Uchwała z dnia 1999-09-15 sygn. I KZP 27/99

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I KZP 27/99

Uchwała z dnia 15 września 1999 r. 

1. Odpowiedzialność Skarbu Państwa z tytułu niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania (art. 552 § 4 k.p.k.) opiera się na zasadzie ryzyka.
2. Niewątpliwie niesłusznym, w rozumieniu art. 552 § 4 k.p.k., jest takie tymczasowe aresztowanie, które było stosowane z obrazą przepisów rozdziału 28 k.p.k. oraz tymczasowe aresztowanie oskarżonego (podejrzanego), powodujące dolegliwość, której nie powinien doznać, w świetle całokształtu okoliczności ustalonych w sprawie, a także, w szczególności, prawomocnego jej rozstrzygnięcia.

Przewodniczący: Prezes SN L. Paprzycki (sprawozdawca). Sędziowie SN: P. Hofmański, A. Konopka.

Prokurator Prokuratury Krajowej: R. Stefański.

Sąd Najwyższy w sprawie Zbigniewa B., po rozpoznaniu, przekazanych na podstawie art. 441 § 1 k.p.k., przez Sąd Apelacyjny w W., postanowieniem z dnia 15 czerwca 1999 r., zagadnień prawnych wymagających zasadniczej wykładni ustawy:

"1. Kiedy zachodzi niewątpliwa niesłuszność tymczasowego aresztowania w rozumieniu art. 552 § 4 k.p.k.?

2. W oparciu o jaką zasadę - winy, czy ryzyka - kształtuje się odpowiedzialność Skarbu Państwa za niesłuszne tymczasowe aresztowanie?"

uchwalił udzielić odpowiedzi jak wyżej. 

Uzasadnienie  

Wątpliwości, jakie legły u podstaw sformułowania przez Sąd Apelacyjny w W. pytań prawnych, skierowanych do Sądu Najwyższego, wynikają przede wszystkim z tego, że k.p.k. z 1997 r. w art. 552 § 4 posługuje się określeniem "niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie", gdy k.p.k. z 1969 r. posługiwał się określeniem "oczywiście niesłuszne tymczasowe aresztowanie" (art. 487 § 2), a ponadto w Uzasadnieniu do projektu nowego kodeksu stwierdza się, że odpowiedzialność ta oparta została na ryzyku, a następnie, że w odniesieniu do tymczasowego aresztowania nieznacznie rozszerzono zakres odpowiedzialności Skarbu Państwa. Jednocześnie, co trafnie zostało wywiedzione w uzasadnieniu postanowienia Sądu Apelacyjnego, w orzecznictwie Sądu Najwyższego, na tle unormowania art. 487 § 4 k.p.k. z 1969 r., konsekwentnie wyrażany był pogląd, iż odpowiedzialność Skarbu Państwa w tym zakresie opiera się na zasadzie winy, a nie na zasadzie ryzyka, mimo że pogląd taki spotykał się z równie konsekwentną krytyką w piśmiennictwie.

Powyższe uzasadnia uznanie, że w tej sprawie, przy rozpatrywaniu przez Sąd Apelacyjny w W. środka odwoławczego, wyłoniły się zagadnienia prawne wymagające zasadniczej wykładni ustawy, co uprawniało ten sąd do zwrócenia się, w trybie określonym w art. 441 § 1 k.p.k., o dokonanie takiej wykładni przez Sąd Najwyższy. Co również istotne, potrzebę dokonania w tym trybie wykładni dostrzeżono także w piśmiennictwie (por. m.in.: A. Bulsiewicz, M. Jeż-Ludwichowska, D. Kala, D. Osowska: Przebieg postępowania karnego, Toruń 1999, s. 290; A. Ludwiczek: Niewątpliwa niesłuszność jako materialnoprawny warunek odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę spowodowaną zastosowaniem zatrzymania, PS 1999, z. 4, s. 48; S. Stachowiak: Odszkodowanie za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie w kodeksie postępowania karnego, Prok. i Pr. 1999, z. 1, s. 63).

