Wyrok z dnia 2017-01-31 sygn. II BP 10/15

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt II BP 10/15

Wyrok

Sądu Najwyższego

z dnia 31 stycznia 2017 r.

Przewodniczący: Sędzia SN Romualda Spyt.

Sędziowie: SN Beata Gudowska, SA Marek Procek (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych 31.1.2017 r. sprawy z powództwa Sławomira R. przeciwko SR w T. o wynagrodzenie za pracę na skutek skargi powoda o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego wyroku SO we W. z 8.8.2013 r. [...];

stwierdza, iż wyrok SO we W. z 8.8.2013 r. jest niezgodny z prawem.

Uzasadnienie

Wyrokiem z 18.3.2013 r. SR we W. zasądził od strony pozwanej SR w T. na rzecz powoda Sławomira R. kwotę 2397 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w płatności, oddalając powództwo w pozostałym zakresie.

W motywach przedstawionego rozstrzygnięcia sąd I instancji wskazał, iż roszczenie powoda, będącego sędzią SR w T. delegowanym przez Prezesa SO we W. do orzekania w SR we W., znajduje oparcie w dyspozycji normy art. 77 ustawy z 27.7.2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.; dalej jako: PrUSP) oraz usprawiedliwienie do najniższej wysokości dodatku funkcyjnego z tytułu delegowania do sądu równorzędnego za maj 2011 r., lipiec 2011 r. oraz październik 2011 r.

Na skutek apelacji strony pozwanej SO we W. w wyroku z 8.8.2013 r. zmienił przedstawione wyżej orzeczenie i oddalił powództwo.

W uzasadnieniu sąd II instancji - odnosząc się do twierdzenia powoda, iż apelacja została złożona przez osobę nieuprawnioną - wskazał, że apelacja została założona przez radcę prawnego, który wystąpił jako pełnomocnik strony pozwanej, czyli SR w X, na co jednoznacznie wskazuje oznaczenie apelacji oraz jej treść. Jak następnie podniósł sąd II instancji, nie ulegało wątpliwości, że stroną postępowania od początku był SR w T. i to w jego imieniu i na jego rzecz została wywiedziona apelacja, zatem - w ocenie sądu II instancji - wniosła ją strona do tego uprawniona. Kwestia użycia niewłaściwego sformułowania nie mogła - zdaniem tegoż sądu - powodować odrzucenia apelacji, zwłaszcza w sytuacji późniejszego złożenia pełnomocnictwa przez prezesa SR i oświadczenia o zatwierdzeniu wszystkich czynności, które zostały podjęte do tej pory przez pełnomocnika. Odnosząc się natomiast do zarzutów apelacji, sąd II instancji uznał, że sąd I instancji nie uwzględnił wykładni celowościowej przepisu art. 77 PrUSP w kontekście art. 95 PrUSP, zatem zasądzenie spornego dodatku funkcyjnego, wobec zamieszkiwania powoda we W., było sprzeczne z poczuciem sprawiedliwości społecznej.

W skardze o stwierdzenie niezgodności z prawem - zaprezentowanego wyżej -prawomocnego wyroku SO we W. z 8.8.2013 r. powód Sławomir R., zaskarżając wyrok w całości, powołał zarzuty naruszenia:

- art. 373 zd. 1 KPC w zw. z art. 370 KPC polegającego na zaniechaniu przez sąd II instancji odrzucenia apelacji wniesionej przez osobę nieuprawnioną, niebędącą stroną procesu, art. 22 § 1 PrUSP w zakresie, w jakim określa kompetencje prezesów sądów poprzez przyjęcie do rozpoznania apelacji wniesionej przez prezesa SO we W. w sprawie przeciwko pracodawcy -SR w T. - podczas gdy prezes SO takich kompetencji wobec sądów rejonowych nie posiada, art. 67 § 2 KPC w zw. z art. 373 zd. 1 KPC poprzez przyjęcie apelacji (zaniechanie jej odrzucenia) w sprawie ze stosunku pracy przeciwko SR w T. sporządzonej przez prezesa SO we W., jako organu nadrzędnej jednostki Skarbu Państwa, art. 87 § 2 KPC w zw. z art. 373 zd. 1 KPC poprzez przyjęcie apelacji (zaniechanie jej odrzucenia) przez prezesa SO we W., który nie miał i nie mógł mieć pełnomocnictwa do reprezentowania SR w T,

