Postanowienie z dnia 2002-01-10 sygn. I CZ 198/01

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CZ 198/01

Postanowienie

Sądu Najwyższego

z dnia 10 stycznia 2002 r.

Przewodniczący: SSN Mirosława Wysocka.

Sędziowie SN: Zbigniew Kwaśniewski, Anna Owczarek (spr.).

Uzasadnienie

Postanowieniem z dnia 11 maja 2001 r. Sąd Apelacyjny w Rzeszowie odrzucił kasację powodów od wyroku Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 22 marca 2001 r. wobec niewskazania w niej okoliczności uzasadniających jej rozpoznanie (art. 393³ § 1 pkt 3 k.p.c.). Zażalenie na powyższe postanowienie zostało odrzucone postanowieniem z dnia 23 lipca 2001 r. wobec nieuiszczenia w terminie opłaty sądowej.

Powodowie zaskarżyli postanowienie z dnia 23 lipca 2001 r. zażaleniem, w którym zarzucili, że złożyli w zakreślonym terminie, tj. dnia 26 czerwca 2001 r., polecenie przelewu kwoty odpowiadającej wysokością opłacie od zażalenia, które z powodu zaniedbania pracownika banku nie zostało wykonane mimo posiadania na rachunku bankowym wystarczających środków pieniężnych na jej pokrycie. W tym samym piśmie procesowym powodowie wnieśli o przywrócenie terminu do uiszczenia opłaty od zażalenia dołączając przekaz pocztowy przelewu z dnia 14 sierpnia 2001 r.

Sąd wezwał powodów do oświadczenia w terminie 7 dni, którą z powyższych czynności procesowych podtrzymują pod rygorem odrzucenia zażalenia i wniosku o przywrócenie terminu wskazując, że wykluczają się one nawzajem.

Powodowie oświadczyli, że podtrzymują obie czynności procesowe, przy czym "jako priorytetowe" traktują zażalenie, a wniosek o przywrócenie terminu powinien zostać rozpoznany w wypadku negatywnego rozpoznania zażalenia.

Postanowieniem z dnia 31 sierpnia 2001 r. Sąd Apelacyjny w Rzeszowie odrzucił zażalenie i wniosek o przywrócenie terminu do uiszczenia opłaty sądowej podnosząc, że czynności powodów wzajemnie się wykluczają, stąd niemożliwe jest ich rozpoznanie. Sąd stwierdził również, że "przepisy k.p.c. nie przewidują swoistego zbiegu czynności procesowych, ani ich konwalidacji", zwłaszcza w sytuacji gdy dokonał ich adwokat lub radca prawny. Podkreślił, że brak podstawy prawnej do rozpoznania wykluczających się czynności procesowych w takiej kolejności, aby znieść zachodzący między nimi stosunek wzajemnego wykluczania się. Zażalenie na postanowienie z dnia 31 sierpnia 2001 r. wnieśli powodowie. Dochodząc uchylenia orzeczenia podnieśli, że popierają obie czynności procesowe, których dokonanie było uzasadnione stanem faktycznym sprawy. Określili je jako ewentualne, wskazując, że wniosek o przywrócenie terminu aktualizuje się jedynie w razie nieuwzględnienia zażalenia. Zarzucili ponadto brak podstawy prawnej do odrzucenia zażalenia i wniosku o przywrócenie terminu.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje.

Co do zasady trafne jest stanowisko Sądu Okręgowego, że czynności procesowe polegające na równoległym złożeniu zażalenia na postanowienie o odrzuceniu zażalenia wobec nieuiszczenia w zakreślonym terminie opłaty sądowej oraz wniosku o przywrócenie terminu do uiszczenia tej opłaty sądowej od zażalenia wykluczają się. Przepisy kodeksu postępowania cywilnego nie dopuszczają możliwości łączenia takich czynności procesowych (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 1999 r. I CZ 174/99, nie publ.). Brak jest podstaw do przyjęcia, że winny być one rozpoznane samodzielnie w kolejności przyjętej przez Sąd lub wskazanej przez stronę, albo potraktowane jako czynności ewentualne. Nie znajduje jednak dostatecznego uzasadnienia pogląd Sądu, że niemożliwe jest rozpoznanie zarówno zażalenia, jak i wniosku o przywrócenie terminu, co w konsekwencji skutkować powinno ich jednoczesnym odrzuceniem.

Jako prawidłowe należy ocenić wezwanie strony powodowej do złożenia oświadczenia, którą z wymienionych czynności podtrzymuje oraz stwierdzenie, że niemożliwe było zadośćuczynienie jej ostatecznemu wnioskowi, iż pierwszeństwo rozpoznania ma zażalenie, a w wypadku nieuwzględnienia wymienionego środka odwoławczego przez Sąd I instancji w oparciu o art. 395 § 2 k.p.c. winien być rozpoznany wniosek o przywrócenie terminu do uiszczenia opłaty sądowej. W powyższej sytuacji procesowej Sąd winien przystąpić do rozpoznania zarówno zażalenia jak i wniosku o przywrócenie terminu, mając przy tym na uwadze następujące przesłanki.

Wyłączenie możliwości jednoczesnego uwzględnienia powołanego środka zaskarżenia i wniosku o przywrócenie terminu wynika nie tylko z konkurencyjności zawartych w nich wniosków, zmierzających do wywołania przeciwstawnych skutków procesowych, ale i sprzeczności wewnętrznej ich podstaw. Zażalenie oparte jest bowiem na twierdzeniu, że termin do uiszczenia opłaty sądowej został zachowany, a wniosek o przywrócenie terminu na przeciwnym - że do uchybienia mu doszło.

