pełna treść orzeczenia)
Możliwość wniesienia kasacji jest ściśle powiązana z ustrojową funkcją Sądu Najwyższego, jako organu sprawującego nadzór judykacyjny nad orzecznictwem sądów powszechnych. W tym kontekście istnienie wymagań formalnych ograniczających dostęp do Sądu Najwyższego należy odczytywać jako jeden z czynników umożliwiających temu organowi realizację jego ustrojowej funkcji. Wymagania te - z uwagi na nadzwyczajny charakter procedury kasacyjnej - może cechować większy formalizm w porównaniu z warunkami korzystania z dostępnych środków procesowych przed innymi sądami. Rozpoznanie kasacji ma służyć właściwej wykładni prawa i stwarzać okazję do sprawowania nadzoru orzeczniczego nad działalnością sądów powszechnych (por. cytowany wcześniej wyrok TK o sygn. SK 40/07).
Wprowadzenie obowiązku sporządzenia kasacji przez profesjonalnego pełnomocnika wiąże się ściśle z charakterem oraz celami postępowania kasacyjnego. Posługiwanie się kasacją, która jest nadzwyczajnym oraz sformalizowanym instrumentem prawnym, wymaga odpowiedniego poziomu wiedzy oraz umiejętności podmiotu decydującego się na jej wniesienie. Przymus adwokacki przewidziany przez ustawodawcę gwarantować ma przez to właściwy formalny i merytoryczny kształt kasacji, umożliwiając Sądowi Najwyższemu jej rozpoznanie.
Dopuszczalność wprowadzenia tzw. przymusu adwokackiego w postępowaniu kasacyjnym nie oznacza automatycznie możliwości dowolnego kształtowania treści tego instrumentu prawnego. Jego zastosowanie nakłada na jednostkę określone obowiązki, a tym samym wyznacza warunki korzystania z konstytucyjnego prawa do sądu w tym aspekcie, który dotyczy sprawiedliwej procedury sądowej. Z tego powodu podlega ocenie z punktu widzenia dopuszczalnych ograniczeń tego prawa podmiotowego. W badanej sprawie chodzi konkretnie o ograniczenie polegające na wyłączeniu możliwości wniesienia kasacji samodzielnie przez adwokata we własnej sprawie. Aby uznać dopuszczalność takiego rozwiązania, należy ustalić, czy opisany uprzednio kształt prawny przymusu adwokackiego w postępowaniu kasacyjnym jest przydatny i niezbędny dla osiągnięcia konstytucyjnie uzasadnionego celu oraz czy wymaganie to nie jest dla jednostki zbyt dolegliwe. Dopiero pozytywna kontrola wskazanych elementów oceny prawnej może prowadzić do stwierdzenia, czy badany obowiązek w postaci tzw. przymusu adwokackiego nie jest przejawem nadmiernego formalizmu pozostającego w sprzeczności z zasadą sprawiedliwej procedury sądowej (art. 45 ust. 1 Konstytucji).
Zastosowanie przymusu adwokackiego ma gwarantować odpowiedni merytoryczny i formalny poziom kasacji wnoszonej do Sądu Najwyższego. Tak rozumiany cel posłużenia się tym instrumentem prawnym ma swoje konstytucyjne uzasadnienie. Wiąże się ze spełnieniem wymogów pisma, które - oprócz znaczenia kontrolnego dla sprawy rozpatrywanej przez sądy niższych instancji - umożliwia Sądowi Najwyższemu wypowiadanie się na temat problemów prawnych zaistniałych w orzecznictwie. Kasacja, jako nadzwyczajny środek zaskarżenia, musi być przygotowana z zachowaniem specyficznych wymagań formalnych. Z tego względu sporządzenie i wniesienie takiego pisma powierzono osobom, które z uwagi na swoje wykształcenie i doświadczenie uznane są za właściwie przygotowane do realizacji takiego zadania. W tym aspekcie posłużenie się przymusem adwokackim można uznać za przydatne dla realizacji celu, jakim jest zachowanie fachowego charakteru kasacji wnoszonej do Sądu Najwyższego.
Wyrok TK z dnia 21 czerwca 2016 r., SK 2/15
Standard: 3861
Zgodnie z art. 871 k.p.c., w postępowaniu przed Sądem Najwyższym obowiązuje zastępstwo stron przez adwokatów lub radców prawnych, obejmujące także czynności związane z postępowaniem przed Sądem Najwyższym, podejmowane przed sądem niższej instancji (niższego rzędu). Przymus adwokacko-radcowski ma charakter bezwzględny, w związku z czym osobisty udział strony (uczestnika) w postępowaniu przed Sądem Najwyższym jest wyłączony, chyba że stroną (uczestnikiem) jest osoba wymieniona w § 2 omawianego przepisu. W tej sytuacji pisma procesowe sporządzone z naruszeniem przymusu podlegają zwrotowi bez wzywania do usunięcia braków (art. 130 § 5 k.p.c.).