- art. 373 zd. 1 KPC w zw. z art. 369 § 1 i art. 97 § 1 KPC poprzez zaniechanie odrzucenia apelacji, którą SO we W. (sąd orzekający) określił jako apelację SR w X, a co do wniesienia której pełnomocnictwo zostało udzielone blisko 4 miesiące po upływie terminu do zaskarżenia wyroku sądu I instancji oraz bezpodstawne przyjęcie dopuszczalności zatwierdzenia czynności dokonanych w sprawie przez pełnomocnika działającego bez umocowania,

- art. 368 § 1 KPC w zw. z art. 126 § 3 KPC, art. 89 § 1 i art. 373 KPC poprzez niewzywanie pełnomocnika strony wnoszącej apelację do przedłożenia odpisu pełnomocnictwa dla powoda, art. 77 § 7 i art. 95 § 1 PrUSP poprzez przyjęcie, że dodatek funkcyjny, o którym mowa w art. 77 § 7 PrUSP nie przysługuje sędziemu delegowanemu do sądu równorzędnego, jeżeli sąd ten znajduje się w miejscowości, w której sędzia zamieszkuje, gdyż stanowi to zrekompensowanie trudów dojazdu do sądu, który ma siedzibę poza miejscem zamieszkania sędziego.

W wyniku wydania zaskarżonego orzeczenia powód poniósł szkodę w wysokości 3017,95 zł. Uzasadnienie prawne

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Skarżący Sławomir R. wykazał, iż prawomocny wyrok SO we W. z 8.8.2013 r. jest niezgodny z prawem.

Zgodnie z normą art. 424⁴ KPC skargę można oprzeć na podstawie naruszenia prawa materialnego lub przepisów postępowania, które spowodowały niezgodność orzeczenia z prawem. W orzecznictwie SN przyjmuje się, że niezgodność z prawem, rodząca odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa, musi mieć charakter kwalifikowany, elementarny i oczywisty, tylko bowiem w takim przypadku orzeczeniu sądu można przypisać cechy bezprawności. Traktowanie, jako niezgodnego z prawem, w rozumieniu art. 424⁴ KPC, każdego orzeczenia sądowego ocenionego jako wadliwe, niesie zagrożenia dla porządku prawnego, stabilności obrotu prawnego, swobody sądu w stosowaniu prawa. Już w wyroku z 4.12.2001 r., SK 18/2, TK podkreślił, że stan prawny wynikający z wykładni art. 77 ust. 1 Konstytucji RP nie może być interpretowany jako stworzenie podstawy prawnej do dochodzenia roszczeń odszkodowawczych w odniesieniu do każdego wadliwego orzeczenia sądowego. Dlatego, za niezgodne z prawem, w ujęciu art. 424⁴ KPC, a przez to pociągające za sobą obowiązek naprawienia przez Skarb Państwa wyrządzonej szkody, uważa się orzeczenie krzywdzące stronę przez rozstrzygnięcie sprzeczne z rozumianym jednoznacznie przepisem prawa regulującym określone uprawnienie (por. wyroki SN: z 10.5.2006 r., III BP 2/06, OSNP Nr 9-10/2007, poz. 127 i z 18.5.2007 r., I BU 13/06, OSNP Nr 13-14/2008, poz. 20) lub orzeczenie wydane w następstwie oczywistych błędów sądu spowodowanych rażącym naruszeniem zasad wykładni lub stosowania prawa (por. wyrok SN z 31.3.2006 r, IV CNP 25/05, OSNC Nr 1/2007, poz. 17). Nie jest natomiast niezgodne z prawem orzeczenie oparte na wyborze jednej z możliwych interpretacji przepisów prawa, w szczególności gdy są to przepisy nowe, niejasne, rzadko stosowane, nie- skonfrontowane z realiami i potrzebami życia społecznego (por. wyrok SN z 6.6.2007 r., II BP 16/05, niepubl.). Z tych wszystkich względów prawomocne orzeczenie jest niezgodne z prawem, gdy jest sprzeczne z niepodlegającymi różnej wykładni przepisami i z ogólnie przyjętymi standardami rozstrzygnięć (por. wyroki SN z 7.7.2006 r., I CNP 33/06, OSNC Nr 2/2007, poz. 35; z 31.3.2006 r. IV CNP 25/05, OSNC Nr 1/2007, poz. 17; z 14.12.2006 r, I BP 13/06, MoPr Nr 5/2007, s. 253).

