Uchwała z dnia 1972-05-04 sygn. III CZP 25/72

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 25/72

Uchwała

Sądu Najwyższego

z dnia 4 maja 1972 r.,

Przewodniczący: sędzia Z. Wasilkowska. Sędziowie: K. Piasecki, F. Wesely (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, w sprawie z wniosku Ireny R. o założenie księgi wieczystej dla lokalu, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym następującego zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki dla m. st. Warszawy postanowieniem z dnia 10 stycznia 1972 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy państwowe biuro notarialne, rozpatrując wniosek o wpis prawa, uprawnione jest do badania, czy prawomocne orzeczenie sądowe, stanowiące podstawę wpisu, zgodne jest z przepisami prawa materialnego?",

uchwalił udzielić następującej odpowiedzi:

Państwowe biuro notarialne przy rozpatrywaniu wniosku o wpis prawa do księgi wieczystej nie jest uprawnione do kontrolowania merytorycznej zasadności prawomocnego orzeczenia sądowego, stanowiącego podstawę wpisu.

Uzasadnienie

Państwowe Biuro Notarialne w W. odmówiło założenia księgi wieczystej dla lokalu mieszkalnego, stanowiącego odrębną własność wnioskodawczyni, ustanowioną na podstawie postanowienia Sądu Powiatowego w W. - z tym uzasadnieniem, że odrębna własność lokalu zgodnie z treścią art. 137 k.c. może być ustanowiona tylko na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego.

Rozpoznając sprawę na skutek rewizji od tego postanowienia, Sąd Wojewódzki powziął wątpliwość, czy państwowe biuro notarialne jest uprawnione do badania, czy prawomocne orzeczenie sądowe, stanowiące podstawę wpisu, zgodne jest z przepisami prawa materialnego, i przedstawił powyższe zagadnienie w trybie art. 391 § 1 k.p.c. Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Państwowe biuro notarialne, rozpoznając wniosek o wpis, bada jedynie treść wniosku i dołączonych doń dokumentów oraz treść księgi wieczystej (art. 45 zd. pierwsze prawa o księgach wieczystych w związku z art. VII pkt 3 przep. wprow. k.p.c. z 1964 r.).

Obowiązek i uprawnienie badania dokumentów należy rozumieć w ten sposób, że państwowe biuro notarialne powinno badać ważność czynności prawnej, stanowiącej podstawę wpisu, która uzasadnia powstanie, zmianę lub wygaśnięcie prawa, zarówno pod względem formalnym, jak i pod względem jej skuteczności materialnej. Dotyczy to oczywiście dokumentów obejmujących czynności prawne, o których mowa w art. 56 i nast. k.c., a w szczególności umów w przedmiocie powstania, zmiany lub wygaśnięcia praw rzeczowych.

Inaczej jednak jest wówczas, gdy dokumentem uzasadniającym wpis jest orzeczenie sądu lub innego organu. Wówczas kontrola przy rozpoznawaniu wniosku o wpis ogranicza się do kontroli formalnej, czy orzeczenie takie jest prawomocne, a ściślej biorąc - czy jest opatrzone przez sąd lub inny organ państwowy wzmianką o prawomocności.

Natomiast oczywiście niedopuszczalna jest kontrola zasadności merytorycznej takiego rozstrzygnięcia, jak również badanie, czy sąd lub inny organ państwowy był uprawniony do wydania takiego orzeczenia lub też decyzji.

Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 3.VI.1966 r. III CZP 45/66 (OSNCP 1966, z. 11, poz. 188); dotyczy ona związania przy rozpoznawaniu wniosku o wpis prawa własności sentencją prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku i wskazuje na niedopuszczalność badania, w jaki sposób, na jakiej podstawie oraz czy prawidłowo doszło do tego stwierdzenia. Argumenty tej uchwały mutatis mutandis odnoszą się do omawianego zagadnienia.

Niedopuszczalność kontroli zasadności prawomocnego orzeczenia sądu wynika z zasady wyrażonej w art. 365 § 1 k.p.c., według której orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy i inne organy państwowe, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także i inne osoby. Wyjątek od tej zasady został przewidziany tylko dla sądu w postępowaniu karnym, i to jedynie w zakresie określonym w kodeksie postępowania karnego.

Niezależnie od powyższych wywodów należy w ogóle wyrazić zdziwienie, że Państwowe Biuro Notarialne w W. doszło do wniosku, iż orzeczenie Sądu Powiatowego w W. jest błędne, podczas gdy nie dysponowało nawet jego uzasadnieniem.

Wprawdzie rzeczywiście Sąd Najwyższy w uchwale 7 sędziów z dnia 11.XI.1963 r. III C 34/63 (OSNCP 1965, poz. 199) stwierdził, że odrębna własność lokalu nie może powstać w drodze orzeczenia o zniesieniu współwłasności, jednakże - pomijając już, że uchwała ta została w piśmiennictwie prawniczym poddana krytyce, wskazującej na to, że przecież orzeczenie sądowe może zastąpić umowę - należy podnieść, że orzeczenie sądowe może być źródłem powstania odrębnej własności lokali, gdy zastępuje umowę rzeczową, jaką zainteresowani mają obowiązek zawrzeć w wykonaniu uprzednio zawartej umowy zobowiązującej lub przedwstępnej (art. 64 k.c. i art. 1047 k.p.c.). Dopuszczalne jest również nabycie w drodze zasiedzenia odrębnej własności lokali, już ustanowionej.

Wskazane przykłady z jednej strony ilustrują trudność przyjęcia a priori, bez badania akt, błędności orzeczenia Sądu Powiatowego w W., a z drugiej strony wykazują trafność założeń, dla których została ustanowiona instytucja prawomocności orzeczeń sądowych (formalnej i materialnej).

Z tych wszystkich względów z mocy art. 391 § 2 k.p.c. rozstrzygnięto przedstawione zagadnienie jak w uchwale.