Przywrócenie terminu jest niedopuszczalne jeżeli uchybienie terminu nie pociąga za sobą ujemnych skutków procesowych (art. 168 § 2 k.p.c.). Wniosek o przywrócenie wnosi się do sądu w ciągu tygodnia od czasu ustania przyczyny uchybienia terminu (art. 169 § 1 k.p.c.). Nie rozpoczyna on biegu dopóki strona nie dowie się, że do naruszenia doszło. Zatem w sytuacji, gdy strona złożyła zażalenie na postanowienie o odrzuceniu zażalenia na skutek nieuiszczenia opłaty w terminie wynikającym z art. 16 ust. 1 ustawy z dnia 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 24, poz. 110 z późn. zm.), początek biegu terminu do złożenia wniosku o przywrócenie terminu do uiszczenia tej opłaty wyznaczać będzie data doręczenia postanowienia rozstrzygającego w przedmiocie zażalenia (podobnie postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 czerwca 1957 r., 2CZ, 123/57, NP 1958 nr 3, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 września 1993 r., II CRN 83/93, nie publ.). Przedwczesny wniosek o przywrócenie terminu do dokonania czynności procesowej uznać należy za niedopuszczalny z mocy ustawy (art. 171 k.p.c.), co w konsekwencji skutkuje jego odrzucenie (postanowienie Sądu Najwyższego z 7 lutego 2000 r. CKN 1261/99, Prok. i Pr. 2001/4/30).

Zażalenie na postanowienie o odrzuceniu zażalenia z powodu nieuiszczenia opłaty sądowej oparte zostało - jak wyżej wskazano na zarzucie wadliwego ustalenia przez Sąd Okręgowy, że do uchybienia wymienionemu obowiązkowi doszło. Strona powodowa powołuje się przy tym na fakty złożenia w banku, prowadzącym jej rachunek bankowy, polecenia przelewu obejmującego kwotę opłaty i dysponowania pokryciem umożliwiającym jego realizację. Nie wykazała przy tym przyczyn niewykonania polecenia przelewu. Złożone zaświadczenie Oddziału Banku BPH SA w R. ujawnia jedynie saldo końcowe w okresie rozliczeniowym 2026 czerwca 2001 r., i nie wyjaśnia jakie przeszkody uniemożliwiły realizację przelewu, w szczególności dotyczące banku czy posiadacza rachunku. Przesądzające znaczenie jednak należy w sprawie przypisać okoliczności, że opłata sądowa w wykonaniu polecenia przelewu w ogóle nie wpłynęła do sądu. Uiściła ją strona powodowa dopiero przekazem pocztowym z dnia 14 sierpnia 2001 r., dokonując tej czynności przy piśmie z wnioskiem o przywrócenie terminu.

Zasady dokonywania opłat sądowych reguluje rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 sierpnia 1981 r. w sprawie sposobu uiszczenia opłat sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 21, poz. 107). Określono, że opłaty uiszcza się znakami, albo gotówką do kas sądowych lub na rachunek bankowy dochodów właściwego sądu. Powszechnie akceptowany jest w doktrynie prawniczej i orzecznictwie sądowym pogląd, że w wypadku dokonywania opłaty sądowej przelewem data przyjęcia polecenia przelewu przez bank może być uznana za datę uiszczenia opłaty jeżeli przelew w dniu przyjęcia go przez bank lub w terminie zakreślonym przez sąd do uiszczenia opłaty miał pokrycie na rachunku zleceniodawcy (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1983 r., III PZP 47/83, OSN 1984/7/110, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 lipca 1980 r., I CZ 88/80 - nie publ., postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 1978 r., IV PZ 59/7 - nie publ.). Oparty jest on na teorii doręczenia, zgodnie z którą oświadczenie woli zleceniodawcy wywołuje skutek prawny z chwilą, gdy polecenie doszło do banku w taki sposób, że mógł on zapoznać się z jego treścią (art. 61 k.c.). Przesłanką umożliwiającą ustalenie w powołany sposób daty uiszczenia opłaty musi być jednak fakt dokonania czynności przelewu, czyli uznanie rachunku bankowego sądu odpowiednią kwotą pieniężną. Tylko wówczas bowiem możliwe jest przyjęcie, że opłata została uiszczona w rozumieniu art. 16 cyt. ustawy. Skoro polecenie przelewu ostatecznie nie zostało w ogóle zrealizowane uznać należy, że strona powodowa w zakreślonym terminie nie usunęła wskazanego braku formalnego zażalenia i podlegało ono odrzuceniu.

W tym stanie rzeczy, mimo błędnego uzasadnienia, zaskarżone postanowienie odpowiada prawu (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 listopada 1997 r., I CZ 72/99, OSNC 2000, Nr 6, poz. 109).

Postanowienie odrzucające wniosek o przywrócenie terminu nie jest postanowieniem kończącym postępowanie w sprawie w rozumieniu art. 393¹⁸ § 2 k.p.c. Zachowało aktualność stanowisko judykatury w tym przedmiocie, wyrażone na tle art. 392 § 1 k.p.c. w brzmieniu obowiązującym przed wejściem w życie ustawy z dnia 24 maja 2000 r. o zmianie ustawy -Kodeks postępowania cywilnego, ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz ustawy o komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U. Nr 48, poz. 554) - por. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 maja 2000 r., III ZP 1/00, OSNC 2001/1/1. Zażalenie w tej części jako niedopuszczalne podlega odrzuceniu (art. 373 w zw. z art. 397 § 2 i art. 393¹⁹ k.p.c.).

W pozostałym zakresie zażalenie, w braku uzasadnionych podstaw, oddalono (art. 385 w zw. z art. 397 § 2 i 393¹⁹ k.p.c.).