Punktem wyjścia dalszych rozważań, dotyczących problematyki odszkodowania za niesłuszne tymczasowe aresztowanie, musi być unormowanie art. 41 ust. 5 Konstytucji RP, w którym stwierdza się, że każdy bezprawnie pozbawiony wolności ma prawo do odszkodowania. Ta zasada konstytucyjna, co oczywiste, odnosi się też do pozbawienia wolności w wyniku stosowania tymczasowego aresztowania. Ten przepis Konstytucji RP pozostaje w zgodzie z postanowieniami Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1950 r., której art. 5 ust. 5 stanowi, że każdy, kto został pokrzywdzony przez niezgodne z treścią tego artykułu zatrzymanie lub aresztowanie, ma prawo do odszkodowania. Z kolei, przepisy rozdziału 28 k.p.k., dotyczące zasad stosowania tymczasowego aresztowania, nie pozostają w sprzeczności z unormowaniami art. 5 ust. 1 Konwencji, przewidując nawet surowsze reguły stosowania tego środka zapobiegawczego.

Dla dokonania prawidłowej wykładni normy prawnej, decydujące jest ustalenie rzeczywistej jej treści, czemu służyć może, choć na pewno w ograniczonym zakresie, odwołanie się do treści uzasadnienia projektu aktu prawnego, gdzie jego autorzy przedstawiają intencje, jakie im przyświecały przy formułowaniu poszczególnych unormowań. Co prawda, Uzasadnienie do projektu obowiązującego k.p.k. zostało zmodyfikowane po zakończeniu prac parlamentarnych, ale nie dotyczy to przepisu art. 552 § 4 k.p.k., który pozostał, jak zresztą cały rozdział 58 k.p.k., w niezmienionym kształcie. Tymczasem, w tekście Uzasadnienia znalazły się stwierdzenia bardzo stanowcze, ale jednocześnie, jak się wydaje, nie do końca konsekwentne. Z jednej bowiem strony mówi się o tym, że odpowiedzialność Skarbu Państwa za niesłuszne tymczasowe aresztowanie, tak jak za niesłuszne skazanie oraz niesłuszne zatrzymanie, oparta została w art. 552 k.p.k. na ryzyku (na zasadzie ryzyka). Zaraz jednak, już w następnym zdaniu, znajduje się stwierdzenie, że w odniesieniu do tymczasowego aresztowania tylko nieznacznie rozszerzono zakres odpowiedzialności Skarbu Państwa. Z powyższego wynika, po porównaniu unormowań art. 552 k.p.k., dotyczących nie tylko tymczasowego aresztowania, ale także zatrzymania oraz skazania, że dla dokonywanej tu wykładni decydujące znaczenie ma to, czy ograniczenie odpowiedzialności Skarbu Państwa za niesłuszne tymczasowe aresztowanie wynika tylko z unormowań przepisów art. 553 k.p.k., czy także z tego, że w art. 552 § 4 k.p.k. mówi się o niewątpliwie niesłusznym tymczasowym aresztowaniu (także zatrzymaniu), gdy w wypadku skazania wystarczy, że jest ono tylko niesłuszne (art. 552 § 1 k.p.k.), a nie także niewątpliwie niesłuszne. Wbrew pozorom, odpowiedź na to pytanie nie jest prosta, jeżeli uwzględni się reguły normowania odpowiedzialności cywilnej na zasadzie ryzyka, przyjęte w obowiązującym kodeksie cywilnym z 1964 r. i w przepisach szczególnych.

