Wyrok z dnia 2019-12-12 sygn. V ACa 834/17

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt V ACa 834/17

Wyrok

Sądu Apelacyjnego w Warszawie

z dnia12 grudnia 2019 r.

Przewodniczący: Sędzia SA Ewa Kaniok (spr.).

Sędziowie: SA Alicja Fronczyk, SO (del.) Elżbieta Wiatrzyk-Wojciechowska.

Sąd Apelacyjny w Warszawie V Wydział Cywilny po rozpoznaniu w dniu 12 grudnia 2019 r. w Warszawie na rozprawie sprawy z powództwa E. T. (1) przeciwko A. Z., T. D. i T. F. o ustalenie na skutek apelacji powódki od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 24 maja 2017 r., sygn. akt II C 820/15

1. oddala apelację;

2. zasądza od E. T. (1) na rzecz A. Z. kwotę 4050 zł (cztery tysiące pięćdziesiąt złotych), na rzecz T. D. kwotę 4050 zł (cztery tysiące pięćdziesiąt złotych) i na rzecz T. F. kwotę 8100 zł (osiem tysięcy sto złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Elżbieta Wiatrzyk-Wojciechowska Ewa Kaniok Alicja Fronczyk

Uzasadnienie

Pozwem z dnia 21 października 2015 r. E. T. (1) wniosła przeciwko M. F. (1), T. D. i A. Z. o ustalenie, że: R. F. (poprzednik prawny M. F. (1) w 1/2 i T. D. w 1/2) zawarł w dniu 11 grudnia 2008 r. z powódką umowę darowizny, przedmiotem której były wszystkie przysługujące R. F., na podstawie dziedziczenia, roszczenia wynikające z przejęcia przez Skarb Państwa własności dawnego majątku (...) (poprzednio (...)) położonego w Gminie G., powiat (...) (poprzednio (...)), województwo (...), o ogólnej powierzchni 185,4095 ha (co nastąpiło mocą stosownego oświadczenia).

A. Z. zawarła w dniu 16 grudnia 2008 r., z powódką umowę darowizny, przedmiotem której były wszelkie przysługujące A. Z., na podstawie dziedziczenia, roszczenia wynikające z przejęcia przez Skarb Państwa własności dawnego majątku (...) (poprzednio (...)) położonego w Gminie G., powiat (...) (poprzednio (...)), województwo (...), o ogólnej powierzchni 185,4095 ha (co nastąpiło mocą stosownego oświadczenia),

M. F. (1) zawarła (w swoim imieniu) w grudniu 2008 r., z powódką umowę darowizny, przedmiotem której były wszelkie przysługujące A. Z., na podstawie dziedziczenia, roszczenia wynikające z przejęcia przez Skarb Państwa własności dawnego majątku (...) (poprzednio (...)) położonego w Gminie G., powiat (...) (poprzednio (...)), województwo (...), o ogólnej powierzchni 185,4095 ha (co nastąpiło mocą stosownego oświadczenia),

a także o zasądzenie od pozwanych na rzecz powódki kosztów procesu.

W odpowiedzi na pozew A. Z., M. F. (1) oraz T. D. wniosły o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powódki na swoją rzecz kosztów procesu.

Pozwane podniosły m. innymi brak skutecznego zawarcia umów darowizny, o których mowa w pozwie.

Wyrokiem z dnia 24 maja 2017 r., Sąd Okręgowy w Warszawie w punkcie pierwszym oddalił powództwo; w punkcie drugim zasądził od E. T. (1) na rzecz A. Z. kwotę 3.617 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego; w punkcie trzecim zasądził od E. T. (1) na rzecz M. F. (1) kwotę 7.217,00 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego; w punkcie czwartym zasądził od E. T. (1) na rzecz T. D. kwotę 3.617,00 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Z ustaleń faktycznych, jakie legły u podstaw tego rozstrzygnięcia wynika, że część nieruchomości (...), stanowiąca zespół dworsko - parkowy położony w W. Z., gmina G. (poprzednio S.) o powierzchni ogólnej 185,4095 ha, oznaczonej aktualnie jako działki ewidencyjne nr (...) (objęte KW nr (...)), została przejęta na rzecz Skarbu Państwa, w trybie dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej. Działka ewidencyjna nr (...) odpowiada dawnej parceli katastralnej nr (...), natomiast działki ewidencyjne nr (...) odpowiadają dawnej parceli katastralnej nr (...), przy czym parcela gruntowa nr (...) powstała z podziału parceli gruntowej nr (...) na parcele gruntowe nr (...) i (...). Współwłaścicielami ww. majątku, po 1/5 części, byli: A. F., E. F., M. F. (2), K. F. (1) i S. F. (1).

Sąd Rejonowy dla Wrocławia - Krzyki na mocy postanowienia z dnia 30 grudnia 1991 r. (sygn. akt I Ns 778/91) stwierdził, iż spadek po A. F. nabyła siostrzenica E. U. (1). Postanowieniem Sądu Rejonowego w Nysie z dnia 1 kwietnia 2005 r. (sygn. akt I Ns 120/05) prawo do spadku po E. U. (2) z domu J., nabyły jej dzieci E. U. (1) z domu U. oraz J. U. Następnie oświadczeniem z dnia 22 czerwca 2005 r. J. U. przeniósł na rzecz swojej siostry E. T. (1) roszczenie reprywatyzacyjne odziedziczone po swojej matce E. U. (1). Sąd Rejonowy dla Wrocławia - Krzyki na mocy postanowienia z dnia 30 grudnia 1991 r. stwierdził, iż spadek po K. F. (2) nabyło rodzeństwo: E. F., M. J., A. F. i S. F. (1). Postanowieniem Sądu Powiatowego dla Warszawy Pragi z dnia 17 lipca 1962 r. (sygn. akt II Ns 192/62) stwierdzono, iż spadek po E. F. nabyli wdowa H. F. z domu B. oraz dzieci J. M. z domu F., R. F., z wyłączeniem udziału spadkodawcy w majątku objętym w chwili śmierci wspólnością ustawową, udział ten przypadł spadkobiercom ustawowym: J. M. i R. F. Z kolei postanowieniem Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi z dnia 27 czerwca 1990 r. (sygn. akt II Ns 956/90) stwierdzono, iż spadek po H. F. nabyli: córka J. R. z domu F. oraz syn R. F. Postanowieniem Sądu Rejonowego dla Wrocławia Fabryczna z dnia 17 maja 1990 r. (sygn. akt I Ns 371/90) stwierdzono, iż spadek po M. J. nabyła córka E. U. (1). Postanowieniem Sądu Rejonowego w Nysie z dnia 30 kwietnia 1990 r. (sygn. akt Ns 33/90) stwierdzono, iż spadek po S. F. (1) nabyli: jego żona R. F. oraz zstępni jego rodzeństwa E. U. (1), J. R. i R. F. Kolejnym postanowieniem Sądu Rejonowego w Bielsku - Białej z dnia 16 listopada 1993 r. (sygn. akt II Ns 538/93) stwierdzono, że spadek po R. F. (żonie S. F. (2)) nabyła siostrzenica M. C. (1). Postanowieniem Sądu Rejonowego dla Warszawy - Śródmieścia z dnia 25 marca 2003 r. (sygn. akt I Ns 1566/02) stwierdzono, że spadek po J. R. nabyły: A. Z. oraz M. F. (1). W dniu 12 maja 2011 r. w W., notariusz K. K. poświadczyła, iż spadek po R. F., synu E. i H., na podstawie ustawy nabyły córki: M. F. (1) w 1/2 części oraz T. D. w 1/2 części. W dniu 15 listopada 2012 r. we W., notariusz B. N. poświadczyła, iż spadek po J. U., synu Z. i E., na podstawie ustawy nabyły jego żona W. U. w 1/2 części oraz siostra E. T. (1) w 1/2 części.

