Wyrok z dnia 2019-01-31 sygn. C-149/18

–

w imieniu rządu portugalskiego przez L. Ineza Fernandesa, M. Figueiredę, P. Lacerdę, L. Medeiros oraz P. Barros da Costę, działających w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu rządu hiszpańskiego przez L. Aguilerę Ruiza oraz V. Ester Casas, działających w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu Komisji Europejskiej przez M. Wilderspina oraz P. Costę de Oliveirę, działających w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 16 i 27 rozporządzenia nr 864/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) z dnia 11 lipca 2007 r. dotyczącego prawa właściwego dla zobowiązań pozaumownych (Rzym II) (Dz.U. 2007, L 199, s. 40, zwanego dalej „rozporządzeniem Rzym II”) oraz art. 28 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/103/WE z dnia 16 września 2009 r. w sprawie ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej za szkody powstałe w związku z ruchem pojazdów mechanicznych i egzekwowania obowiązku ubezpieczania od takiej odpowiedzialności (Dz.U. 2009, L 263, s. 11).

2

Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy Agostinho da Silvą Martinsem a towarzystwem ubezpieczeniowym Dekra Claims Services Portugal SA w przedmiocie ustalenia prawa właściwego dla obowiązku naprawienia szkody poniesionej w wyniku wypadku samochodowego, który miał miejsce w Hiszpanii.

3

Motyw 7 rozporządzenia Rzym II stanowi:

„Przedmiotowy zakres zastosowania oraz przepisy niniejszego rozporządzenia powinny być spójne z rozporządzeniem Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych […] (Bruksela I) oraz z instrumentami dotyczącymi prawa właściwego dla zobowiązań umownych”.

4

Zgodnie z brzmieniem art. 4 rozporządzenia Rzym II, zatytułowanym „Zasada ogólna”:

„1.   Jeżeli niniejsze rozporządzenie nie stanowi inaczej, prawem właściwym dla zobowiązania pozaumownego wynikającego z czynu niedozwolonego jest prawo państwa, w którym powstaje szkoda, niezależnie od tego, w jakim państwie miało miejsce zdarzenie powodujące szkodę, oraz niezależnie od tego, w jakim państwie lub państwach występują skutki pośrednie tego zdarzenia.

2.   Jednakże w przypadku gdy osoba, której przypisuje się odpowiedzialność, i poszkodowany mają, w chwili powstania szkody, miejsce zwykłego pobytu w tym samym państwie, stosuje się prawo tego państwa.

3.   Jeżeli ze wszystkich okoliczności sprawy wyraźnie wynika, że czyn niedozwolony pozostaje w znacznie ściślejszym związku z państwem innym niż państwo wskazane w ust. 1 lub 2, stosuje się prawo tego innego państwa. Znacznie ściślejszy związek z innym państwem może polegać, w szczególności, na istnieniu wcześniejszego stosunku pomiędzy stronami, takiego jak umowa, ściśle związanego z danym czynem niedozwolonym”.

5

Artykuł 15 rozporządzenia, zatytułowany „Zakres [stosowania] prawa właściwego”, stanowi:

„Prawu właściwemu dla zobowiązań pozaumownych na podstawie niniejszego rozporządzenia podlegają w szczególności:

[…]

6

Zgodnie z art. 16 omawianego rozporządzenia, zatytułowanym „[Bezwzględnie obowiązujące] [p]rzepisy wymuszające swoje zastosowanie”:

„Przepisy niniejszego rozporządzenia nie ograniczają stosowania przepisów prawa siedziby sądu, które znajdują [bezwzględnie] zastosowanie do oceny stanu faktycznego, bez względu na to, jakiemu prawu podlega zobowiązanie pozaumowne”.

7

Artykuł 27 tego samego rozporządzenia, zatytułowany „Stosunek do innych przepisów prawa wspólnotowego”, stanowi:

„Niniejsze rozporządzenie nie uchybia stosowaniu przepisów prawa wspólnotowego, które w odniesieniu do kwestii szczególnych ustanawiają normy kolizyjne odnoszące się do zobowiązań pozaumownych”.