W okresie obowiązywania k.p.k. z 1969 r., wbrew, jak zostało to już podniesione, stanowisku orzecznictwa Sądu Najwyższego, w piśmiennictwie, w zasadzie, panowała jednolitość poglądów, iż odpowiedzialność Skarbu Państwa, określona w art. 487 § 4 d.k.p.k., opiera się na zasadzie ryzyka [zob. m.in.: M. Cieślak, Z. Doda: Kierunki orzecznictwa Sądu Najwyższego w zakresie postępowania karnego (lata 1984-1985), Warszawa 1987, s. 170 i nast.; P. Hofmański: Glosa do uchwały składu 7 sędziów SN z dnia 18 czerwca 1985 r. VI KZP 14/85, NP 1986, z. 11-12, s. 151 i nast.; J. Sobczak: Odszkodowanie za niesłuszne skazanie lub oczywiście niesłuszne aresztowanie w świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego, Pal. 1985, z. 11, s. 43 i nast.; L. Paprzycki: Przesłanki orzekania odszkodowania za oczywiście niesłuszne tymczasowe aresztowanie w doktrynie i orzecznictwie Sądu Najwyższego, NP 1987, z. 2, s. 44 i nast. oraz powołaną tam literaturę i orzecznictwo Sądu Najwyższego]. Twórcy nowego k.p.k., w Uzasadnieniu do projektu deklarują, iż na tej właśnie zasadzie opiera się odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkody określone w art. 552 k.p.k. Taki też pogląd jednolicie prezentowany jest w piśmiennictwie na gruncie nowego kodeksu [por.: m.in.: A. Bulsiewicz i inni: op. cit., s. 291; A. Ludwiczek: op. cit., s. 56 i nast.; S. Stachowiak: op. cit., s. 63; T. Grzegorczyk: Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Kraków 1998, s. 1987; Z. Gostyński (w:) J. Bratoszewski, L. Gardocki, Z. Gostyński, S.M. Przyjemski, R.A. Stefański, S. Zabłocki: Komentarz. Kodeks postępowania karnego, Warszawa 1998, t. II, s. 776 i nast.].

Istotniejsze jednak jest to, czy treść przepisów art. 552 k.p.k., zwłaszcza zaś jego § 4, w kontekście całości unormowań art. 553 k.p.k., a w szczególności w świetle przepisów prawa cywilnego, dotyczących zasad odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy państwowych, pozwala przyjąć, iż w wypadku art. 552 § 4 k.p.k. mamy do czynienia z odpowiedzialnością opartą na zasadzie ryzyka. W razie ustalenia, iż tak w rzeczywistości jest, niemniej istotne jest określenie zakresu ryzyka, jakie spoczywa w tym wypadku na Skarbie Państwa, przez wskazanie sytuacji, w których Skarb Państwa takiej odpowiedzialności nie ponosi.

W piśmiennictwie cywilistycznym nie było wątpliwości co do tego, że Skarb Państwa odpowiadał za szkody powstałe w okolicznościach określonych w art. 487 k.p.k. z 1969 r. na zasadzie ryzyka (J. Winiarz: Obowiązek naprawienia szkody, Warszawa 1970, s. 88, 89; A. Szpunar: Odpowiedzialność Skarbu Państwa za funkcjonariuszy, Warszawa 1985, s. 274 i nast.; R. Stępkowski: Odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy państwowych, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1985, s. 69 i nast. oraz powołane tam poglądy innych autorów). Co więcej, zdaniem A. Szpunara (Zadośćuczynienie za szkodę niemajątkową, Warszawa 1999, s. 236) sprawę tę - charakteru przewidzianej w art. 552 k.p.k. 1997 r. odpowiedzialności Skarbu Państwa na zasadzie ryzyka - można uznać obecnie za definitywnie wyjaśnioną.

To stanowisko oraz argumentację prezentowaną zarówno w piśmiennictwie cywilistycznym, jak i karnistycznym, która, co zresztą oczywiste, jest taka sama, należy w całości podzielić.