Sąd Okręgowy ustalił, że aktualnie następcami prawnymi dawnych właścicieli majątku położonego w W. Z. są: E. T. (1) ((...)), W. U. ((...)), M. C. (2) ((...)), A. Z. ((...)), M. F. (1) ((...)) oraz T. D. ((...)).

Na mocy decyzji z 1974 r. dwór drewniany wraz z ogrodem, położony w W. Z., gmina G., został oddany P. (...) w użytkowanie wieczyste. P. K. działając jako użytkownik wieczysty nieruchomości położonej we (...) (działki ewidencyjne nr (...)) oraz właściciel budynków na niej położonych, a więc dworu drewnianego, zawierała umowy cywilnoprawne dotyczące przedmiotowej nieruchomości (np. umowy dzierżawy). Następcy prawni dawnych właścicieli majątku położonego w W. Z. czynili starania o odzyskanie m.in. rzeczowego dworu drewnianego i ostatecznie owa nieruchomość (wraz z dworem drewnianym) została z dniem 15 maja 2013 r. przekazana przez P. (...) na ich rzecz. W imieniu spadkobierców występowała E. T. (1).

Następcy prawni dawnych właścicieli ww. majątku podejmowali nadto działania mające na celu odzyskanie pozostałych części majątku wchodzącego w skład zespołu dworsko - parkowego w W. Z.

Wnioskiem z dnia 22 września 2006 r. E. T. (1), działając za pośrednictwem pełnomocnika adwokata M. I., zwróciła się do Wojewody (...) o wydanie decyzji stwierdzającej, że nieruchomość - majątek położony w W. Z. - Gmina G. zabudowana dworem modrzewiowym (domem mieszkalnym) położonym na parceli gruntowej nr (...) i (...) w Z., aktualnie złożona z działek nr (...) o pow. 3 ha 60 a, nr (...) o pow. 1 ha 70 a oraz nr (...) o pow. 12 a, objęta księgą wieczystą KW nr (...) o łącznej powierzchni 5 ha 42 a, nie podpadała pod działanie przepisów art. 2 ust. 1 lit. e dekretu z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej. Uczestnikami tego postępowania byli R. F., M. F. (1), A. Z. oraz P. K.

Po rozpoznaniu ww. wniosku, wojewoda (...) na mocy decyzji administracyjnej z dnia 19 listopada 2008 r. nr (...) stwierdził, iż owa nieruchomość nie podpadała pod działanie przepisu art. 2 ust. 1 lit. e dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej.

Od powyższej decyzji wojewody (...) odwołanie złożyła P. K. Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi, po rozpoznaniu ww. odwołania P. (...), wydał w dniu 18 sierpnia 2009 r. decyzję na mocy, której uchylił zaskarżoną decyzję w całości i przekazał sprawę do ponownego rozpatrzenia organowi I instancji. Odpis decyzji został doręczony m.in. adwokatowi M. I. i M. C. (1).

E. T. (1), R. F. oraz M. F. (1) wnieśli do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie skargę na decyzję Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 18 sierpnia 2009 r., który to Sąd orzekł wyrokiem z dnia 18 grudnia 2009 r. (sygn. akt IV Sa/Wa 1713/09) o uchyleniu zaskarżonej decyzji i zasądzeniu na rzecz skarżących zwrotu kosztów postępowania sądowego.

Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem z dnia 18 listopada 2010 r. oddalił skargę kasacyjną wniesioną od ww. wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 18 sierpnia 2009 r. przez P. (...) im. T. K. w K. oraz rozstrzygnął o kosztach postępowania kasacyjnego. E. T. (1) pismem z dnia 4 października 2010 r. poinformowała Naczelny Sądu Administracyjny o śmierci uczestnika postępowania R. F. oraz wskazała jego następców prawnych w osobach: M. F. (1) (będąca już uczestnikiem postępowania) oraz T. D.

Po ponownym rozpoznaniu sprawy z odwołania P. (...) im. T. K. w K. od decyzji Wojewody (...) z dnia 19 listopada 2008 r., Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi decyzją administracyjną z dnia 14 marca 2012 r. utrzymał zaskarżoną decyzję w mocy. Odpis decyzji został doręczony m.in. adwokatowi M. I. pełnomocnikowi E. T. (1) i innych tj. M. F. (1), T. D., M. C. (1) etc.

W trakcie - opisanego wyżej - toczącego się postępowania administracyjnego oraz sądowo administracyjnego, powódka występowała do Wojewody (...) z kolejnymi wnioskami o wydanie decyzji administracyjnej w przedmiocie reformy rolnej oraz dotyczącej majątku położonego w W. Z. (odpowiednich jego części). I tak, wnioskiem z dnia 10 grudnia 2008 r. E. T. (1), działając za pośrednictwem pełnomocnika adwokata M. I., zwróciła się do Wojewody (...) o wydanie decyzji stwierdzającej, że nieruchomość majątek położony w W. Z. - Gmina G. objęta dawną księgą hipoteczną (...) prowadzoną przez Sąd Okręgowy w Krakowie dla miejscowości W. Z., z wyłączeniem zespołu dworsko - parkowego położonego na dawnych parcelach katastralnych nr (...) i nr (...), oraz z wyłączeniem lasów, nie podpadała pod działanie przepisów art. 2 ust. 1 lit. e dekretu z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej z uwagi na wielkość areału. Uczestnikiem postępowania była M. C. (1).

Powyższy wniosek został zmodyfikowany w toku postępowania administracyjnego prowadzonego przed Wojewodą (...) pismem z 26 lutego 2009 r., w części dotyczącej powierzchni przedmiotowej nieruchomości położonej w W. Z. Tym samym, ów wniosek po jego ostatecznym sprecyzowaniu objął całość nieruchomości ziemskiej (...) z wyłączeniem zespołu dworsko - parkowego (o powierzchni 5,4200 ha) oraz z wyłączeniem lasów (o powierzchni 150,4496 ha), to jest nieruchomość o łącznej powierzchni 29,5399 ha.

Po rozpatrzeniu ww. wniosku, Wojewoda (...) na mocy decyzji z dnia 26 marca 2015 r. stwierdził, że nieruchomość położona w W. Z., gmina G., niebędąca nieruchomością leśną oraz niebędąca zespołem dworsko - parkowym, objęta dawną księgą hipoteczną (...) prowadzoną przez Sąd Okręgowy w Krakowie dla miejscowości W. Z. oznaczona jako parcele katastralne: parcela budowalna nr (...) (w katastrze parceli budowlanej nr (...)), (...), parcela gruntowa nr (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...), (...) (w katastrze (...)), (...) (w granicach nieobjętych decyzją Wojewody (...) z dnia 19 listopada 2008 r. nr (...)) - nie podpadała pod działanie art. 2 ust. 1 lit. e dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej oraz umorzył postępowanie administracyjne w stosunku do parceli katastralnej (...), obj. (...). Odpis decyzji został doręczony m.in. adwokatowi M. I., M. C. (1) etc.

Skarb Państwa - Państwowe Gospodarstwo Leśne - Lasy Państwowe (Nadleśnictwo M.) zaskarżył decyzję Wojewody (...) z dnia 26 marca 2015 r. w całości oraz wniósł o stwierdzenie nieważności zaskarżonej decyzji ewentualnie o jej uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Wnioskiem z dnia 4 lutego 2009 r. E. T. (1), działając za pośrednictwem pełnomocnika adwokata M. I., zwróciła się do Wojewody (...) o wydanie decyzji stwierdzającej, że nieruchomość majątek położony w W. Z. - Gmina G., objęta dawną księgą hipoteczną (...) prowadzoną przez Sąd Okręgowy w Krakowie dla miejscowości W. Z. stanowiąca las o powierzchni 150,4496 ha, nie podpadała pod działanie przepisów art. 2 ust. 1 lit. e dekretu z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej.