8

Zatytułowany „Przepisy wymuszające swoje zastosowanie” art. 7 Konwencji o prawie właściwym dla zobowiązań umownych, otwartej do podpisu w Rzymie w dniu 19 czerwca 1980 r. (Dz.U. 1980, L 266, s. 1, zwanej dalej „konwencją rzymską”), stanowi:

„1.   Przy stosowaniu prawa określonego państwa na mocy niniejszej konwencji można przyznać skuteczność przepisom prawa innego państwa, z którym stan faktyczny sprawy wykazuje ścisły związek, o ile przepisy te zgodnie z prawem tego innego państwa mają zastosowanie bez względu na to, jakiemu prawu podlega umowa. Przy podejmowaniu decyzji, czy przyznać skuteczność tym bezwzględnie obowiązującym przepisom prawa, należy brać pod uwagę ich charakter i przedmiot, a także skutki, które [jakie] wystąpiłyby w przypadku ich zastosowania lub niezastosowania.

2.   Niniejsza konwencja nie narusza stosowania przepisów prawa państwa sądu orzekającego, które w odniesieniu do danego stanu faktycznego wymuszają swoje zastosowanie, bez względu na to, jakie prawo ma zastosowanie do umowy”.

9

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 593/2008 z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I) (Dz.U. 2008, L 177, s. 6, zwane dalej „rozporządzeniem Rzym I”) zastąpiło konwencję rzymską. Artykuł 9 owego rozporządzenia, zatytułowany „Przepisy wymuszające swoje zastosowanie”, ma w ust. 1 i 2 następujące brzmienie:

„1.   Przepisy wymuszające swoje zastosowanie to przepisy [bezwzględnie obowiązujące], których przestrzeganie uważane jest przez państwo za tak istotny element ochrony jego interesów publicznych, takich jak organizacja polityczna, społeczna lub gospodarcza, że znajdują one zastosowanie do stanów faktycznych objętych ich zakresem bez względu na to, jakie prawo jest właściwe dla umowy zgodnie z niniejszym rozporządzeniem.

2.   Niniejsze rozporządzenie nie narusza stosowania przepisów wymuszających swoje zastosowanie państwa sądu orzekającego”.

10

Artykuł 28 dyrektywy 2009/103, zatytułowany „Przepisy krajowe”, stanowi:

„1.   Państwa członkowskie mogą zgodnie z traktatem utrzymać lub wprowadzić w życie przepisy, które są korzystniejsze dla strony poszkodowanej od przepisów niezbędnych do wykonania niniejszej dyrektywy.

2.   Państwa członkowskie przekazują Komisji tekst podstawowych [istotnych] przepisów prawa krajowego przyjętych w dziedzinie objętej niniejszą dyrektywą”.

11

Artykuł 11 Decreto-Lei nr 291/2007 (dekretu z mocą ustawy nr 291/2007) z dnia 21 sierpnia 2007 r. stanowi:

„1.   Ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej przewidziane w art. 4 obejmuje:

2.   Ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej określone w art. 4 obejmuje szkody poniesione przez pieszych, rowerzystów i innych niezmotoryzowanych użytkowników dróg publicznych w zakresie, w jakim ustawa mająca zastosowanie do odpowiedzialności cywilnej wynikającej z wypadku drogowego ustanawia obowiązek naprawy tych szkód”.

12

Artykuł 498 Código Civil (kodeksu cywilnego), zatytułowany „Przedawnienie”, przewiduje:

„1.   Prawo do odszkodowania przedawnia się z upływem trzech lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o przysługującym mu prawie, nawet jeśli nie wie, kto ponosi odpowiedzialność, lub nie zna pełnego zakresu szkód, z zastrzeżeniem ogólnego terminu przedawnienia, jeżeli upłynął on od zdarzenia powodującego szkodę.