Odnosząc się do - stawianego przez skarżącego prawomocnemu wyrokowi SO we W. z

• 8.8.2013 r. - zarzutu naruszenia prawa procesowego, wskazać należy, iż na posiedzeniu wyznaczonym na rozprawę przed sądem I instancji 11.2.2013 r. powód Sławomir R. (sędzia SR w T.) podał, że pozwanym jest SR w T. Pozwany SR w T. w piśmie procesowym z

• 20.2.2013 r. (podpisanym przez Prezesa wymienionego SR) wniósł o oddalenie powództwa. Wyrokiem z 18.3.2013 r. sąd I instancji zasądził od pozwanego SR w T. na rzecz powoda kwotę 2397 zł tytułem dodatku funkcyjnego za maj 2011 r., lipiec 2011 r. oraz październik 2011 r. wraz z ustawowymi odsetkami. Strona pozwana 20.3.2013 r. złożyła (podpisany przez Prezesa SR w T.) wniosek o wyrok z uzasadnieniem. W piśmie z 10.4.2013 r. Prezes SR w T. zwrócił się do Prezesa SO we W. o ustanowienie pełnomocnika w osobie radcy prawnego. W apelacji z 23.4.2013 r. wskazano, że wnoszona jest przez pozwanego: SR w T., zastępowany przez Prezesa SO we W., reprezentowany przez radcę prawnego Marię K. Do apelacji dołączono pełnomocnictwo z 22.4.2013 r. udzielone przez Wiceprezesa SO we W. do wniesienia apelacji od wyroku sądu I instancji. Po doręczeniu apelacji powód w odpowiedzi na apelację z 28.5.2013 r. wniósł o odrzucenie apelacji jako wniesionej przez podmiot nie- będący strona procesu. Następnie w piśmie z 11.7.2013 r. radca prawny Maria K. powołała się na przepis art. 67 § 2 KPC. W kolejnym piśmie z 31.7.2013 r. radca prawny Maria K. powtórzyła prezentowaną wcześniej argumentację, dołączając pełnomocnictwo z

• 31.7.2013 r. do występowania w imieniu i na rzecz Prezesa SO we W. w sprawie z powództwa Sławomira R. przeciwko SR w T. Ostatecznie złożyła pełnomocnictwo z

• 6.8.2013 r. podpisane przez Prezesa SR w X, a upoważniające Marię K. - radcę prawnego SO we W. - do wniesienia apelacji i reprezentowania przed sądem II instancji w imieniu i na rzecz Prezesa SR w T. w sprawie z powództwa Sławomira R. przeciwko SR w T. o zapłatę. Jednocześnie w piśmie tym zawarto oświadczenie o zatwierdzeniu wszystkich czynności dokonanych przez pełnomocnika w sprawie.

Rację ma zatem skarżący, twierdząc, że apelację w niniejszej sprawie wywiódł Prezes SO we W., jako podmiot nieuprawniony oraz niebędący stroną procesu. Nieodrzucenie apelacji przez sąd II instancji stanowiło zaś naruszenie art. 373 zd. 1 w zw. z art. 370 KPC.

