Uchwała z dnia 1994-05-30 sygn. III CZP 72/94
Numer BOS: 2139287
Data orzeczenia: 1994-05-30
Rodzaj organu orzekającego: Sąd Najwyższy
Najważniejsze fragmenty orzeczenia w Standardach:
- Hipoteka przymusowa jako środek egzekucyjny
- Nabycie przez czynność prawną jako niezbędny warunek istnienia rękojmi z art. 5 u.k.w.h.
- Zbycie nieruchomości po złożeniu wniosku o obciążenie jej hipoteką przymusową; hipoteka przymusowej na cudzej nieruchomości
- Związanie sądu wieczystoksięgowego stanem rzeczy istniejącym w chwili złożenia wniosku i kolejnością jego wpływu
Sygn. akt III CZP 72/94
Uchwała z dnia 30 maja 1994 r.
Przewodniczący: sędzia SN Z. Strus.
Sędziowie SN: T. Ereciński (sprawozdawca), T. Żyznowski.
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Spółki Akcyjnej (...) w W. z udziałem Banku Spółdzielczego w T., o wpis w dziale IV księgi wieczystej nr (...), po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Skierniewicach, postanowieniem z dnia 9 marca 1994 r. sygn. akt (...), do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:
"Czy skuteczny jest wniosek o wpis hipoteki przymusowej w sytuacji, gdy dłużnik utracił prawo własności nieruchomości (przestał był właścicielem) na skutek wcześniejszej czynności przeniesienia własności nieruchomości, a nowy właściciel nie jest jeszcze ujawniony w księdze wieczystej i nie upłynął jeszcze termin do złożenia wniosku o ujawnienie prawa własności w księdze wieczystej?"
podjął następującą uchwałę:
Wniosek o wpis hipoteki przymusowej nie może być uwzględniony, gdy dłużnik utracił już prawo własności nieruchomości na skutek wcześniejszej czynności przeniesienia własności tej nieruchomości.
Uzasadnienie
Bogdan B. i jego żona Anna J.-B. byli właścicielami zabudowanej nieruchomości o powierzchni 5,03 ha, położonej we wsi T.G., gmina T. [księga wieczysta nr (...)]. W dniu 14 września 1993 r. Anna J.-B. za zgodą swego męża sprzedała tę nieruchomość Spółce Akcyjnej (...) w W. za cenę 300 mln zł. Na poczet ceny został wliczony dług w kwocie 250 mln zł z tytułu udzielonego Bogdanowi B. kredytu.
Spółka Akcyjna (...) przyjęła też dług wobec Banku Spółdzielczego w T. w kwocie 15 mln zł wraz z odsetkami.
W dniu 22 września 1993 r. Bank Spółdzielczy w T. złożył w Sądzie Rejonowym w Sochaczewie - Wydział Ksiąg Wieczystych wniosek o wpis hipoteki przymusowej w kwocie 20.743.700 zł w księdze wieczystej nr (...) Bogdana B., obejmującej gospodarstwo rolne w T.G. Do wniosku dołączono wyciąg z ksiąg banku z dnia 22 września 1993 r.
Sąd Rejonowy tego samego dnia dokonał wpisu hipoteki przymusowej w księdze wieczystej nr (...) na rzecz Banku Spółdzielczego w kwocie objętej wnioskiem.
Również w dniu 22 września 1993 r. złożono w Sądzie Rejonowym w Sochaczewie wniosek o wpis tytułu własności w księdze wieczystej nr (...) na rzecz Spółki Akcyjnej (...) w W. z powołaniem się na załączony do wniosku akt notarialny z dnia 14 września 1993 r. Wniosek ten nie został rozpoznany i nie wydano orzeczenia co do jego załatwienia.
Wpis hipoteki przymusowej zaskarżyła rewizją Spółka Akcyjna (...). W rewizji zarzuciła naruszenie art. 44 i 109 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. Nr 19, poz. 147 ze zm.).
Przy rozpoznawaniu tej rewizji Sądowi Wojewódzkiemu w Skierniewicach nasunęło się zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, które w trybie art. 391 k.p.c. przedstawione zostało Sądowi Najwyższemu.