2.   Z upływem trzech lat od momentu wykonania zobowiązania przedawnia się również roszczenie regresowe pomiędzy osobami odpowiedzialnymi.

3.   W przypadku gdy czyn niedozwolony stanowi czyn karalny, dla którego prawo ustanawia dłuższy termin przedawnienia, stosuje się ten termin.

4.   Przedawnienie prawa do odszkodowania nie powoduje przedawnienia roszczenia posesoryjnego [windykacyjnego] lub roszczenia o zwrot w przypadku bezpodstawnego wzbogacenia, jeżeli poszkodowany ma prawo do któregokolwiek z tych roszczeń”.

13

W dniu 20 sierpnia 2015 r. miał w Hiszpanii miejsce wypadek drogowy, w którym uczestniczyły dwa pojazdy – jeden z nich, zarejestrowany w Portugalii, prowadzony przez jego właściciela, A. da Silvę Martinsa, i drugi, zarejestrowany w Hiszpanii i ubezpieczony przez towarzystwo ubezpieczeniowe Segur Caixa, reprezentowane w Portugalii przez Dekra Claims Services Portugal.

14

Pojazd A. da Silvy Martinsa został uderzony od tyłu przodem pojazdu zarejestrowanego w Hiszpanii i z powodu doznanych szkód nie mógł podjąć jazdy. Z tego względu pojazd musiał zostać odholowany do Portugalii, gdzie przeprowadzono naprawę.

15

Początkowo koszt naprawy poniosła spółka ubezpieczeniowa Axa Portugal, obecnie Ageas Portugal, w ramach pokrycia szkód własnych pojazdu. Jako że kierowca pojazdu zarejestrowanego w Hiszpanii ponosił wyłączną odpowiedzialność za wypadek, jego ubezpieczyciel, Segur Caixa, zwrócił Axa Portugal rzeczone koszty.

16

W postępowaniu głównym A. da Silva Martins dochodzi naprawienia szkód będących pośrednią konsekwencją rzeczonego wypadku.

17

Podnosi on, że prawem właściwym w postępowaniu głównym jest prawo portugalskie, w szczególności art. 498 ust. 1 kodeksu cywilnego, przewidujący dla roszczeń o naprawienie szkód poniesionych w wyniku wypadku trzyletni okres przedawnienia. Jako że wypadek miał miejsce w dniu 20 sierpnia 2015 r., wszczęcie postępowania w dniu 11 listopada 2016 r. nastąpiło jego zdaniem w terminie.

18

Segur Caixa twierdzi natomiast, że prawem właściwym mającym zastosowanie do roszczenia odszkodowawczego podnoszonego przez powoda w postępowaniu głównym jest prawo hiszpańskie, które przewiduje roczny termin przedawnienia roszczeń o naprawienie szkód poniesionych w wyniku wypadku. W takim wypadku powództwo zostałoby wytoczone po terminie.

19

Sąd pierwszej instancji uwzględnił podniesiony przez Segur Caixa zarzut przedawnienia.

20

Agostinho da Silva Martins wniósł apelację od tego wyroku, żądając jego uchylenia i zastosowania w niniejszej sprawie terminu przedawnienia przewidzianego przez prawo portugalskie.

21

Sąd odsyłający zauważa, że zgodnie z rozporządzeniem Rzym II zastosowanie znajduje prawo hiszpańskie, które przewiduje roczny termin przedawnienia. Jednakże, jako że zastosowanie dyrektywy 2009/103 oraz obowiązującego w Portugalii reżimu systemu obowiązkowego ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej z tytułu użytkowania pojazdów mechanicznych, przewidującego trzyletni termin przedawnienia, nie jest wykluczone, sąd odsyłający zastanawia się w szczególności, czy uregulowanie portugalskie dokonujące transpozycji do prawa wewnętrznego dyrektywy 2009/103 i przewidujące, że prawo państwa będącego stroną Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym, na którego terytorium miał miejsce wypadek, zostaje zastąpione przez prawo portugalskie „o ile wprowadza ono dalej idącą ochronę”, stanowi bezwzględnie obowiązujący przepis wymuszający swoje zastosowanie w rozumieniu art. 16 rozporządzenia Rzym II.