Otóż bowiem Prezes SO we W., jako organ SO (art. 21 § 1 pkt 2 PrUSP), nie posiadał uprawnień procesowych strony, w sądowym sporze pracowniczym zakończonym wyrokiem SR we W. z 18.3.2013 r. Nie budzi przy tym wątpliwości, że w sporze o dodatek funkcyjny, będący składnikiem wynagrodzenia za pracę sędziego SR, stroną pozwaną jest - zgodnie z normą art. 460 § 1 KPC - zatrudniający sędziego sąd rejonowy - jako jego pracodawca (por. uchwała SN z 23.7.1993 r., I PZP 30/93, OSNCP Nr 6/1994, poz. 123). Inaczej mówiąc, w postępowaniu odrębnym z zakresu prawa pracy, wszczętym z powództwa sędziego zatrudnionego w sądzie na podstawie stosunku mianowania, legitymowany biernie jest sąd, który go faktycznie zatrudnia jako pracodawca. W szczególności pracodawcą sędziów sądu rejonowego nie jest ani prezes tegoż sądu, ani Skarb Państwa, ani też sąd okręgowy lub prezes sądu okręgowego, lecz jedynie sąd, w którym pełnią oni służbę (por. postanowienie SN z 27.10.2005 r., I PK 138/05, Legalis). Skoro zaś w takim postępowaniu (a dotyczy to również niniejszego sporu) nie występuje jako pozwany Skarb Państwa, to nie można wykorzystać normy art. 67 § 2 KPC, stanowiącej, iż za Skarb Państwa podejmuje czynności procesowe organ państwowej jednostki organizacyjnej, z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie lub organ jednostki nadrzędnej. Zatem w tak opisanej sprawie - ze stosunku pracy sędziego sądu rejonowego - prezes SO nie może podejmować czynności procesowych, nawet przy założeniu, iż jest organem jednostki nadrzędnej (art. 22 § 2 PrUSP). Prezes SO we W. nie mógł również reprezentować (na co powołał się w apelacji) w tym sporze SR w T. Po pierwsze, nie przedstawił pełnomocnictwa procesowego udzielonego przez stronę pozwaną. Po drugie, co wynika z treści art. 87 § 2 KPC, występując w roli organu SO we W., nie mógłby zostać pełnomocnikiem procesowym SR w X, jako odrębnej jednostki organizacyjnej Skarbu Państwa.

Zauważyć również trzeba, iż 6.8.2013 r. złożone zostało pełnomocnictwo procesowe upoważniające radcę prawnego Marię K. do działania w imieniu i na rzecz Prezesa SR w T. oraz oświadczenie o zatwierdzeniu wszystkich czynności dokonanych przez pełnomocnika w sprawie. Tymczasem Prezes SR w T. nie był stroną pozwaną w niniejszym sporze, co zauważyły sądy obu instancji, trafnie określając, iż stroną pozwaną był SR w T.

W końcu, nawet gdyby założyć, że 6.8.2013 r. złożone zostało pełnomocnictwo procesowe upoważniające radcę prawnego Marię K. do działania w imieniu SR w T. oraz oświadczenie o zatwierdzeniu wszystkich czynności dokonanych przez pełnomocnika w sprawie, to nie należy zapominać, że z dokumentu pełnomocnictwa wynika, że w chwili wniesienia apelacji pełnomocnik nie był umocowany do dokonania tej czynności procesowej. Dokument pełnomocnictwa został bowiem opatrzony datą późniejszą niż data sporządzenia i wniesienia apelacji.

Sąd Najwyższy w wielu orzeczeniach przyjmował dopuszczalność następczego potwierdzenia przez stronę czynności procesowych dokonanych przez osobę działającą bez należytego umocowania (por. uchwała SN z 18.9.1992 r., III CZP 112/92, OSNCP Nr 5/1993, poz. 75), jednakże nie w przypadku braku pełnomocnictwa przy wnoszeniu środka odwoławczego.