Następnie pismem z dnia 7 sierpnia 2009 r. pełnomocnik wnioskodawczyni sprecyzował żądania podając, iż nie dotyczy ono parceli gruntowej nr (...), której część stanowiąca las, zgodnie z arkuszem posiadłości gruntowej, ma powierzchnię 0,3960 ha.

Wojewoda (...) decyzją z dnia 8 kwietnia 2010 r. z urzędu umorzył postępowanie jako bezprzedmiotowe w sprawie wydania decyzji stwierdzającej, że część nieruchomości wchodzących w skład dawnego majątku w W. Z., gmina G., objęta dawną księgą hipoteczną (...) prowadzoną przez Sąd Okręgowy w Krakowie dla miejscowości W. Z. stanowiąca las o powierzchni 150,0536 ha, składająca się z parcel katastralnych nr (...) o pow. 0,2136 ha, (...) o pow. 0,0338 ha, (...) o pow. 0,6506 ha, (...) o pow. 3,2212 ha, (...) o pow. 0,0831 ha, część 1100 stanowiąca las o powierzchni 140,9240 ha - nie podpada pod działanie art. 2 ust. 1 lit. e dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej oraz na wniosek umorzył postępowanie jako bezprzedmiotowe w sprawie wydania decyzji stwierdzającej, że część nieruchomości wchodzącej w skład dawnego majątku w W. Z., gmina G., objęta dawną księgą hipoteczną (...) prowadzoną przez Sąd Okręgowy w Krakowie dla miejscowości W. Z. stanowiąca parcelę gruntową (...), której część stanowiąca las ma powierzchnię 0,3960 ha - nie podpada pod działanie art. 2 ust. 1 lit. e dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej. Odpis decyzji został doręczony m.in. adwokatowi M. I. pełnomocnikowi E. T. (1) i innych, w tym M. F. (1) i T. D., M. C. (1) etc.

Od powyższej decyzji, E. T. (1), A. Z., M. F. (1), R. F., J. U., wszyscy reprezentowani przez pełnomocnika adwokata M. I., wnieśli pismem z dnia 15 kwietnia 2010 r. odwołanie.

Po rozpoznaniu ww. odwołania, Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi na mocy decyzji z dnia 10 września 2013 r. uchylił zaskarżoną decyzję w całości i przekazał sprawę organowi I instancji do ponownego rozpoznania. Odpis decyzji został doręczony m.in. adwokatowi M. I.

Wnioskiem z dnia 2 września 2008 r. E. T. (1), R. F., M. F. (1) oraz A. Z. wnieśli o stwierdzenie nieważności decyzji Wojewody (...) z dnia 2 marca 2006 r. stwierdzającej nabycie z mocy prawa przez P. (...) im. T. K. z dniem 1 września 2005 r. prawa własności nieruchomości Skarbu Państwa położonej w miejscowości Z., oznaczonej jako działki ewidencyjne nr (...) o pow. 1,7000 ha, nr 804 o pow. 0,1200 ha, nr 806 o pow. 3,6000 ha, objętej księgą wieczystą nr KW (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Myślenicach.

E. T. (1), działając za pośrednictwem pełnomocnika adwokata M. I., pismem z dnia 6 stycznia 2009 r. poinformowała Wojewodę (...), iż R. F., M. F. (1) i A. Z. nieodpłatnie zrzekli się na jej rzecz wszelkich przysługujących im na podstawie dziedziczenia roszczeń wynikających z przejęcia przez Skarb Państwa własności dawnego majątku w W. Z. Do pisma powódka załączyła trzy oświadczenia o zrzeczeniu się ww. roszczeń.

R. F. w dniu 11 grudnia 2008 r. w W., złożył w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym, oświadczenie zgodnie z którym, występując jako spadkobierca E. F., K. F. (2) i S. F. (1), to jest niektórych z byłych współwłaścicieli dawnego majątku (...) (poprzednio (...)) położonego w Gminie G., powiat (...) (poprzednio (...)), województwo (...) o ogólnej powierzchni 185,4095 ha oraz ich dalszych spadkobierców oświadczył, iż zrzeka się nieodpłatnie na rzecz E. T. (1), wszelkich przysługujących mu na podstawie dziedziczenia roszczeń wynikających z przejęcia przez Skarb Państwa własności tego majątku. Jak dalej wyjaśnił, rzeczowe zrzeczenie obejmuje wszelkie roszczenia administracyjnoprawne i cywilnoprawne powstałe w związku z utratą przez byłych właścicieli własności ww. majątku, w tym w szczególności roszczenie o stwierdzenie, że majątek lub jego część nie podpadała pod działanie przepisu art. 2 ust. 1 lit. e dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (dalej: PKWN) z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej, o odszkodowanie oraz o wynagrodzenie za korzystanie z ww. majątku bez tytułu prawnego w okresie odjęcia własności.

M. F. (1), złożyła w formie pisemnej oświadczenie zgodnie z którym, występując jako spadkobierca J. R. z domu F., zmarłej dnia 27 maja 2002 r. w T., spadkobierczyni E. F., K. F. (2) i S. F. (1), to jest niektórych z byłych współwłaścicieli dawnego majątku (...) (poprzednio (...)) położonego w Gminie G., powiat (...) (poprzednio (...)), województwo (...) o ogólnej powierzchni 185,4095 ha oraz ich dalszych spadkobierców oświadczyła, iż zrzeka się nieodpłatnie na rzecz E. T. (1), wszelkich przysługujących jej na podstawie dziedziczenia roszczeń wynikających z przejęcia przez Skarb Państwa własności tego majątku. Jak dalej wyjaśniła, rzeczowe zrzeczenie obejmuje wszelkie roszczenia administracyjnoprawne i cywilnoprawne powstałe w związku z utratą przez byłych właścicieli własności ww. majątku, w tym w szczególności roszczenie o stwierdzenie, że majątek lub jego część nie podpadała pod działanie przepisu art. 2 ust. 1 lit. e dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (dalej: PKWN) z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej, o odszkodowanie oraz o wynagrodzenie za korzystanie z ww. majątku bez tytułu prawnego w okresie odjęcia własności.

A. Z. w dniu 16 grudnia 2002 r. w W., złożyła w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym, oświadczenie zgodnie z którym, występując jako spadkobierca J. R. z domu F., zmarłej dnia 27 maja 2002 r. w T., spadkobierczyni E. F., K. F. (2) i S. F. (1), to jest niektórych z byłych współwłaścicieli dawnego majątku (...) (poprzednio (...)) położonego w Gminie G., powiat (...) (poprzednio (...)), województwo (...) o ogólnej powierzchni 185,4095 ha oraz ich dalszych spadkobierców oświadczyła, iż zrzeka się nieodpłatnie na rzecz E. T. (1), wszelkich przysługujących jej na podstawie dziedziczenia roszczeń wynikających z przejęcia przez Skarb Państwa własności tego majątku. Jak dalej wyjaśniła, rzeczowe zrzeczenie obejmuje wszelkie roszczenia administracyjnoprawne i cywilnoprawne powstałe w związku z utratą przez byłych właścicieli własności ww. majątku, w tym w szczególności roszczenie o stwierdzenie, że majątek lub jego część nie podpadała pod działanie przepisu art. 2 ust. 1 lit. e dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (dalej: PKWN) z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej, o odszkodowanie oraz o wynagrodzenie za korzystanie z ww. majątku bez tytułu prawnego w okresie odjęcia własności.