22

W tych okolicznościach Tribunal da Relação de Lisboa (sąd apelacyjny w Lizbonie, Portugalia) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:

23

Poprzez swoje pytanie pierwsze sąd odsyłający pragnie w istocie ustalić, czy art. 16 rozporządzenia Rzym II należy interpretować w ten sposób, że przepis prawa krajowego taki jak przepis powoływany w postępowaniu głównym, który przewiduje, że termin przedawnienia roszczenia o naprawienie szkód poniesionych w wyniku wypadku wynosi trzy lata, może zostać uznany za bezwzględnie obowiązujący przepis wymuszający swoje zastosowanie w rozumieniu przywołanego przepisu rozporządzenia.

24

W kwestii tej należy przypomnieć, po pierwsze, że art. 4 ust. 1 rozporządzenia Rzym II ustanawia zasadę ogólną, zgodnie z którą prawem właściwym dla zobowiązania pozaumownego wynikającego z czynu niedozwolonego jest prawo państwa, w którym powstaje szkoda, niezależnie od tego, w jakim państwie miało miejsce zdarzenie powodujące szkodę, oraz niezależnie od tego, w jakim państwie lub państwach występują skutki pośrednie tego zdarzenia.

25

Po drugie, art. 15 lit. h) owego rozporządzenia stanowi, że prawu właściwemu dla zobowiązań pozaumownych na podstawie niniejszego rozporządzenia podlegają w szczególności przedawnienie i terminy zawite.

26

Artykuł 16 rozporządzenia Rzym II dopuszcza jednak zastosowanie przepisów prawa państwa siedziby sądu, które znajdują bezwzględnie zastosowanie, bez względu na to, jakiemu prawu podlega zobowiązanie pozaumowne.

27

O ile użyte w tymże art. 16 rozporządzenia Rzym II pojęcie „[bezwzględnie obowiązujących] przepisów wymuszających swoje zastosowanie” nie zostało zdefiniowane w kontekście przywołanego rozporządzenia, należy zauważyć, że art. 9 ust. 1 rozporządzenia Rzym I definiuje przepisy wymuszające swoje zastosowanie jako przepisy bezwzględnie obowiązujące, których przestrzeganie uważane jest przez państwo za tak istotny element ochrony jego interesów publicznych, takich jak organizacja polityczna, społeczna lub gospodarcza, że znajdują one zastosowanie do stanów faktycznych objętych ich zakresem bez względu na to, jakie prawo jest właściwe dla umowy zgodnie z owym rozporządzeniem.

28

W związku z tym, iż wymóg spójności w stosowaniu rozporządzeń Rzym I i II (zob. wyrok z dnia 21 stycznia 2016 r., ERGO Insurance i Gjensidige Baltic, C‑359/14 i C‑475/14, EU:C:2016:40, pkt 43) przemawia za zharmonizowaniem w maksymalnie możliwym stopniu wykładni funkcjonalnie identycznych pojęć użytych w tych dwóch rozporządzeniach, należy uznać, że – niezależnie od faktu, że niektóre wersje językowe rozporządzenia Rzym II posługują się terminologią odbiegającą od użytej w rozporządzeniu Rzym I – „[bezwzględnie obowiązujące] przepisy wymuszające swoje zastosowanie” w rozumieniu art. 16 rozporządzenia Rzym II odpowiadają, definicji „przepisów wymuszających swoje zastosowanie” w rozumieniu art. 9 rozporządzenia Rzym I, tak iż dokonana przez Trybunał wykładnia tego ostatniego pojęcia znajduje zastosowanie również do pojęcia „[bezwzględnie obowiązujących] przepisów wymuszających swoje zastosowanie” w rozumieniu art. 16 rozporządzenia Rzym II.