Punktem wyjścia jest stwierdzenie, że ogólne zasady odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną przez funkcjonariusza państwowego przy wykonywaniu powierzonych mu czynności, co dotyczy także sędziów (art. 417 § 2 k.c.), określają przepisy art. 417-421 k.c. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez funkcjonariusza państwowego na skutek wydania orzeczenia lub zarządzenia, Skarb Państwa, w zasadzie (wyjątek - art. 419 k.c.), ponosi odpowiedzialność tylko wtedy, gdy przy ich wydawaniu nastąpiło naruszenie prawa ścigane w trybie postępowania karnego lub dyscyplinarnego (art. 418 k.c.). Jest to więc odpowiedzialność oparta na zasadzie ryzyka za zawinione zachowania funkcjonariusza państwowego. Jednakże, jak stanowi art. 421 k.c., przepisy art. 417-419 k.c. nie mają zastosowania, jeżeli odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną przez funkcjonariusza państwowego jest uregulowana w przepisach szczególnych. Nie może natomiast ulegać żadnej wątpliwości, że właśnie przepisy art. 552 k.p.k. mają charakter szczególny, w rozumieniu art. 421 k.c.

Taka treść przepisów art. 417-421 k.c. i takie, a nie inne umiejscowienie norm zawartych w art. 552 k.p.k. w całości przepisów prawa cywilnego (także tych zawartych w obowiązującej karnej ustawie procesowej i w innych ustawach, dotyczących odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy państwowych), ma decydujące znaczenie dla wykładni przepisów art. 552 k.p.k. W § 4 tego artykułu ustawodawca nie stwierdził wprost, czy w tym wypadku Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność prawną na zasadzie winy, czy na zasadzie ryzyka. Nie daje to jednak żadnej podstawy do przyjęcia, iż wchodzi tu w grę zasada winy. Wręcz przeciwnie - taki wzajemny układ wskazanych wyżej przepisów kodeksu cywilnego z 1964 r. i kodeksu postępowania karnego z 1997 r. pozwala na pewne stwierdzenie, iż w sytuacjach przewidzianych w art. 552 k.p.k. Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność cywilną na zasadzie ryzyka za nieprawidłowe funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości. Treść bowiem przepisów kodeksu cywilnego z 1964 r. przekonuje, że ilekroć polski ustawodawca wprowadza zasadę winy - stwierdza to wyraźnie, zakreślając jednocześnie granice tej odpowiedzialności. Tak się nie stało w wypadku przepisów art. 552 k.p.k., co przesądza o tym, że tu odpowiedzialność Skarbu Państwa opiera się na zasadzie ryzyka (zob. A. Szpunar: Zadośćuczynienie..., s. 236 i 237). Przekonuje o tym także przepis art. 557 § 1 k.p.k., stanowiąc, że roszczenie regresowe przysługuje tylko wówczas, gdy sprawcy szkody (sędziemu jako funkcjonariuszowi państwowemu) wyrządzonej wydaniem orzeczenia można przypisać winę. Z tego oczywisty wniosek, że szkoda, za którą także odpowiada Skarb Państwa, może zostać spowodowana również nie zawinionymi zachowaniami takiego funkcjonariusza, co jest możliwe tylko dlatego, że mamy tu do czynienia z zasadą ryzyka.

Ustawodawca polski, normując odpowiedzialność cywilną na zasadzie ryzyka, jeżeli uznaje to za konieczne, wyraźnie wskazuje okoliczności ograniczające, a nawet wyłączające taką odpowiedzialność (przesłanki eksoneracyjne) np. art. 433, 434 i 435 k.c. Jeżeli takie okoliczności nie zostaną wyraźnie, i to ustawowo określone, to mamy wówczas do czynienia z zasadą pełnego ryzyka. Przepisy wskazujące przesłanki (okoliczności) eksoneracyjne, jako przepisy wyjątkowe (szczególne), nie podlegają wykładni rozszerzającej.