W uzasadnieniu podkreślono, że istniały dwa wnioski złożone tego samego dnia, dotyczące dokonania wpisów w tej samej księdze wieczystej: jeden dotyczący ujawnienia nowego właściciela nieruchomości, drugi - wpisu hipoteki przymusowej na nieruchomości, która w chwili złożenia wniosku przez bank nie była już własnością dłużnika. Zdaniem Sądu Wojewódzkiego, bezwzględny priorytet powinien mieć wniosek o wpis prawa własności, przepisy nie regulują jednak wyraźnie sytuacji, jak ma postąpić sąd dokonujący wpisów w księdze wieczystej w wypadku jednocześnie złożenia wniosków o wpis prawa własności i wniosku o wpis hipoteki przymusowej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 109 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, wierzyciel, którego wierzytelność jest stwierdzona tytułem wykonawczym, może na podstawie tego tytułu uzyskać hipotekę przymusową na nieruchomości dłużnika. Hipoteka taka zostaje zatem ustanowiona na jednostronny wniosek wierzyciela na podstawie tytułu wykonawczego w rozumieniu art. 776 k.p.c. i spełnia funkcję szczególnego rodzaju środka egzekucyjnego. Postępowanie dotyczące wpisu hipoteki przymusowej powinno być traktowane jako postępowanie egzekucyjne. Ustanowienie hipoteki przymusowej wymaga wpisu do księgi wieczystej, wpis ten ma charakter konstytutywny, a dla jego dokonania nie jest potrzebna zgoda właściciela nieruchomości. Sąd wieczystoksięgowy w ramach badania sprawy z urzędu (art. 46 ustawy z 1982 r.) nie może kontrolować prawidłowości orzeczenia stanowiącego podstawę wpisu hipoteki przymusowej, nie ulega jednak wątpliwości, że powinien kontrolować, czy wpis hipoteki następuje przeciwko takiemu właścicielowi nieruchomości, który jest dłużnikiem wnioskodawcy.
Jednocześnie należy wskazać, że rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych, wyrażona w art. 5 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, nie obejmuje zmian stanu prawnego nie będących wynikiem czynności prawnej - nie obejmuje zatem nabycia hipoteki przymusowej. Nabycie przez czynność prawną jest niezbędnym warunkiem istnienia rękojmi z art. 5 ustawy z 1982 r. Musi to być zatem nabycie pod tytułem szczególnym w drodze umowy przenoszącej własność konkretnej nieruchomości z osobą wpisaną w księdze wieczystej jako właściciel lub nabycie w ten sam sposób innego prawa rzeczowego.
Z okoliczności sprawy wynika, że małżonkowie B. aktem notarialnym z dnia 14 września 1993 r. zbyli nieruchomość, dla której urządzona była księga wieczysta nr (...). Przeniesienie własności nieruchomości nastąpiło z chwilą zawarcia umowy między nimi a Spółką Akcyjną (...). Własność nieruchomości w dniu 14 września 1993 r. przeszła zatem na nabywcę. Z konsensualnego charakteru umowy o przeniesieniu własności wynika nadto, że przeniesienie własności nieruchomości nie jest uzależnione od wpisu w księdze wieczystej. Wpis tego rodzaju ma tylko charakter deklaratywny. Nie powinien być zatem uwzględniony złożony w dniu 22 września 1992 r. wniosek o wpis hipoteki przymusowej, jeżeli dłużnik, na którego opiewa tytuł wykonawczy, utracił już prawo własności nieruchomości na skutek jej wcześniejszego zbycia na rzecz innego podmiotu. Decydujące znaczenie ma zatem w niniejszej sprawie nie rozstrzygnięcie kolizji dwóch wniosków o wpis do księgi wieczystej, złożonych tego samego dnia (a więc równocześnie w rozumieniu art. 44 ustawy z 1982 r.), ale fakt, że wniosek o wpis hipoteki przymusowej nie może dotyczyć podmiotu, który nie jest dłużnikiem wnioskodawcy.
Na marginesie należy zauważyć, że skoro z treści art. 44 ustawy o księgach wieczystych i hipotece wynika, iż wnioski, które wpłynęły tego samego dnia uważa się za złożone równocześnie, to sąd nie powinien rozstrzygać o wpisie w dniu złożenia wniosku o wpis, gdyż tego samego dnia mogą wpłynąć inne jeszcze wnioski, które traktowane być powinny jako złożone równocześnie (jest to konsekwencja faktu, że ustawa nie przywiązuje żadnego znaczenia do godziny złożenia wniosku).
Wpadkowo należy również wskazać, że rozpoznając rewizję Sąd Wojewódzki powinien jeszcze wyjaśnić, czy tytuł wykonawczy wystawiony przez Bank Spółdzielczy w T. odnosi się tylko do Bogdana B. Ma to znaczenie w sprawie, skoro tytuł ten skierowany został przeciwko nieruchomości, która stanowiła wspólność ustawową małżonków Anny i Bogdana B.
Mając powyższe względy na uwadze udzielono odpowiedzi jak w sentencji uchwały.
OSNC 1994 r., Nr 12, poz. 235
Treść orzeczenia pochodzi z Urzędowego Zbioru Orzeczeń SN