Uchwała z dnia 1993-04-02 sygn. III CZP 39/93

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 39/93

Uchwała z dnia 2 kwietnia 1993 r.

Przewodniczący: sędzia SN K. Kołakowski.

Sędziowie SN: F. Barczewska (sprawozdawca), J. Suchecki.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Kazimierza Z. i Marii Kazimiery Z. przeciwko Henrykowi K. o wydanie nieruchomości, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Ostrołęce, postanowieniem z dnia 24 lutego 1993 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

Czy umowa dzierżawy gruntu rolnego zawarta na czas oznaczony może zostać zakończona przedwcześnie za ustawowym terminem wypowiedzenia przez wydzierżawiającego w trybie art. 704 k.c.?

podjął następującą uchwałę:

Umowa zawarta na czas oznaczony, do której z mocy art. 708 k.c. mają odpowiednie zastosowanie przepisy dotyczące dzierżawy, nie może być rozwiązana przez wypowiedzenie w trybie art. 704 k.c.

Uzasadnienie

Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c. zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości powstało na tle następującego stanu faktycznego:

Powodowie zawarli z pozwanym w dniu 5 lutego 1991 r. przed wójtem gminy P. umowę, mocą której zobowiązali się przekazać pozwanemu do użytkowania i pobierania pożytków nieruchomość rolną o powierzchni 4,58 ha (z niewielkimi wyłączeniami), zaś pozwany zobowiązał się płacić podatki i ponosić inne ciężary związane z własnością tego gruntu. Umowa została zawarta na okres 10 lat. Powodowie zawarli tę umowę, aby uzyskać rentę inwalidzką z ubezpieczenia społecznego rolników indywidualnych i członków ich rodzin. Pozwany przystąpił do użytkowania gruntów przed zawarciem umowy na piśmie.

Powód wypowiedział pozwanemu umowę pismem z dnia 24 lipca 1991 r. i po upływie roku, wobec odmowy zwrotu przez pozwanego użytkowanego gruntu, wystąpił na drogę sądową o nakazanie pozwanemu, aby wydał mu tę nieruchomość.

W toku postępowania Sąd Rejonowy w Przasnyszu wezwał do udziału w sprawie żonę powoda Mariannę Z., a następnie uznał, że wstąpiła ona do sprawy w charakterze powódki. Żona powoda oświadczyła, że nie popiera powództwa, gdyż chce, aby pozwany nadal użytkował przedmiotową nieruchomość.

Sąd Rejonowy w Przasnyszu wyrokiem z dnia 21 października 1992 r. oddalił powództwo. Sąd ten uznał, że zawarta przez strony umowa nie przewiduje możliwości wcześniejszego jej rozwiązania za wypowiedzeniem. Stanowi ona w § 5, że w sprawach w niej nie uregulowanych mają odpowiednie zastosowanie przepisy o dzierżawie. Powód nie może skorzystać z możliwości powołania się na treść art. 704 k.c. przewidującego możliwość wypowiedzenia umowy dzierżawy, gdyż ma ona zastosowanie tylko do umów zawartych na czas nie oznaczony. Powód nie podnosił żadnych innych okoliczności uzasadniających rozwiązanie umowy bez zachowania terminów wypowiedzenia.

Rozpoznając sprawę na skutek rewizji powoda, Sąd Wojewódzki w Ostrołęce powziął wątpliwość wyrażoną w przedstawionym zagadnieniu prawnym.

Sąd Najwyższy miał na uwadze, co następuje:

Zawarta przez strony umowa nie jest umową dzierżawy, gdyż powodowie oddali pozwanemu grunt do użytkowania i pobierania pożytków, nie zastrzegając na swoją rzecz czynszu, a jedynie przyjmując zobowiązanie pozwanego do ponoszenia podatków i ciężarów związanych z własnością tej nieruchomości. Jest to więc umowa odrębna, nie nazwana przez ustawodawcę, do której ze względu na podobieństwo celu gospodarczego nakazano w art. 708 k.c. odpowiednie stosowanie przepisów o dzierżawie.

Regulacje dotyczące najmu i dzierżawy, znajdujące się w ramach jednego tytułu XVII księgi trzeciej kodeksu cywilnego, wiążą dość silnie dzierżawę z umową najmu. Podobieństwo prawnej konstrukcji obu tych umów pozwoliło ustawodawcy nie normować całej problematyki prawnej umowy dzierżawy, lecz posłużyć się metodą ogólnego odesłania do przepisów o najmie, która to instytucja została unormowana wyczerpująco. Zgodnie z treścią art. 694 k.c. do dzierżawy stosuje się odpowiednie przepisy o najmie, których nie powtórzono już w dziale II tytułu XVII księgi trzeciej kodeksu cywilnego, ograniczając się jedynie do ustanowienia w tym dziale norm odbiegających od reżimu prawnego najmu.

