Uchwała z dnia 1993-05-28 sygn. III CZP 67/93

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 67/93

Uchwała

Sądu Najwyższego

z dnia 28 maja 1993 r.

Zabezpieczone hipotecznie wierzytelności banków z tytułu udzielonych kredytów są zaspokajane przy podziale sumy uzyskanej z egzekucji stosunkowo do wysokości każdej należności (art. 1026 § 1 in fine k.p.c.).

Przewodniczący: sędzia SN A. Wypiórkiewicz.

Sędziowie SN: J. Gudowski, Z. Strus (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy w sprawach egzekucyjnych prowadzonych przez komornika Sądu Rejonowego Rewiru II przeciwko dłużnikowi - (...) Zakładom Spożywczym - Spółdzielnia Pracy w Ł. w upadłości, na wniosek wierzycieli - Banku PKO SA - IV Oddział w W., Banku Gospodarki Żywnościowej - Oddział Wojewódzki w Ł., Urzędu Miejskiego w Ł., po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 28 maja 1993 r. zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Łomży, postanowieniem z dnia 28 kwietnia 1993 r. sygn. akt (...), do rozstrzygnięcia w trybie art. 391k.p.c.:

"Czy w toku egzekucji należności z tytułu nie spłaconych kredytów bankowych na rzecz dwóch wierzycieli zabezpieczonych hipotecznie stosuje się zasadę proporcjonalności, czy też zasadę pierwszeństwa zaspokojenia zgodnie z art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece?"

podjął następującą uchwałę:

Zabezpieczone hipotecznie wierzytelności banków z tytułu udzielonych kredytów są zaspokajane przy podziale sumy uzyskanej z egzekucji stosunkowo do wysokości każdej należności (art. 1026 § 1 in fine k.p.c.).

Uzasadnienie

Z wniosku Banku PKO SA - IV Oddział w W. wszczęta została egzekucja przeciwko dłużnikowi (...) Zakładom Spożywczym - Spółdzielni Pracy w Ł. Do egzekucji przyłączył się Bank Gospodarki Żywnościowej - Oddział Wojewódzki w Ł. oraz Gmina Ł. (błędnie określana w toku postępowania jako Urząd Miejski). Dług wobec banków wynika z zaciągniętych kredytów, natomiast Gmina jest wierzycielem z tytułu podatków. Wierzytelności obydwóch Banków są hipotekowane, a hipoteka Banku PKO SA ma pierwszeństwo (art. 12 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece). Egzekucja z nieruchomości doprowadziła do jej przyjęcia na własność przez Bank Gospodarki Żywnościowej za sumę niższą od należności każdego z Banków, a wyższą od należności Gminy. Sąd Rejonowy w Łomży udzielił przybicia na rzecz przejmującego nieruchomość, oznaczył termin złożenia do depozytu ceny nabycia, wskazując, że nabywca nie może zaliczyć na jej poczet własnej wierzytelności, ponieważ nie znajduje ona pokrycia w cenie. Po upływie wyznaczonego terminu, gdy Bank Gospodarki Żywnościowej wpłacił do depozytu sądowego część ceny przypadającą z jego wyliczeń na pełne pokrycie należności podatkowych oraz stosunkową część należności Banku PKO SA w W. - zaliczając natomiast część wierzytelności przypadającą nabywcy - Sąd Rejonowy w Łomży wydał postanowienie o wygaśnięciu przybicia. W uzasadnieniu Sąd ten podtrzymał dotychczasowe stanowisko o niedopuszczalności zaliczenia na poczet części wierzytelności Banku przejmującego nieruchomość, a ponadto wskazał, że wierzytelność Banku PKO SA była zabezpieczona hipoteką z pierwszeństwem, wobec czego suma uzyskana z egzekucji, po zaspokojeniu podatków, przypada Bankowi PKO SA w W., natomiast nie podlega podziałowi proporcjonalnemu do wysokości każdej należności.

Rozpoznając zażalenie Banku Gospodarki Żywnościowej na to postanowienie, Sąd Wojewódzki w Łomży powziął poważne wątpliwości, które sformułował w przedstawionym zagadnieniu prawnym.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Sąd Rejonowy kładzie nacisk na materialnoprawny charakter pierwszeństwa ograniczonych praw rzeczowych, ustanowionego w art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. Nr 19, poz. 147 ze zm.), wyrażając pogląd, który zdaje się mieć dodatkowe potwierdzenie w sformułowaniu art. 1026 § 1 k.p.c., że "...należności zaliczone w artykule poprzedzającym kategorii szóstej będą zaspokojone w kolejności odpowiadającej przysługującemu im pierwszeństwu...". Nie ulega bowiem wątpliwości, że należności obydwóch Banków prowadzących egzekucję należą, według art. 1025 § 1 k.p.c., do kategorii piątej i szóstej.