Normując odpowiedzialność Skarbu Państwa za niesłuszne skazanie (art. 552 § 1 k.p.k.), opartą również na zasadzie ryzyka, ustawodawca uznał, że będzie nim każde skazanie, wiążące się z odbywaniem kary (nie tylko pozbawienia wolności), które nastąpiło w sprawie zakończonej prawomocnym stwierdzeniem nieważności orzeczenia, uniewinnieniem lub skazaniem na łagodniejszą karę w wyniku wznowienia postępowania lub kasacji. W każdym wypadku dokonania tego rodzaju ustalenia przysługiwać będzie odszkodowanie za poniesioną szkodę oraz zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, wynikłe z wykonania w całości lub w części kary, której oskarżony nie powinien był ponieść. Bez względu na przyczynę niesłusznego skazania i z jednym tylko wyjątkiem (przesłanka eksoneracyjna), wyraźnie określonym przez ustawę w art. 553 k.p.k.

W wypadku niesłusznego tymczasowego aresztowania, w art. 552 § 4 k.p.k. okoliczności eksoneracyjne nie zostały jednoznacznie wskazane. Nastąpiło to dopiero w art. 553 k.p.k., co zresztą dotyczy wszystkich unormowań art. 552 k.p.k. Pierwsza z nich (art. 553 § 1 k.p.k.) to zachowanie osoby, która została tymczasowo aresztowana, podjęte w zamiarze wprowadzenia w błąd sądu lub organu ścigania, w postaci złożenia fałszywego zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa lub fałszywego wyjaśnienia, co spowodowało niekorzystne dla tej osoby orzeczenie w przedmiocie tymczasowego aresztowania - z wyjątkiem okoliczności (sytuacji) określonych w art. 553 § 2 k.p.k. Druga okoliczność (art. 553 § 3 k.p.k.), wpływająca jedynie na ograniczenie wysokości odszkodowania, to przyczynienie się osoby tymczasowo aresztowanej do wydania orzeczenia, o którym mowa w art. 553 § 1 k.p.k., gdyż w takim wypadku zastosowanie ma art. 362 k.c. Jest to, w istocie, jedna okoliczność eksoneracyjna (zachowanie osoby, która została tymczasowo aresztowana, pozostające w związku przyczynowym z wydaniem orzeczenia skutkującego pozbawieniem wolności), powodująca wyłączenie albo ograniczenie odpowiedzialności Skarbu Państwa na zasadzie ryzyka, także za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie.

Rozważyć, wobec tego, należy, czy rzeczywiście tego rodzaju okoliczność (przesłankę eksoneracyjną) stanowi stwierdzenie ustawodawcy, zawarte w art. 552 § 4 k.p.k., że Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą tylko za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie. Z tej bowiem normy wynika logicznie, że Skarb Państwa nie ponosi odpowiedzialności za każde niesłuszne tymczasowe aresztowanie, a jedynie za takie tylko, które ponadto jest niewątpliwie niesłuszne.

Dotychczas obowiązujący k.p.k. z 1969 r., w art. 487 § 4, posługiwał się określeniem "oczywiście niesłuszne tymczasowe aresztowanie", a więc określeniem odmiennym. Jeżeli tak jest, to znaczy, iż ustawodawca zamierzał wyrazić w ten sposób inną treść (chyba że chodziło wyłącznie o względy językowe lub te z zakresu techniki legislacyjnej). Do tego dochodzi, mogące mieć związek z tym nowym określeniem, stwierdzenie w Uzasadnieniu do projektu kodeksu, iż chodziło w przepisie art. 552 § 4 k.p.k. o nieznaczne rozszerzenie zakresu odpowiedzialności Skarbu Państwa za niesłuszne tymczasowe aresztowanie.