W dniu 17 maja 2011 r. M. F. (1) i T. D. udzieliły adwokatowi M. I. pełnomocnictwa do zastępstwa we wszystkich sprawach o wydanie decyzji administracyjnej stwierdzającej, że jakakolwiek nieruchomość położona w W. Z. - gmina G. stanowiąca część dawnego majątku Rodziny F. nie podpadała pod działanie przepisów dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej przed Wojewodą (...) w K. oraz w instancjach właściwych w tej sprawie, jak również przed właściwymi Wojewódzkimi Sądami Administracyjnymi i Naczelnym Sądem Administracyjnym, jak również we wszelkich sprawach związanych z tymi nieruchomościami przed właściwymi Sądami powszechnymi, w tym w postępowaniu wieczystoksięgowym oraz innymi organami administracyjnymi, w tym właściwymi wydziałami geodezji, katastru i nieruchomości.

Adwokat M. I. informował, co do zasady na bieżąco (listownie), swoje mocodawczynie: E. T. (1), T. D. oraz M. F. (1) o stanie toczących się postępowań sądowo administracyjnych oraz administracyjnych (dotyczących majątku w W. Z.), w szczególności podejmowanych w tych sprawach rozstrzygnięciach, terminach rozpraw etc.

E. T. (1) na mocy umowy darowizny z dnia 12 maja 2014 r. zawartej w N., darowała swojemu synowi K. T. przysługujący jej udział, wynoszący 87/256, w nieruchomości o łącznej powierzchni 5,4200 ha, położonej w Z., gmina G., składającej się z niezabudowanych działek nr (...) oraz działki nr (...), zabudowanej budynkiem mieszkalnym oznaczonym numerem porządkowym (...) oraz przydrożną kapliczką, a K. T. darowiznę tę przyjął do majątku osobistego.

W. U. darowała na mocy umowy darowizny z dnia 26 września 2014 r. zawartej w N., swojemu siostrzeńcowi K. T. przysługujący jej udział wynoszący 29/256, w nieruchomości, o łącznej powierzchni 5,4200 ha, położonej w Z., gmina G., składającej się z niezabudowanych działek nr (...) oraz działki nr (...), zabudowanej budynkiem mieszkalnym oznaczonym numerem porządkowym (...) oraz przydrożną kapliczką, a K. T. darowiznę tę przyjął do majątku osobistego.

T. D. oraz M. F. (1) prowadziły w drugiej połowie 2014 r. korespondencję listowną oraz elektroniczną z K. T. oraz adwokatem M. I., której przedmiotem była chęć znalezienia polubownego rozwiązania sporu mającego za swój przedmiot wzajemne relacje miedzy współwłaścicielami części dawnego majątku dworsko - parkowego położonego w miejscowości W. Z., w szczególności w kontekście toczących się postępowań o odzyskanie majątku przez aktualnych następców prawnych dawnych właścicieli.

K. T. rozpoczął na terenie nieruchomości prowadzenie działalności gospodarczej, z którą wiąże się udostępnianie jej osobom trzecim. Wzajemne relacje między pozwanymi M. F. (1) i T. D. a powódką E. T. (1) i jej synem K. T. zaczęły się od tego momentu pogarszać.

M. F. (1) i T. D., działając za pośrednictwem pełnomocnika, zwróciły się w dniu 8 grudnia 2015 r. do Sądu Rejonowego w Myślenicach z wnioskiem o zabezpieczenie roszczenia o dopuszczenie do współposiadania działek ew. (...) położonych na terenie gminy G. w miejscowości Z. nr (...) wraz ze znajdującym się na ich terenie budynkiem mieszkalnym i korzystania z nich w takim zakresie, jaki daje się pogodzić ze współposiadaniem i korzystaniem z rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli poprzez nakazanie K. T. wydania kluczy do budynku mieszkalnego, jak również do wszystkich budynków gospodarczych i innych kluczy umożliwiających dostęp na teren tej nieruchomości (furtek, bram).

M. F. (1) oraz T. D. zawarły w dniu 25 maja 2016 r. w W. umowę darowizny, na mocy której M. F. (1) darowała swojej siostrze T. D. udział wynoszący 1/2 części w spadku po J. R., zaś T. D. darowiznę tę przyjęła.

E. T. (1), W. U. oraz M. F. (1) w 2015 r. wytoczyła P. (...) powództwo o zapłatę z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości, stanowiącej część dawnego majątku położonego w W. Z. Sprawa ta jest rozpoznawana przez Sąd Okręgowy w Krakowie pod sygn. akt I C 110/16. Z tożsamym powództwem przeciwko P. (...) wystąpiła również M. F. (1), której sprawa została zarejestrowana pod sygn. akt I C 109/16. W każdym z tych postępowań E. T. (1), W. U. oraz M. F. (1) działały osobno i były reprezentowane przez pełnomocnika w osobie adwokata M. I.

Podstawą prawną żądania zgłoszonego przez E. T. (1) stanowi norma wynikającą z art. 189 k.p.c.

W ocenie Sądu I instancji nie sposób było zgodzić się z twierdzeniem pozwanych, iż powódka nie wykazała interesu prawnego niezbędnego do wytoczenia powództwa w myśl art. 189 k.p.c. Zdaniem Sądu, uzyskanie przez powódkę wyroku uwzględniającego jej roszczenie, mogłoby w znakomitej większości stanów faktycznych, rodzić po jej stronie uprawnienie do prowadzenia różnego rodzaju postępowań czy to administracyjnych czy też sądowych, a także zwykłych czynności prawnych.

Sąd wskazał, że był ściśle związany żądaniem pozwu. Nie mógł zatem rozstrzygać co do innego przedmiotu lub w większym zakresie niż żądała powódka, albo na innej, niż wskazana przez nią podstawa faktyczna powództwa, nie był jednak związany podstawą prawną powództwa.

E. T. (1) sformułowała żądanie w taki sposób, iż domagała się ustalenia, że doszło do zawarcia umowy darowizny, w określonej dacie i o określonym przedmiocie.

Żądanie sformułowane przez powódkę nie zmierza w istocie do ustalenia faktu lecz istnienia od określonego momentu w przeszłości, określonego stosunku prawnego pomiędzy określonymi osobami. Tego rodzaju powództwo jest dopuszczalne na podstawie normy z art. 189 k.p.c. przynajmniej jako zmierzające do ustalenia faktu prawotwórczego.

Sąd przy rozstrzyganiu sprawy wobec treści zgłoszonego żądania nie był uprawiony, nawet przy przyjęciu istnienia przesłanek, do stwierdzenia, iż powódka zawarła umowy darowizny z R. F. i A. Z. innego dnia niż 11 grudnia 2008 r., a z M. F. (1) - w innym miesiącu niż grudzień 2008 r.

Stan faktyczny w sprawie wprawdzie pozwala przyjąć, że R. F. w dniu 11 grudnia 2008 r., A. Z. w dniu 16 grudnia 2008 r. oraz M. F. (1) w grudniu 2008 r. - złożyli w formie pisemnej szczegółowo wyżej opisane oświadczenia, jednak brak jest dowodów wskazujących, iż w tych konkretnych datach, oświadczenia te dotarły do powódki i by wówczas wyraziła ona wolę przyjęcia oświadczenia woli każdego z potencjalnych darczyńców i związania się nimi. Niekwestionowane w sprawie jest to, że każdy z trzech przedmiotowych dokumentów został przesłany, a więc nie wręczony bezpośrednio po jego sporządzeniu przez autora, do adwokata M. I., a nie do powódki. Zgodnie zaś z art. 61 § 1 k.c. zd. pierwsze oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie, jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią. W konsekwencji nie sposób przyjąć, by oświadczenia woli R. F. i A. Z. dotarły do powódki już 11 grudnia 2008 r. tj. w dacie określonej w żądaniu pozwu.