Zarządzenie SN z dnia 9 marca 2016 r., III CO 10/16
Standard: 48035 (pełna treść orzeczenia)
Przymus adwokacko-radcowski dotyczy każdego postępowania przed Sądem Najwyższym.
Postanowienie SN z dnia 12 lutego 2015 r., IV CZ 99/14
Standard: 56526 (pełna treść orzeczenia)
Nie stanowi odpowiedzi na skargę tak nazwane pismo procesowe, wniesione po upływie ustawowego terminu do dokonania tej czynności.
W konsekwencji, nie wywołuje ono skutków w zakresie zawartego w nim wniosku o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym, obejmujących sporządzenie i wniesienie odpowiedzi na skargę kasacyjną
Wyrok SN z dnia 4 września 2014 r., II CSK 776/13
Standard: 50922 (pełna treść orzeczenia)
Pełnomocnikiem strony może być adwokat o statusie wyznaczonym przez przepisy ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze (Dz. U. Nr 16, poz. 124 ze zm.), a zatem wpisany na listę adwokatów (art. 65-69a pr. adw.) i wykonujący zawód w formach wskazanych przez ustawę w art. 4a (por. postanowienia SN z dnia 15 marca 1996 r., I CRN 34/96; postanowienie z dnia 17 października 1997 r., I CZ 107/97 oraz z dnia 28 lutego 2008 r., III CSK 245/07).
Stanowisko powyższe nie uchybia treści art. 4 b prawa o adwokaturze, który określa przypadki uniemożliwiające adwokatowi wykonywanie zawodu w jakiejkolwiek formie organizacyjnej, a więc reguluje inną materię, niż art. 4 a tej ustawy i nie uzasadnia odstąpienia od ograniczonego katalogu form organizacyjnych praktyki adwokackiej. Złagodzenie tego wymagania – w zakresie reglamentowanym w art. 87[1] § 2 k.p.c. przyjęto jedynie w przypadku, kiedy adwokat (radca prawny) występuje we własnej sprawie. W takim wypadku dopuszczono osobiste wniesienie kasacji także wtedy, kiedy wnoszący był już nieczynny zawodowo z uwagi na przejście na emeryturę. Przyjęcie tego kierunku wykładni – wobec treści art. 87[1] § 2 k.p.c. – nie może jednak być rozszerzone na wypadki występowania przez emerytowanego adwokata w roli pełnomocnika, nawet jeżeli reprezentuje w ramach umocowania członka najbliższej rodziny.
Postanowienie SN z dnia 20 lipca 2012 r., II CZ 68/12
Standard: 54059 (pełna treść orzeczenia)
Zgodnie z art. 87[1] § 1 k.p.c., w postępowaniu przed Sądem Najwyższym obowiązuje zastępstwo stron przez adwokatów lub radców prawnych. Zastępstwo to dotyczy także czynności procesowych związanych z postępowaniem przed Sądem Najwyższym, podejmowanych przed sądem niższej instancji.
Przewidziany w art. 87[1] § 1 k.p.c. tzw. przymus adwokacko-radcowski obejmuje także postępowanie zainicjowane złożeniem skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia (art. 424[1] § 1 k.p.c.) m.in. dlatego, że chodzi tu o szczególny środek zaskarżenia, który z racji celu i swojej konstrukcji prawnej, powinien być wniesiony przez podmiot o odpowiednim przygotowaniu profesjonalnym.
Pismo niepodpisane przez adwokata lub radcę prawnego nie może prowadzić do skutecznego wszczęcia wspomnianego postępowania, nawet jeżeli w piśmie takim strona zawarła wniosek o ustanowienie adwokata (radcy prawnego) z urzędu (art. 117 k.p.c.).
Postanowienie SN z dnia 9 grudnia 2011 r., III CZ 74/11
Standard: 45090 (pełna treść orzeczenia)
Od strony podmiotowej, przymusem objęte są czynności stron, przy czym przez strony rozumie się w tym wypadku również podmioty występujące w postępowaniu cywilnym na prawach stron, a w tym organizacje społeczne.
Postanowienie SN z dnia 12 marca 2009 r., V CZ 8/09
Standard: 45826 (pełna treść orzeczenia)
"Poparcie" przez adwokata (radcę prawnego) kasacji wniesionej przez stronę, która nie ma kwalifikacji do dokonywania tego osobiście, nie spełnia wymogu sporządzenia. Pogląd ten znajduje zastosowanie także w odniesieniu do skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku.
Postanowienie SN z dnia 20 stycznia 2009 r., II CZ 89/08
Standard: 34617 (pełna treść orzeczenia)
Autorka zażalenia powołując się na postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 czerwca 2005 r., III CZ 49/05 wskazała, że sądem właściwym do odrzucenia skargi jest wyłącznie Sąd Najwyższy, pominęła okoliczność, że wspomniane orzeczenie Sądu Najwyższego wydane zostało na gruncie stanu prawnego, który już nie obowiązuje. Zgodnie z aktualnym brzmieniem art. 424[6] § 1 i 3 k.p.c. wynikającym z art.1 pkt 14 ustawy z dnia 9 maja 2007 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 121, poz. 831), skargę wniesioną z naruszeniem art. 87[1] § 1 k.p.c. odrzuca sąd, który wydał zaskarżone orzeczenie.
