Związanie sądu wieczystoksięgowego stanem rzeczy istniejącym w chwili złożenia wniosku i kolejnością jego wpływu

Kierowanie się kolejnością złożenia wniosków o wpis do księgi wieczystej jest nakazem ustawowym, a wobec tego decydujące znaczenie ma stan rzeczy istniejący w chwili wpływu wniosku do sądu (zob. też postanowienie SN z dnia 19 stycznia 2012 r., IV CSK 218/11).

W doktrynie zwrócono uwagę na konieczność odróżnienia „stanu rzeczy” rozumianego jako treść wniosku, księgi wieczystej, treść i forma dokumentów tworzących stan będący podstawą wpisu, od „stanu prawnego” wymagającego zbadania pod względem formalnym i materialno-prawnym dokumentów stanowiących podstawę wpisu. Dla wyjaśnienia „stanu prawnego” może być niezbędne również zbadanie dokumentów dołączonych do skargi na czynność referendarza lub apelacji, w granicach wyznaczonych zawartymi w nich zarzutami.

Postanowienie SN z dnia 18 czerwca 2019 r., II CSK 675/18

Standard: 57672 (pełna treść orzeczenia)

Sąd rozpoznając wniosek o wpis w księdze wieczystej związany jest stanem rzeczy istniejącym w chwili złożenia wniosku i kolejnością jego wpływu (uchwała składu siedmiu sędziów - zasada prawna - SN z dnia 16 grudnia 2009 r., III CZP 80/09).

Innymi słowy, przy rozpoznawaniu wniosku o wpis w księdze wieczystej decydującego znaczenia nie ma, zgodnie z art. 316 § 1 k.p.c. stan rzeczy z chwili orzekania, lecz - wobec szczególnego charakteru postępowania o wpis w księdze wieczystej - należy na podstawie art. 29 u.k.w.h. w zw. z art. 192 pkt 3, art. 13 § 2, art. 626 [6] § 1 i art. 626 [8] § 2 k.p.c. uznać, że przy wpisie do księgi wieczystej decyduje stan rzeczy z chwili złożenia wniosku. Skoro uchwała ta ma moc zasady prawnej, to jest wiążąca dla wszystkich składów Sądu Najwyższego.

W uchwale tej Sąd Najwyższy wyjaśnił, że wpis do księgi wieczystej może nastąpić jako łączny rezultat złożenia i zbadania wniosku, dokumentów i treści księgi wieczystej; od daty prawidłowego złożenia wniosku liczą się skutki prawne dokonanego na jego podstawie wpisu. Przedmiotem tego postępowania jest badanie dokumentów przedłożonych przez wnioskodawcę i treści księgi wieczystej.

Wytoczenie powództwa o uzgodnienie stanu księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym nieruchomości (art. 10 u.k.w.h.) jest wyłącznym sposobem doprowadzenia do tej zgodności. Zgodność taka nie może zostać osiągnięta przez czynności sądu wieczystoksięgowego, polegające na załatwianiu wniosków wbrew kolejności ich złożenia lub na dokonywaniu samowolnej, pozbawionej podstaw prawnych oceny, czy przyjąć stan rzeczy z chwili orzekania o wpisie, czy z chwili złożenia wniosku.

Odmienne zapatrywanie dopuszczające rozszerzanie kognicji sądu wieczystoksięgowego przez uwzględnienie w chwili wpisu okoliczności znanych sądowi z urzędu (art. 228 § 2 k.p.c.) np. ujawnionych w innej sprawie oczekującej na rozpoznanie w terminie późniejszym jest sprzeczne z art. 626 [8] § 2 k.p.c. oraz pomija, że w przepisach o kognicji sądu wieczystoksięgowego nie ma odpowiednika uchylonego art. 46 ust. 2 u.k.w.h. W istocie oznacza to przyzwolenie na praktykę unikania odpowiedzialności za długi, ze szkodą dla starannych wierzycieli.

Za stanowiskiem, że przy wpisie do księgi wieczystej decyduje stan rzeczy istniejący w chwili złożenia wniosku, przemawiają również argumenty konstytucyjne, w tym przede wszystkim konieczność prowadzenia sprawiedliwego postępowania (wieczystoksięgowego). Efektu czytelnych zasad postępowania nie zapewniałaby sytuacja, w której sąd wieczystoksięgowy mógłby dokonywać wpisów według swego uznania, dowolnie, wbrew kolejności złożenia wniosków o wpis, pomijając chwilę ich złożenia.

Nie pozostaje sprzeczne z tą wykładnią stanowisko, że gdy wnioskodawca nie dysponuje konkretnym dokumentem, który jest częścią akt księgi wieczystej sądu właściwego do rozpoznania wniosku, to można w drodze wykładni systemowej i funkcjonalnej art. 626 [2] § 3 k.p.c. - jak podniesiono w piśmiennictwie - przyjąć, że dokumentem dołączonym do wniosku jest dokument w nim powołany ze wskazaniem, w jakich dokumentach księgi wieczystej się znajduje (por. wzór wniosku o założenie księgi wieczystej (KW-ZAL) oraz wniosku o wpis w księdze wieczystej (postanowienie SN z dnia 13 kwietnia 2005 r., IV CK 469/04).

Postanowienie SN z dnia 28 października 2015 r., II CSK 769/14

Standard: 15461 (pełna treść orzeczenia)