Przede wszystkim zaś powódka nie wykazała by adwokat M. I. był wówczas przez nią umocowany do złożenia i odbioru materialnoprawych oświadczeń woli kreujących stosunki prawne, w szczególności do zawarcia umowy darowizny.

Powyższe jest wystarczającą przesłanką do przyjęcia, że żądanie powódki w kształcie nadanym mu treścią pozwu, nie zasługuje na uwzględnienie.

Kolejną kwestią jest okoliczność, iż przedmiotowe oświadczenia pozwanych nie zostały złożone w przewidzianej prawem formie. Jak stanowi art. 890 § 1 zd.1 k.c., oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Poświadczenie podpisu dokonane odnośnie dokumentów sporządzanych przez R. F. i A. Z. tj. czynność przewidziana art. 96 pkt 1 ustawy Prawo o notariacie nie jest i nie odpowiada prawnie aktowi notarialnemu.

W konsekwencji przyjęcie, iż pomiędzy powódką, a osobami wskazanymi w pozwie doszło do zawarcia umów darowizny, wymagałoby stwierdzenia, że przyrzeczone świadczenie zostało spełnione, tj. doszło do konwalidacji czynności dokonanej w formie innej niż przepisana.

Ustalony w sprawie stan faktyczny pozwala jednoznacznie przyjąć, iż brak jest wyraźnie zamanifestowanych czynności faktycznych i oświadczeń złożonych wobec powódki, a w szczególności wobec podmiotów trzecich oraz organów, które wskazywałyby, iż darczyńcy definitywnie rezygnują na rzecz E. T. (1) z roszczeń związanych z majątkiem W. Z. Wobec niezachowania przez darczyńców wymaganej formy (art. 890 § 1 k.c.) ustalenie treści umowy darowizny i dokonanie jej wykładni według zasad przewidzianych w art. 65 k.c., w szczególności komu ona miała przypaść, musi być dokonane na podstawie analizy całokształtu okoliczności towarzyszących jej wykonaniu (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 maja 2015 r., II CSK 644/14). W ocenie Sądu, zgoda darczyńców nie może być dorozumiana, gdyż było by to sprzeczne z wolą ustawodawcy, który jak to zostało wyżej wskazane, wymaga złożenia przez nich oświadczenia w sformalizowany sposób. Taka konwalidacja dokonana bez zachowania właściwej formy darowizny, powinna być wyraźna i nie budząca wątpliwości, a tak się nie stało, co potwierdzają dalsze (po grudniu 2008 r.) postępowania administracyjne, w toku których za strony tych postępowań były uznawane pozwane czy też R. F. Osoby te nie kwestionowały swoich uprawnień i nie żądały wyeliminowania z kręgu stron postępowania.

Wykonanie darowizny musi się odrywać od samej umowy darowizny, przyjmuje się, iż do wykonania nieformalnej umowy darowizny wierzytelności niezbędne jest zawarcie odrębnego porozumienia o skutkach wyłącznie rozporządzających, które przesądza o niewątpliwym zamiarze obdarowania (J. Preussner-Zamorska, Nieważność czynności prawnej..., s. 173-175). Zgodnie z innym poglądem darowizna wierzytelności, w której nie zastrzeżono, że wywołuje ona tylko skutek obligacyjny, dokonana bez zachowania formy aktu notarialnego dla oświadczenia darczyńcy, jest - co do zasady - ważna tylko o tyle, o ile darczyńca wydał obdarowanemu dokumenty związane z wierzytelnością lub zawiadomił dłużnika o przelewie (wystarczy jedna z tych czynności). Nie dotyczy to jednak darowizny wierzytelności, w której zastrzeżono, że wywołuje ona jedynie skutek obligacyjny; w takim przypadku spełnieniem świadczenia w rozumieniu art. 890 § 1 zdanie drugie jest zawarcie umowy przelewu wierzytelności.

Ponadto Sąd wskazał, że sama powódka miała świadomość, że przedmiotowe oświadczenia nie wywołały oczekiwanych przez nią skutków. Wprost bowiem wskazała, iż ona i jej syn K. T. rozważali i w istocie w dalszym ciągu rozważają, zawarcie umów obejmujących darowiznę na ich rzecz udziałów w nieruchomości położnej w W. Z., a dotychczas tego nie uczynili z uwagi na obowiązek uiszczenia podatku od spadków i darowizn. Prowadzi to do wniosku, iż w istocie przedmiotowe oświadczenia mogły być traktowane wyłącznie jako wyraz intencji zawarcia w przyszłości umów darowizn. O zasadności ww. twierdzenia może świadczyć okoliczność, iż po grudniu 2008 r. powódka wraz z pozwanymi, a w szczególności M. F. (1) oraz T. D. występowała wspólnie jako strony (lub uczestnicy) toczących się postępowań administracyjnych lub sądowych, których przedmiotem były sprawy roszczeń obecnych następców prawnych dawnych właścicieli majątku dworskiego w W. Z. Ponadto z akt sprawy nie wynika, aby powódka sprzeciwiała się (lub kwestionowała) uczestnictwu w ww. postępowaniach rzekomych darczyńców albo, że żądała przed właściwym organem administracji publicznej lub sądem aby to wyłącznie ją traktować jako osobę uprawnioną do występowania w tychże postępowaniach w charakterze strony.

Kolejna kwestia, która prowadzi do stwierdzenia niezasadności powództwa to przedmiot darowizn. Przedmiotem darowizny mogą być roszczenia i prawa przyszłe, ale owe prawa muszą być w sposób dostateczny określone co do swojej treści, tak aby mogły przekształcić się w prawa definitywne, na skutek określonych zdarzeń prawnych, poczynionych wyłączenie przez osobę uprawnioną.

Sąd podzielił zapatrywanie, iż nieoperatywne z praktycznego punktu widzenia może być stosowanie art. 889 pkt 2 k.c. do nieodpłatnych przysporzeń, których przedmiotem są prawa podmiotowe tymczasowe (ekspektatywy). W ocenie Sądu dopuszczalność uznania za darowiznę umowy, której przedmiotem jest bezpłatne przysporzenie prawa, które jeszcze nie powstało, zależeć będzie od tego, czy w danym przypadku w świetle powyższych kryteriów możliwe jest uznanie oczekiwania prawnego za prawo podmiotowe tymczasowe.

W niniejszej sprawie trudno zaś przyjąć by realizacja roszczeń objętych wywodzonymi umowami darowizn była wyłącznie zależna od woli samych osób zainteresowanych. Roszczenia te bliżej nie skonkretyzowane co do przedmiotu i zakresu nie spełniają testu prawa podmiotowego tymczasowego w powyższym rozumieniu. Nie mogą być bowiem zrealizowane wyłącznie na skutek działań czy to powódki czy to pozwanych. Osiągnięcie tego celu uzależnione jest od rozstrzygnięć organów administracji i sądów. W odniesieniu zatem do wywodzonych w pozwie czynności zachodzi hipoteza z art. 889 pkt 2 k.c. odbierająca im walor darowizny.

Przesłanką uwzględnienia powództwa nie mógł być fakt, iż to powódka dotychczas poniosła znaczący nakład starań i kosztów w celu odwrócenia skutków działania reformy rolnej odnośnie majątku W. Z.