W doktrynie przyjmuje się, że prawodawca posługuje się taką techniką stanowienia prawa w odniesieniu do stosunków:

1) które chce w ten sam lub podobny sposób rozstrzygać;

2) które w ogóle mogą być normowane za pomocą tych samych przepisów prawa i

3) które tym samym, w jakimś przynajmniej stopniu wykazują podobieństwo.

Ta technika ustawodawcza zapobiegająca zbytniemu powiększeniu kodeksu nie nakazuje, oczywiście, mechanicznego stosowania przepisów, do których odsyła. W praktyce stosowanie "odpowiednio" przepisów, do których odesłano wymaga wnikliwego rozpatrzenia, w jakim zakresie i w jaki sposób należy je stosować. Mogą więc zachodzić trzy różne możliwości dotyczące stosowania poszczególnych przepisów, do których ogólnie odesłano, a mianowicie niektóre przepisy można stosować bez żadnej modyfikacji, inne trzeba odpowiednio modyfikować, jeszcze innych nie można w ogóle stosować.

Artykuł 673 § 1 k.c. można stosować do dzierżawy, a pośrednio i do bezczynszowego korzystania z gruntu (art. 708 k.c.) bez modyfikacji. Ustawodawca bowiem tylko przy najmie (art. 673 § 1 k.c.) uregulował kwestie związane z normalnym zakończeniem umowy, stanowiąc, że tylko umowa zawarta na czas nie oznaczony może ulec zakończeniu wskutek wypowiedzenia przez każdą ze stron. Wynika z tego, że umowa najmu zawarta na czas oznaczony gaśnie z chwilą nadejścia terminu końcowego, nie stosuje się zaś do niej możliwości rozwiązania za wypowiedzeniem.

Ustawodawca, normując dzierżawę, nie powtórzył tej reguły, odsyłając do przepisów o najmie. Jedynie uwzględniając różnice zachodzące między najmem a dzierżawą, a w szczególności okoliczność, że prawidłowa gospodarka rolna prowadzona jest z roku na rok, odmiennie niż w art. 673 § 2 k.c., unormował ustawowe terminy wypowiedzenia umowy dzierżawy, wydłużając je aż do roku przy dzierżawie gruntów rolnych.

Umowa dzierżawy zawarta na czas oznaczony (w niniejszym przypadku na okres 10 lat) tworzy sytuacje stabilne, zachęcające dzierżawcę do czynienia nakładów, planowania i prowadzenia racjonalnej gospodarki. Pociąga to za sobą konieczność stabilizacji tej sytuacji jeszcze bardziej niż przy umowie najmu zawartej na czas oznaczony.

Zmiany wprowadzone do kodeksu cywilnego przez ustawę z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 55, poz. 321), a w szczególności wydłużanie okresu, na który może być zawarta umowa dzierżawy z dziesięciu do trzydziestu lat (art. 695 k.c.), wskazują dobitnie, że ustawodawca wziął pod uwagę pozytywny wpływ stabilnych stosunków na jakość gospodarowania przez dzierżawców.

Mniej szczegółowe uregulowania umowy dzierżawy w kodeksie cywilnym, silne powiązania tej instytucji z umową najmu przez generalne odesłanie do przepisów o najmie, a także okoliczności wyżej podniesione, w pełni przemawiają za tym, że przepis art. 673 § 1 k.c. ma zastosowanie do dzierżawy, a pośrednio i do umowy przewidzianej w art. 708 k.c.

Oczywiście, jeśli chodzi o przedwczesne rozwiązanie umowy dzierżawy, znajdą tu odpowiednie zastosowanie ogólne postanowienia kodeksu dotyczące umowy najmu, ze zmianą wynikającą z treści art. 703 k.c. Przy dalszym odpowiednim ich zmodyfikowaniu znajdą też zastosowanie do umowy o bezczynszowe korzystanie z nieruchomości rolnej. Te unormowania w dostateczny sposób zabezpieczają interesy wydzierżawiającego przed nienależytym wywiązywaniem się przez drugą stronę z obowiązków umownych.

Kierując się powyższymi przesłankami Sąd Najwyższy rozstrzygnął przedstawione mu zagadnienie prawne jak w sentencji uchwały (art. 391 k.p.c.).

 OSNC 1993 r., Nr 1, poz.178