29

W kwestii tej należy przypomnieć, że Trybunał podkreślił w odniesieniu do konwencji rzymskiej, iż odstępstwo związane z istnieniem „przepisów wymuszających swoje zastosowanie” rozpatrywanych przez pryzmat ustawodawstwa danego państwa członkowskiego należy interpretować w sposób ścisły (wyrok z dnia 17 października 2013 r., Unamar, C‑184/12, EU:C:2013:663, pkt 49).

30

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału w ramach dokonywanej przez sąd krajowy oceny charakteru „przepisów wymuszających swoje zastosowanie” danego prawa krajowego, którym chce on zastąpić prawo w sposób wyraźny wybrane przez strony umowy, sąd ów powinien uwzględnić nie tylko dokładne brzmienie owych przepisów, lecz również ich ogólną systematykę i całość okoliczności, w jakich zostały one przyjęte, aby móc z nich wywieść, że mają charakter bezwzględnie obowiązujący, ponieważ ustawodawca krajowy ustanowił je w celu ochrony interesu ocenianego jako zasadniczy dla danego państwa członkowskiego (wyrok z dnia 17 października 2013 r., Unamar, C‑184/12, EU:C:2013:663, pkt 50).

31

W drodze analogii należy uznać, że na wypadek ewentualnego zidentyfikowania „[bezwzględnie obowiązujących] przepisów wymuszających swoje zastosowanie” w rozumieniu art. 16 rozporządzenia Rzym II sąd odsyłający musi stwierdzić w oparciu o szczegółową analizę brzmienia przepisu, jego ogólnej systematyki, jego celów oraz kontekstu, w jakim został przyjęty, że ma on w ramach krajowego porządku prawnego tak istotne znaczenie, iż uzasadnione jest odstąpienie od stosowania prawa właściwego ustalonego na podstawie art. 4 rzeczonego rozporządzenia.

32

Z postanowienia odsyłającego wynika, że art. 11 ust. 1 lit. b) dekretu z mocą ustawy nr 291/2007 stanowi, iż w odniesieniu do wypadków, które miały miejsce na terytorium innych państw będących stronami porozumienia EOG, obowiązek odszkodowania przewidziany w prawie mającym zastosowanie do wypadku zostaje zastąpiony przez uregulowanie prawa portugalskiego, o ile wprowadza ono dalej idącą ochronę. Zgodnie z art. 498 ust. 1 kodeksu cywilnego termin przedawnienia roszczeń o naprawienie szkód poniesionych w wyniku wypadku wynosi trzy lata, podczas gdy termin przedawnienia przewidziany w prawie hiszpańskim, które sąd odsyłający uważa za prawo właściwe znajdujące zastosowanie w sprawie na podstawie art. 4 rozporządzenia Rzym II, wynosi jeden rok.

33

O ile do Trybunału nie należy ocena przywołanych w poprzednim punkcie przepisów w świetle kryteriów sformułowanych w pkt 31 niniejszego wyroku, o tyle należy podkreślić, że mimo różnorodności krajowych przepisów regulujących kwestię przedawnienia, art. 15 lit. h) rozporządzenia Rzym II wyraźnie poddaje je ogólnej normie kolizyjnej służącej ustaleniu prawa właściwego i że żaden inny akt prawa Unii nie formułuje szczególnych wymogów w odniesieniu do przedawnienia roszczenia takiego jak podnoszone w postępowaniu głównym.

34

W tej sytuacji, jak zauważa Komisja Europejska, zastosowanie do powództwa odszkodowawczego – mającego za przedmiot roszczenie o naprawienie szkód poniesionych w wyniku wypadku – terminu przedawnienia innego niż termin przedawnienia przewidziany przez prawo ustalone jako właściwe wymagałoby zidentyfikowania szczególnie istotnych powodów, takich jak wynikające z zastosowania prawa wskazanego jako właściwe zgodnie z art. 4 rozporządzenia Rzym II oczywiste naruszenie prawa do skutecznego środka prawnego i skutecznej ochrony sądowej.