Mając powyższe na uwadze, Sąd I instancji powództwo oddalił w całości.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wniosła powódka, zaskarżając go w całości zarzuciła naruszenie:

1. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie dowolnej oceny materiału dowodowego sprawy na skutek braku wszechstronnego rozważenia całokształtu materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie, a w szczególności:

a) pisma skierowanego przez adwokata M. I. do R. F. z dnia 9 grudnia 2008 r., do którego zostały załączone relewantne oświadczenia, a z którego wynika, iż adwokat M. I. sporządził i przesłał treść oświadczeń do R. F., działając na wyraźne polecenie Powódki (oraz będąc po konsultacjach z R. F.);

b) pisma skierowanego przez adwokata M. I. do Powódki z dnia 11 grudnia 2008 r., w którym wskazując na wcześniejsze ustalenia przesłał duplikat pisma, które skierował 9 grudnia 2008 r. do R. F. wraz z załączonymi projektami oświadczeń do podpisu;

c) pisma skierowanego przez adwokata M. I. do Powódki z dnia 6 stycznia 2009 r., z którego wynika, iż przesłał on Powódce podpisane oświadczenia o zrzeczeniu się roszczeń przez R. F., M. F. (1) oraz A. Z. (oraz posłużył się nimi przed organem państwa) - co świadczy o wiedzy Powódki o fakcie podpisania oświadczeń, jak również o umocowaniu adwokata M. I. przez Powódkę do dokonania wszelkich niezbędnych czynności mających na celu uzyskanie i skonsumowanie ww. roszczeń (ściślej: przesyła Powódce kopię pisma wraz z oświadczeniami, które tego samego dnia, w oryginałach, nadał do (...) Urzędu Wojewódzkiego);

d) pełnomocnictwa udzielonego Powódce przez M. F. (1) do dokonywania wszelkich czynności w sprawie przeciwko P. (...), z którego jednoznacznie wynika, iż mimo, że organ administracji nie uznał przedmiotowych oświadczeń za skuteczne w postępowaniu administracyjnym, to między stronami - nawet po śmierci R. F. - istniał konsensus odnośnie zbycia roszczeń dot. nieruchomości w W. Z.;

e) pełnomocnictw udzielonych Powódce przez T. D. i A. Z. do dokonywania wszelkich czynności w sprawie przeciwko P. (...) (załączonych do pisma kierowanego do Sądu Rejonowego dla Krakowa-Śródmieścia w Krakowie Wydział I Cywilny z dnia 24 czerwca 2014 r. o sygnaturze akt I Co 739/14/S), z którego jednoznacznie wynika, iż mimo, że organ administracji nie uznał przedmiotowych oświadczeń za skuteczne w postępowaniu administracyjnym, to między stronami - nawet po śmierci R. F. - istniał konsensus odnośnie darowizny roszczeń dot. nieruchomości w W. Z.;

f) umowy zawartej przez Powódkę z adwokatem M. I., z której jasno wynika, iż posiadaczem wszystkich roszczeń dot. nieruchomości w W. Z. jest Powódka, a strona pozwana nigdy nie kwestionowała tej okoliczności;

g) wiadomości mailowej kierowanej przez J. D. do K. T. z dnia 4 grudnia 2014 r., w której wskazuje, iż przesyła projekty dokumentów do podpisania przez Powódkę, jej syna i adwokata I., zgodnie z którymi zobowiązują się oni nie wykorzystywać, nie powoływać się i/lub nie ujawniać w jakichkolwiek okolicznościach faktu złożenia przedmiotowych oświadczeń dotyczących zrzeczenia się roszczeń;

h) zeznań E. T. (2) na rozprawie z dnia 12 lipca 2016 r., z których wynika, iż Powódka wraz z R. F. wspólnie ustalili treść przedmiotowych roszczeń (a których treść była wynikiem wcześniejszych uzgodnień o charakterze nienormatywnym);

i) zeznań K. T. na rozprawie z dnia 12 lipca 2016 r., z których wynika, iż:

- matka Powódki podjęła, jak tylko zaistniały możliwości prawne, starania zmierzające do odzyskania majątku w W. Z., i już wtedy zawarto nienormatywne porozumienie z R. F., który również posiadał udział w roszczeniach, że te należące do niego i jego rodziny będą przysługiwać matce Powódki, a następnie Powódce,

- po złożeniu przedmiotowych pisemnych oświadczeń Powódka zawarła z adwokatem I. pisemną umowę, która zobowiązywała ją do zapłaty za pracę adwokata liczoną w procencie od całości wartości odzyskanego majątku (ergo od całości roszczeń, zarówno własnych, jak i nabytych),

- R. F. już po złożeniu oświadczeń przekazał synowi Powódki całą teczkę dokumentów dotyczących W. Z. wskazując, iż to już nie jest jego sprawa i rzeczona dokumentacja nie będzie mu do niczego potrzebna;

j) zeznań M. F. (1) z posiedzenia z dnia 21 października 2016 r., z których wynika, iż:

- R. F. posiadał gotowe dokumenty oświadczeń, przysłane przez adwokata M. I., które podpisał i poświadczył u notariusza; a M. F. (1) podpisała tam gdzie jej wskazał ojciec;

- Pozwana nie pamięta co się stało z dokumentacją ojca dotycząca majątku w W. Z.;

k) zeznań A. Z. na rozprawie z dnia 27 października 2016 r., z których wynika, iż Pozwana podpisując przedmiotowe oświadczenie miała świadomość, że się czegoś zrzeka, a podpisanie tego dokumentu było spełnieniem wyraźnej woli R. F., który umówił spotkanie u notariusza, i który towarzyszył w tym spotkaniu Pozwanej, a następnie przejął dokument celem spełnienia obietnicy danej Powódce, tj. przesyłając oświadczenia na adres kancelarii (...) - jej pełnomocnika umocowanego do odbioru ww. dokumentów, jak również do posłużenia się nimi w jej interesie (a tym samym z przesłuchania wynika, iż Pozwana nigdy nie uważała siebie za właściciela roszczeń do nieruchomości w W. Z.);

l) zeznań E. T. (1) na rozprawie z dnia 27 października 2016 r., z których wynika, iż:

- R. F. w rozmowie wskazał jej, iż zgodnie z rodzinnym konsensusem podpisze stosowane oświadczenie dotyczące zrzeczenia się roszczeń do majątku w W. Z. (i doprowadzi, by to uczyniły os. trzecie) - jako spełnienie danej jej obietnicy, i dostarczy je do kancelarii (...); co też zrobił;

- Powódka po śmierci R. F. rozmawiała z M. F. (1) odnośnie uczynionej darowizny i Pozwana podtrzymała darowiznę oraz porozumienie, iż mimo okoliczności, że nadal jest uczestnikiem postępowań administracyjnych, to nie rości żadnych praw do nieruchomości w W. Z.;

- Od lat 90-tych XX wieku istniał konsensus odnośnie majątku w W. Z. i przekazania wszystkich udziałów w majątku należących do R. F. i jego rodziny na rzecz Powódki;

m) zeznań T. D. z przesłuchania z dnia 25 listopada 2016 r., z których wynika, iż po śmierci ojca R. F. nie było żadnych dokumentów dotyczących nieruchomości w W. Z.;

n) okoliczności złożenia przedmiotowych oświadczeń, a w szczególności jurydycznego znaczenia faktu, iż zostały one podpisane w formie z notarialnie poświadczonym podpisem, a to oznacza, że po złożeniu podpisu przez osoby składające ww. oświadczenia, rzeczone oświadczenia, jako oświadczenia woli zostały uzewnętrznione, co w okolicznościach sprawy należy utożsamić z wykonaniem darowizny w rozumieniu art. 890 § 1 k.c.;

co miało wpływ na wynik sprawy ponieważ doprowadziło do błędnego ustalenia stanu tycznego sprawy i bezpodstawnego uznania, że nie doszło do zawarcia umów darowizn pomiędzy Powódką a R. F., M. F. (1) oraz A. Z.;