Pogląd ten jednak jest tylko pozornie słuszny.

Wymieniona ustawa o księgach wieczystych i hipotece, stanowiąc o pierwszeństwie ograniczonych praw rzeczowych, wprowadza ogólną regułę, według której ma być rozwiązywana kolizja między tymi prawami, bez rozróżniania, czy do kolizji dochodzi ze względu na ich wykonywanie gospodarcze (np. kolizja między użytkowaniem a służebnością), czy ze względu na realizację funkcji zabezpieczającej (kolejne hipoteki). Ustawa ta - co jest oczywiste - nie reguluje postępowania egzekucyjnego. Ograniczone prawa rzeczowe służące zabezpieczeniu wierzytelności nie uprawniają jednak wierzyciela do jej bezpośredniego zaspokojenia. Następuje ono bowiem według przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym (art. 75 ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz - co do zasady - art. 312 k.c.). W związku z tym, jeśli zobowiązany nie wykonuje należnego świadczenia pieniężnego, wierzyciel mający hipotekę musi uzyskać tytuł wykonawczy i wszcząć postępowanie egzekucyjne.

Kolizja między regułą pierwszeństwa hipoteki ustanowionej wcześniej, wynikającego z ustawy o księgach wieczystych i hipotece, a regułami rządzącymi postępowaniem egzekucyjnym, ze względu na treść art. 75 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, musi być rozstrzygnięta na korzyść przepisów kodeksu postępowania cywilnego. W odniesieniu do egzekucji z nieruchomości, o taką bowiem chodzi w rozstrzyganym zagadnieniu prawnym, kodeks ten ustanawia w art. 1025 § 1 k.p.c. osiem kategorii należności, które ulegają zaspokojeniu według ściśle określonej kolejności. Kolejność ta jest wyrazem przyjęcia określonej teorii wartości, godząc wartości o zróżnicowanym charakterze. Należności ważne ze względu na bezpieczeństwo obrotu prawnego, zabezpieczone hipotecznie, zostały usytuowane w kategorii szóstej. Przypisanie ich do jednej z kategorii oznacza, że w postępowaniu egzekucyjnym przywileje płynące z hipoteki nie mogą naruszać uprawnień wynikających z zaliczenia należności do wyższej kategorii. Przepis o kolejności zaspokajania musi być wykładany ściśle, a zmiana kolejności w drodze wykładni art. 12 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece prowadziłaby do oczywistej sprzeczności z normą szczególną, wyrażoną w art. 1025 § 1 k.p.c.

Należy zwrócić uwagę, że art. 1026 § 1 k.p.c., ustalający zasady podziału sumy uzyskanej z egzekucji, jeśli - jak w niniejszej sprawie - nie wystarcza ona na zaspokojenie należności, przede wszystkim wskazuje na kolejność ustaloną w art. 1025 § 1 k.p.c., wyraźnie mówiąc o należnościach i prawach tej samej kategorii. Skoro pierwszeństwo zaspokojenia w egzekucji ma źródło w zaliczeniu do określonej kategorii, to również sposób podziału sumy nie wystarczającej odbywa się według reguły dla tej kategorii przewidzianej, choćby należności spełniały jednocześnie warunki przewidziane dla kategorii dalszej, lecz dzielonej według innej reguły. Występowanie jednej należności w dwóch kategoriach nie dotyczy tylko kredytów bankowych. Zabezpieczeniem hipotecznym i pierwszeństwem z tego wynikającym objęte mogą być należności wymienione zarówno przed, jak i po kategorii szóstej. Przypisanie w razie każdego takiego zbiegu pierwszeństwa wynikającego z wpisu hipoteki oznaczałoby w konsekwencji całkowitą zmianę funkcji art. 1025 § 1 k.p.c. Wykładnia taka nie może być przyjęta i nie może stanowić dla niej usprawiedliwienia obawa, że bank udzielający lekkomyślnie kredytu w razie egzekucji uzyska większą część wyegzekwowanej sumy niż bank, którego hipoteka była pierwsza. Należy bowiem przyjąć, że ze względu na profesjonalność banków, wypadki takie należeć muszą do wyjątkowych, a ponadto istnieją skuteczniejsze formy zabezpieczenia od hipoteki, np. przewłaszczenie na zabezpieczenie.

Wyrażona w uzasadnieniu postanowienia Sądu Wojewódzkiego obawa, czy podział należności hipotekowanych nie godzi w instytucję hipoteki, nie ma podstaw. Pierwszeństwo hipoteki ma - jak każde w zasadzie prawo - granice wynikające z jego treści, a także z innych ustaw. Wynika to wprost z art. 15 ustawy o księgach wieczystych i hipotece.

Przytoczone wyżej argumenty uzasadniają odpowiedź zawartą w sentencji uchwały.

OSNC 1994 r., Nr 1, poz. 8