Wykazanie pełnomocnictwa przed sądem stanowi jeden z warunków jego skuteczności. Zgodnie z art. 89 § 1 zd. 1 KPC pełnomocnik obowiązany jest przy pierwszej czynności procesowej dołączyć do akt sprawy pełnomocnictwo, rozumiane jako dokument stwierdzający umocowanie, z podpisem mocodawcy, lub wierzytelny odpis pełnomocnictwa. Pomijając wyjątki wskazane w art. 89 § 2 KPC i art. 118 KPC, za pełnomocnika działającego z odpowiednim umocowaniem, może wobec sądu uchodzić tylko taka osoba, która wykazała swe umocowanie odpowiednim dokumentem pełnomocnictwa. Jedyna norma dopuszczająca następcze potwierdzenie czynności procesowych zdziałanych bez pełnomocnictwa zawarta jest w art. 97 KPC. Zgodnie zaś z powołanym przepisem strona może potwierdzić następczo czynności procesowe osoby działającej w postępowaniu w jej imieniu bez pełnomocnictwa przy kumulatywnym spełnieniu kilku warunków - po pierwsze, musi nastąpić dopuszczenie przez sąd takiej osoby do działania, po drugie, czynność procesowa dokonywana przez tę osobę musi być nagląca, po trzecie, tymczasowe dopuszczenie do działania bez pełnomocnictwa może dotyczyć tylko osoby, która może być pełnomocnikiem strony, a jedynie na razie nie może przedstawić dokumentu pełnomocnictwa. Istotna jest tu konieczność wyraźnego dopuszczenia do działania w imieniu strony bez pełnomocnictwa przez sąd. Skuteczne potwierdzenie wniesienia apelacji przez stronę wchodziłoby w grę wówczas tylko, gdyby uprzednio osoba wnosząca ten środek odwoławczy bez pełnomocnictwa została dopuszczona do dokonania czynności procesowej przez sąd, zgodnie z art. 97 § 1 KPC. Wobec powyższego przy braku przesłanek wymienionych w art. 97 § 1 KPC - a z taką sytuacją mieliśmy do czynienia w badanym przypadku - apelacja wniesiona przez osobę podającą się za pełnomocnika, a niemającą w chwili wniesienia tego środka należytego umocowania, podlega odrzuceniu na podstawie art. 373 KPC w zw. z art. 370 KPC, jako niedopuszczalna z innych przyczyn. Nie budzi przy tym wątpliwości, że brak należytego umocowania pełnomocnika strony dotyczy sytuacji, gdy w tym charakterze występowała osoba, która mogła być pełnomocnikiem, lecz nie została umocowana do działania w imieniu strony, bądź istniały braki w udzieleniu pełnomocnictwa (a nie w samym wydaniu dokumentu potwierdzającego umocowanie) między innymi przez organ powołany do reprezentowania w procesie strony będącej osobą prawną (por. wyrok SN z 27.2.2001 r., I PKN 266/00, OSNP Nr 22/2002, poz. 544) oraz sytuacji gdy w charakterze pełnomocnika występowała osoba, która w ogóle pełnomocnikiem być nie mogła (por. uchwałę SN z 28.7.2004 r, III CZP 32/04, OSNC Nr 1/2006, poz. 2).

Wypada też przypomnieć, że w orzecznictwie SN przeważa stanowisko, że brak uwierzytelnienia kopii pełnomocnictwa nie oznacza nienależytego umocowania pełnomocnika strony w rozumieniu art. 379 pkt 2 KPC (por. wyrok z 13.2.2013 r., I UK 494/12, OSNP Nr 23-24/2013, poz. 285).

Oceniając zaś - stawiany przez skarżącego prawomocnemu wyrokowi SO we W. z 8.8.2013 r. - zarzut naruszenia prawa materialnego, wskazać należy, iż najprawdopodobniej (bo nie zostało to wyartykułowane w sposób bezpośredni), sąd II instancji, na podstawie normy art. 8 KP, ocenił żądanie powoda jako nadużycie prawa. Trzeba przy tym wskazać, że kontrola kwestii nadużycia prawa podmiotowego w ramach postępowania o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia może wystąpić tylko w przypadku szczególnie rażącego i oczywistego naruszenia (por. wyrok SN z 22.6.2016 r., III BP 9/15, Legalis). Przyjęta w treści art. 8 KP norma obejmuje przypadki, w których zachowanie określonego podmiotu spełnia formalnie wszystkie wymagania przewidziane przepisem prawa, natomiast z innych -pozaprawnych - względów zachowanie to nie zasługuje na ochronę prawną (por. wyrok SN z 20.1.2011 r., I PK 135/10, MoPr Nr 9/2011, s. 475 oraz postanowienie z 20.6.2011 r., I PK 43/11, Legalis). W zaskarżonym wyroku, sąd II instancji wskazał, że żądanie pozwu, z uwagi na zamieszkiwanie powoda w miejscowości, w której ma siedzibę sąd, do którego został delegowany, narusza "poczucie sprawiedliwości społecznej". Sąd ten zatem wskazał pewne okoliczności usprawiedliwiające wykorzystanie normy art. 8 KP, jak również podjął próbę sformułowania zasady współżycia społecznego, określając ją w powyższy sposób.

W świetle przedstawionych okoliczności nie można zasadnie twierdzić, że w sposób kwalifikowany i elementarny wykroczył poza granice swobodnego uznania sędziowskiego.

Skoro jednak, co zostało wyżej wykazane, w postępowaniu przed SO we W. występowała osoba, której ustawa nie przyznaje zdolności postulacyjnej, SN - na mocy art. 424¹¹ § 2 KPC - orzekł jak w sentencji.

Opracowanie orzeczenia: Sędzia w stanie spoczynku - Maria Teresa Romer.