2. art. 328 § 2 k.p.c. poprzez pominięcie przez Sąd Okręgowy w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku wyjaśnienia, jakie fakty Sąd uznał za udowodnione i przyczyn dla których odmówił wiarygodności i mocy dowodowej dowodom przeciwnym, co powoduje, że uzasadnienie wyroku nie zawiera elementów pozwalających na kontrolę instancyjną;

3. art. 321 § 1 k.p.c. w zw. z 366 k.p.c. poprzez bezzasadne przyjęcie, że wskutek uwzględnienia powództwa i wskazania na zawarcie umowy darowizny w innej dacie niż wskazana w petitum pozwu doszłoby do orzeczenia ponad żądanie; jak również naruszenie art. 366 k.p.c. poprzez uznanie, że w niniejszej sprawie nie ma miejsca powaga rzeczy osądzonej w rozumieniu art. 366 k.p.c.;

4. art. 70 § 1 k.c. poprzez bezzasadne przyjęcie, iż w stanie faktycznym niniejszej sprawy umowa darowizny zostałaby zawarta w chwili otrzymania przez składających ofertę, tj. R. F., M. F. (1) i A. Z. oświadczenia Powódki o ich przyjęciu, w sytuacji gdy w okolicznościach niniejszej sprawy zachodzi wyjątek od zasady opisanej w przepisie z art. 70 § 1 k.c. sprowadzający się do ustalenia, że to podpisanie dokumentów zawierających oświadczenia o zrzeczeniu się roszczeń na rzecz Powódki są finalną czynnością realizującą nienormatywne porozumienie odnośnie dokonanej darowizny, a zgoda Powódki na przyjęcie darowizny była uprzednia wobec ww. oświadczeń;

5. art. 888 § 1 k.c. w zw. z art. 889 pkt 2 k.c. poprzez przyjęcie, że przedmiotem darowizny nie może być roszczenie przyszłe oraz nieuwzględnienie przez Sąd meriti wykonania darowizny w niniejszej sprawie z chwilą podpisania i upublicznienia (najwcześniej u notariusza) przez stronę pozwaną pisemnych oświadczeń o zrzeczeniu się roszczeń;

6. art. 890 § 1 k.c. poprzez przyjęcie, iż przedmiotowe umowy darowizny zawarte bez zachowania formy aktu notarialnego nie są ważne z uwagi, iż przyrzeczone świadczenie nie zostało spełnione, w sytuacji gdy już samo podpisanie i upublicznienie dokumentu oświadczenia przez R. F., M. F. (1) oraz A. Z. (najwcześniej u notariusza) świadczy o wykonaniu umowy.

W konkluzji skarżąca wniosła o zmianę wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości w kształcie pierwotnym; ewentualnie o ustalenie, iż R. F. zawarł w dacie ustalonej przez Sąd II instancji (alternatywnie: w dniu 9 grudnia 2008 r./ 11 grudnia 2008 r./ 6 stycznia 2009 r./ względnie w innej dacie) z Powódką - E. T. (1) umowę darowizny, przedmiotem której były wszelkie przysługujące R. F. na podstawie dziedziczenia, roszczenia wynikające z przejęcia przez Skarb Państwa własności dawnego majątku (...) (poprzednio (...)) położnego w Gminie G., powiat (...) (poprzednio (...)), województwo (...), o ogólnej powierzchni 185,4095 ha; A. Z. zawarła w dacie ustalonej przez Sąd II instancji (alternatywnie: w dniu 9 grudnia 2008 r./ 11 grudnia 2008 r./ 6 stycznia 2009 r./ względnie w innej dacie) z Powódką - E. T. (1) umowę darowizny, przedmiotem której były wszelkie przysługujące A. Z. na podstawie dziedziczenia, roszczenia wynikające z przejęcia przez Skarb Państwa własności dawnego majątku (...) (poprzednio (...)) położnego w Gminie G., powiat (...) (poprzednio (...)), województwo (...), o ogólnej powierzchni 185,4095 ha; M. F. (1) zawarła w dacie ustalonej przez Sąd II instancji (alternatywnie: w dniu 9 grudnia 2008 r./ 11 grudnia 2008 r./ 6 stycznia 2009 r./ względnie w innej dacie) z Powódką - E. T. (1) umowę darowizny, przedmiotem której były wszelkie przysługujące M. F. (1) na podstawie dziedziczenia, roszczenia wynikające z przejęcia przez Skarb Państwa własności dawnego majątku (...) (poprzednio (...)) położnego w Gminie G., powiat (...) (poprzednio (...)), województwo (...), o ogólnej powierzchni 185,4095 ha.

Nadto wniosła o zasądzenie zwrotu kosztów procesu za instancję odwoławczą, oraz o ponowne rozstrzygnięcie o kosztach za I instancję.

W odpowiedzi pozwani wnieśli o oddalenie apelacji, oraz o zasądzenie zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu przed Sądem II Instancji.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja nie jest zasadna i podlega oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c.

Ustalenia faktyczne poczynione przez sąd I instancji są prawidłowe i Sąd Apelacyjny przyjmuje je za własne. Zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. jest chybiony. Okoliczności wskazane przez apelującą w punkcie 1 a-n apelacji nie mają wpływu na ocenę prawną dochodzonego roszczenia. Zarzut naruszenia art. 328 § 1 k.p.c. nie jest trafny. Sąd Okręgowy zawarł w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku elementy wymagane treścią ww. przepisu, zatem nie ma przeszkód do dokonania kontroli instancyjnej tego rozstrzygnięcia.

Chybione są także zarzuty dotyczące naruszenia prawa materialnego podniesione w punktach 4, 5 i 6 apelacji.

Art. 890. § 1. k.c. stanowi, że oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Jednakże umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione.

§ 2. Przepisy powyższe nie uchybiają przepisom, które ze względu na przedmiot darowizny wymagają zachowania szczególnej formy dla oświadczeń obu stron.

Bezsporne jest, że oświadczenia R. F., M. F. (1) i A. Z. nie zostały złożone w formie aktu notarialnego, zaś oświadczenie powódki nie zostało złożone w formie pisemnej. Bezsporne jest również, że oświadczenia R. F., M. F. (1) i A. Z. obejmowały prawa mogące powstać w przyszłości w zależności od treści decyzji administracyjnych wydanych na skutek rozpoznania wniosków o stwierdzenie, że nieruchomość położona w W. Z. - Gmina G. nie podpadała pod działanie przepisów dekretu z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej.

Wbrew zarzutom apelacji brak jest podstaw do przyjęcia, że przyrzeczone świadczenie zostało spełnione. Spełnienie świadczenia sanujące brak formy aktu notarialnego musi się oderwać od samej umowy darowizny, być aktem zewnętrznym, dodatkowym. Spełnienia świadczenia nie stanowi zatem samo podpisanie i upublicznienie dokumentu oświadczenia przez R. F., M. F. (1) oraz A. Z. - najwcześniej u notariusza a w dalszej kolejności poprzez złożenie dokumentu zawierającego to oświadczenie w postępowaniu administracyjnym toczącym się przed Wojewodą (...). Spełnienia świadczenia nie stanowi także wydanie powódce przez R. F. dokumentów dotyczących majątku położonego w W. Z. ani istnienie rodzinnego konsensusu odnośnie majątku w W. Z. i przekazania wszystkich udziałów w majątku należących do R. F. i jego rodziny na rzecz Powódki. Taki konsensus stanowi jedynie obietnicę dokonania przysporzenia w przyszłości.