Postanowienie SN z dnia 16 stycznia 2009 r., CZ 87/08
Standard: 16215
Trybunał Konstytucyjny podtrzymuje co do zasady pogląd, wyrażony w postanowieniu z 8 stycznia 2007 r., odmawiającym nadania dalszego biegu niniejszej skardze konstytucyjnej (sygn. Ts 211/06), gdzie wskazano, że daleko idący formalizm skargi kasacyjnej jest wynikiem obowiązywania art. 87[1] k.p.c., który wprowadza wymóg zastępstwa procesowego podczas postępowania przed Sądem Najwyższym, wykonywanego przez adwokata lub radcę prawnego. Ustawodawca, nieprzyznając możliwości usunięcia braków formalnych, przyjmuje domniemanie, że adwokat lub radca prawny posiada w sposób oczywisty większą znajomość przepisów prawa, aniżeli zwykły obywatel, a co za tym idzie, jest on zobowiązany do dokładnego i rzetelnego ich stosowania.
W odniesieniu do powyższego stwierdzenia należy jednak podnieść, że strona reprezentowana przez zawodowego pełnomocnika działa w zaufaniu do jego umiejętności zawodowych w zakresie prowadzenia spraw przed sądami, w tym kwalifikacji do sporządzenia skargi kasacyjnej. Jednakże daleko idące konsekwencje niedopełnienia obowiązków przez profesjonalnego pełnomocnika ponosi sama strona postępowania, która staje wobec nieodwracalnych, negatywnych skutków nieprofesjonalnych działań. W żadnym razie nie można uznać, że rekompensatą niekorzystnego rozstrzygnięcia jest prawo podmiotu reprezentowanego do ubiegania się o odszkodowanie z tytułu szkody poniesionej na skutek odrzucenia apelacji dotkniętej nieusuwalnymi brakami formalnymi, jako szkody wyrządzonej w następstwie działania lub zaniechania przy wykonywaniu czynności wchodzących w zakres działalności zawodowej adwokata, radcy prawnego albo rzecznika patentowego. Osoby wykonujące wymienione zawody zaufania publicznego podlegają wprawdzie obowiązkowemu ubezpieczeniu cywilnemu w zakresie, o którym tu mowa, jednak odszkodowanie - pominąwszy nawet kwestie proceduralne związane z jego skutecznym wyegzekwowaniem - nie jest i nie może być postrzegane jako ekwiwalent merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy przez sąd (zob. wyrok o sygn. P 18/07).
Wyrok TK z dnia 1 lipca 2008 r., SK 40/07
Standard: 28410 (pełna treść orzeczenia)
Istota przymusu adwokacko-radcowskiego sprowadza się do wyłączenia w postępowaniu przed Sądem Najwyższym zdolności postulacyjnej strony, jej organu, przedstawiciela ustawowego i pełnomocników niebędących adwokatami lub radcami prawnymi. W konsekwencji, czynności podejmowane samodzielnie przez podmioty niezaliczające się do kręgu adwokatów lub radców prawnych są bezskuteczne.
Postanowienie SN z dnia 31 sierpnia 2006 r., I CZ 47/06
Standard: 54771 (pełna treść orzeczenia)
Skarga sporządzona z naruszeniem art. 87[1] § 1 k.p.c. jest skargą z innych przyczyn niedopuszczalną i z tego powodu może być odrzucona wyłącznie przez Sąd Najwyższy (art. 424[8] § 1 in fine k.p.c.).
Postanowienie SN z dnia 17 czerwca 2005 r., III CZ 49/05
Standard: 34612 (pełna treść orzeczenia)
Kasacja przysługuje stronie, a adwokat lub radca prawny tylko działają w jej imieniu (art. 86 k.p.c.), przy czym z punktu widzenia celów instytucji przymusu adwokacko-radcowskiego istotne jest spełnienie kryteriów kompetencji i profesjonalizmu. Jeżeli więc kasację wniósł, co oznacza jej sporządzenie i podpisanie, pełnomocnik będący adwokatem lub radcą prawnym (por. w tej kwestii postanowienie SN z dnia 15 kwietnia 1997 r. II CZ 35/97), to opatrzenie kasacji podpisem także samej strony lub jej przedstawiciela nie może mieć żadnego procesowego, ani merytorycznego znaczenia.
Postanowienie SN z dnia 26 sierpnia 1998 r., II CZ 73/98
Standard: 58099 (pełna treść orzeczenia)
"Wniesienie kasacji" oznacza, iż kasacja powinna być sporządzona i podpisana przez adwokata oraz powinna zawierać wymienienie wnoszącego ją pełnomocnika.
Postanowienie SN z dnia 15 kwietnia 1997 r., II CZ 35/97
Standard: 55973 (pełna treść orzeczenia)