35

Z powyższego wynika, że na pytanie pierwsze należy odpowiedzieć, iż art. 16 rozporządzenia Rzym II należy interpretować w ten sposób, że przepis prawa krajowego taki jak przepis powoływany w postępowaniu głównym, który przewiduje, że termin przedawnienia roszczenia o naprawienie szkód poniesionych w wyniku wypadku wynosi trzy lata, nie może zostać uznany za bezwzględnie obowiązujący przepis wymuszający swoje zastosowanie w rozumieniu przywołanego przepisu rozporządzenia, chyba że – w oparciu o szczegółową analizę brzmienia tego przepisu, jego ogólnej systematyki, jego celów oraz kontekstu, w jakim został on przyjęty – sąd orzekający stwierdzi, że przepis ten ma w ramach krajowego porządku prawnego tak istotne znaczenie, że uzasadnione jest odstąpienie od stosowania prawa właściwego ustalonego na podstawie art. 4 rzeczonego rozporządzenia.

36

Poprzez swoje pytania drugie i trzecie, które należy zbadać łącznie, sąd odsyłający pragnie w istocie ustalić, czy art. 27 rozporządzenia Rzym II należy interpretować w ten sposób, że art. 28 dyrektywy 2009/103, transponowany do prawa krajowego, stanowi przepis prawa Unii ustanawiający normy kolizyjne odnoszące się do zobowiązań pozaumownych w rozumieniu rzeczonego art. 27 rozporządzenia.

37

Zgodnie z brzmieniem owego art. 27 rozporządzenia Rzym II, rozporządzenie to nie uchybia stosowaniu przepisów prawa Unii, które w odniesieniu do kwestii szczególnych ustanawiają normy kolizyjne odnoszące się do zobowiązań pozaumownych.

38

W tym kontekście należy w pierwszej kolejności przypomnieć, że ani z treści, ani z celów dyrektywy 2009/103 nie wynika, by miała ona ustanawiać jakiekolwiek normy kolizyjne (wyrok z dnia 21 stycznia 2016 r., ERGO Insurance i Gjensidige Baltic, C‑359/14 i C‑475/14, EU:C:2016:40, pkt 40).

39

Dyrektywa 2009/103 ogranicza się bowiem do nałożenia na państwa członkowskie obowiązku ustanowienia przepisów mających zapewnić ochronę osób poszkodowanych w wypadkach drogowych oraz posiadaczy uczestniczących w nich pojazdów (wyrok z dnia 21 stycznia 2016 r., ERGO Insurance i Gjensidige Baltic, C‑359/14 i C‑475/14, EU:C:2016:40, pkt 39).

40

W drugiej kolejności należy zauważyć, że o ile zgodnie z jego celem, którym jest ochrona ofiar wypadków spowodowanych przez pojazdy mechaniczne, art. 28 dyrektywy 2009/103 umożliwia przyjęcie przepisów korzystniejszych dla tych ofiar w stosunku do przepisów owej dyrektywy, przepis ten dotyczy wyłącznie przepisów przyjmowanych przez państwa członkowskie w ramach transpozycji dyrektywy, a nie możliwości zastosowania w konkretnym przypadku przepisów korzystniejszych aniżeli przepisy innego państwa członkowskiego.

41

W takim wypadku ocena krajowych przepisów dokonujących transpozycji następuje zatem dopiero po tym, jak w pierwszej kolejności dokonano ustalenia prawa właściwego zgodnie z przepisami rozporządzenia Rzym II.

42

W związku z tym na pytania drugie i trzecie należy odpowiedzieć, że art. 27 rozporządzenia Rzym II należy interpretować w ten sposób, że art. 28 dyrektywy 2009/103, transponowany do prawa krajowego, nie stanowi przepisu prawa Unii ustanawiającego normy kolizyjne odnoszące się do zobowiązań pozaumownych w rozumieniu rzeczonego art. 27 rozporządzenia.

43

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (szósta izba) orzeka, co następuje:

Podpisy