Artykuł 889 pkt 2 k.c. nie pozwala uznać za darowiznę czynności prawnej, na mocy której następuje zrzeczenie się prawa jeszcze nieuzyskanego. Bezsporne jest, że w 2008 r. R. F., A. Z. i M. F. (1) nie byli właścicielami nieruchomości położonej w W. Z., posiadali jedynie roszczenia o wydanie decyzji stwierdzającej, że nieruchomość nie podpadała pod działanie przepisów dekretu PKWN o przeprowadzeniu reformy rolnej.

Sama umowa darowizny ekspektatywy prawa własności nieruchomości nie przenosi na obdarowanego własności nieruchomości w sytuacji gdy nie jest zawarta w formie aktu notarialnego (art. 890 § 2 k.c.) Przeniesienie własności nieruchomości w drodze darowizny wymaga umowy w formie notarialnej pod rygorem nieważności (art. 73 § 2 w związku z art. 890 § 2 oraz art. 158 k.c.). Art. 890 § 2 wyklucza zawarcie umowy darowizny przez oświadczenie samego tylko darczyńcy w formie aktu notarialnego, jak również darowiznę rękodajną w tych wszystkich wypadkach, gdy przepisy szczególne z uwagi na przedmiot darowizny wymagają złożenia oświadczenia w formie szczególnej przez obie strony. Uregulowanie to odnosi się do przepisów, które wprowadzają dla umów przenoszących określone prawa wymóg formy pod rygorem nieważności (np. art. 75¹, 158, 237). Tym samym nie jest ważna darowizna nieruchomości zawarta w formie zwykłej pisemnej, nawet jeśli obdarowany za zgodą darczyńcy wszedł w posiadanie tej nieruchomości, jak i w sytuacji gdy oświadczenie darczyńcy zawarte w formie pisemnej zawiera notarialnie poświadczony podpis. Do umowy zbycia spadku mają zastosowanie przepisy części ogólnej kodeksu cywilnego dotyczące przeniesienia własności w tym art. 158 k.c. i art. 157 k.c. Ustawa wprowadza wymaganie zawarcia umowy w formie aktu notarialnego. Jest to forma ad solemnitatem i jej niezachowanie powoduje bezwzględną nieważność dokonanej czynności. Warunek zachowania formy aktu notarialnego odnosi się do wszystkich umów, których przedmiotem jest spadek lub udział w nim (art. 1052 § 3 k.c.), niezależnie od tego, czy jednym z przedmiotów spadkowych jest nieruchomość, czy też nie. Forma aktu notarialnego wymagana jest zarówno dla umowy o skutkach zobowiązujących jak i dla umowy ze skutkiem rzeczowym. Poza tym artykuł 157. § 1 k.c. stanowi, że własność nieruchomości nie może być przeniesiona pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu. Zgodnie z § 2tego artykułu, jeżeli umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości została zawarta pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu, do przeniesienia własności potrzebne jest dodatkowe porozumienie stron obejmujące ich bezwarunkową zgodę na niezwłoczne przejście własności. W sprawie niniejszej nie sposób zatem przyjąć, że doszło do zawarcia ważnych umów darowizny na skutek konwalidacji umów zawartych bez wymaganej formy aktu notarialnego.

Trafnie także sąd I instancji zwrócił uwagę na fakt, że po złożeniu oświadczeń z 2008 r. pozwani nadal występowali w postępowaniach administracyjnych i sądowo-administracyjnych dotyczących majątku W. Z., zatem zarówno powódka jak i pozwani mięli świadomość, że oświadczenia o nieodpłatnym zrzeczeniu się roszczeń wynikających z przejęcia przez Skarb Państwa własności majątku W. Z. nie wywołały skutku prawnego. R. F. zmarł 17 września 2010 r. musiał więc mieć świadomość, że Wojewoda (...) w uzasadnieniu decyzji z 8 kwietnia 2010 r. stwierdził, iż nie wziął pod uwagę jednostronnych oświadczeń woli o zrzeczeniu się roszczeń twierdząc, że nie są one wystarczające do uznania, iż nastąpiło skuteczne przeniesienie praw do spadku na rzecz E. T. (1) a tym samym pozbawiło osoby je składające statusu strony w postępowaniu administracyjnym (k.219). Pomimo tego nie doprowadził do konwalidacji ww. oświadczeń.

Trzeba także podkreślić, że wydanie nieruchomości nastąpiło do rąk wszystkich spadkobierców a nie wyłącznie do rąk powódki, co potwierdza tezę, iż przyrzeczone świadczenie nie zostało spełnione.

Rację ma sąd I instancji, że skoro powódka domagała się ustalenia, iż umowy darowizny zawarte zostały w konkretnej dacie, to ustalenie że zawarcie umów darowizny nastąpiło w innej dacie niż wskazana w petitum pozwu stanowiłoby orzeczenie ponad żądanie, sąd nie może bowiem zasądzić czegoś innego niż żądał powód. W świetle art. 321 k.p.c. uwzględnienie roszczenia na innej podstawie faktycznej aniżeli wskazana przez powoda w toku postępowania nie jest dopuszczalne. Sąd Apelacyjny nie jest uprawniony do zmiany wyroku na podstawie twierdzeń o faktach przytoczonych po raz pierwszy w apelacji. Domaganie się dopiero w apelacji ustalenia, że umowy darowizny zawarte zostały w innej dacie stanowi nowe roszczenie w rozumieniu art. 383 k.p.c. i jako takie nie jest dopuszczalne.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny przyjął, że trafne jest ustalenie sądu I instancji, iż powódka nie udowodniła, że doszło do zawarcia ważnych umów darowizny na skutek konwalidacji umów zawartych bez wymaganej formy aktu notarialnego zgodnie z art. 890 § 1. k.c. i apelację oddalił na podstawie art. 385 k.p.c., nie podzielając zarzutów w niej podniesionych. Powódka nie udowodniła konwalidacji umów darowizny także w części dotyczącej roszczeń o odszkodowanie i o wynagrodzenie za korzystanie z majątku bez tytułu prawnego w okresie odjęcia własności. W chwili darowizny roszczenia takie nie istniały i nie zostały dostatecznie skonkretyzowane zatem ich darowizna nie była możliwa w świetle artykułu 889 pkt 2 k.c. Poza tym darowizna owych roszczeń była związana z darowizną nieruchomości, która okazała się nieważna i brak jest podstaw do przyjęcia, że gdyby darczyńcy wiedzieli o nieskuteczności darowizny nieruchomości to dokonaliby darowizny ww. roszczeń związanych z własnością nieruchomości. Dodatkowo roszczenia te przysługiwały darczyńcy z mocy spadkobrania, zatem do ich przeniesienia odnoszą się przepisy dotyczące przeniesienia udziału w spadku.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Apelacyjny orzekł zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik sporu wyrażoną w art. 98 § 1 i 3 k.p.c. obciążając nimi powódkę jako stronę, która przegrała spór. Sąd Apelacyjny nie znalazł podstaw do zastosowania art. 102 k.p.c. Powódka posiada majątek, części majątku wyzbyła się nieodpłatnie na rzecz syna, choć wiedziała że postępowanie sądowe wiąże się z koniecznością ponoszenia kosztów, po wydaniu wyroku przez sąd I instancji znała motywy rozstrzygnięcia i musiała liczyć się z negatywnym wynikiem procesu.

Elżbieta Wiatrzyk - Wojciechowska Ewa Kaniok Alicja Fronczyk