Okazuje się jednak, że "niewątpliwie" oraz "oczywiście" to w języku polskim synonimy (A. Dąbrówka, E. Gekller, R. Turczyn: Słownik synonimów, Warszawa 1993, s. 87 i 151). Wobec tego, bez znaczenia może okazać się przekonanie twórców projektu k.p.k. z 1997 r., że posługując się innym wyrazem niż k.p.k. z 1969 r., odniesionym do niesłuszności także tymczasowego aresztowania, nadali art. 552 § 4 k.p.k. nową treść. Nie ma bowiem znaczenia, co ustawodawca chciał wyrazić w normie prawnej, lecz to, co wyraził, posługując się wyrazami o określonym znaczeniu w języku polskim. Nie można bowiem odwołać się tylko do własnego wyczucia językowego, które dyktuje, wsparte regułami logiki, że wyraz "niewątpliwy" ma więcej desygnatów niż wyraz "oczywisty". Jest bowiem tak, że to, co jest oczywiste, zawsze jest niewątpliwe, gdy jednocześnie nie wszystko, co niewątpliwe, jest oczywiste. Taki właśnie pogląd, z odmiennie formułowaną argumentacją, przyjęty został w piśmiennictwie na gruncie nowego k.p.k. Warto jednak przypomnieć, że po wejściu w życie k.p.k. z 1969 r., porównanie art. 487 § 4 tego kodeksu z treścią art. 510 § 3 k.p.k. z 1928 r. doprowadzić mogło do wniosku, po zastosowaniu wykładni językowej, że oczywista bezzasadność znaczy to samo, co oczywista niesłuszność (zob. T. Gardocka: Glosa do postanowienia SN z dnia 24 kwietnia 1981 r. II KZ 67/81, OSPiKA 1984, z. 1, s. 20). Prowadzi to do wniosku, że przywiązywanie zasadniczej wagi do zmiany w treści art. 552 § 4 k.p.k., wobec posłużenia się określeniem "niewątpliwie" zamiast "oczywiście", nie jest uzasadnione.

Natomiast z takiego jak w art. 552 § 4 k.p.k. unormowania wynika, że ryzyko Skarbu Państwa, w tym wypadku, kształtowane jest przede wszystkim przez kryterium słuszności (przesłanka słuszności). Jeżeli tymczasowe aresztowanie było słuszne, to samo powstanie szkody, wynikające z jego stosowania, nie stanowi podstawy odpowiedzialności Skarbu Państwa. Tak samo będzie w wypadku niesłuszności. Tylko bowiem niewątpliwa niesłuszność stanowić może podstawę tego roszczenia odszkodowawczego. To kryterium wpływa na ograniczenie odpowiedzialności Skarbu Państwa, ale może także zdecydować, w okolicznościach konkretnej sprawy, o szerszym zakresie tej odpowiedzialności. Jest to innego rodzaju kryterium, niż przyjęte w art. 553 § 1 i 3 k.p.k., gdzie precyzyjnie wskazano przesłankę eksoneracyjną, odniesioną do niesłusznego skazania oraz zastosowania środka zabezpieczającego, tymczasowego aresztowania albo zatrzymania.

Wobec powyższego, niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie będzie miało miejsce wówczas, gdy było ono stosowane z naruszeniem przepisów k.p.k., dotyczących tego środka zapobiegawczego albo okazało się niezasadne z punktu widzenia ostatecznego (prawomocnego) rozstrzygnięcia w przedmiocie odpowiedzialności karnej, w świetle całokształtu okoliczności ustalonych w tej sprawie, a także w toku postępowania w przedmiocie odszkodowania lub zadośćuczynienia za niesłuszne tymczasowe aresztowanie.

Oznacza to, że oceny słuszności tymczasowego aresztowania, na gruncie przepisu art. 552 § 4 k.p.k., należy dokonywać przede wszystkim z punktu widzenia ostatecznego rozstrzygnięcia w sprawie. Różnica poglądów między orzecznictwem Sądu Najwyższego a piśmiennictwem, na gruncie przepisu art. 487 § 4 k.p.k. z 1969 r., co do tego, czy ocenę trzeba dokonywać ex nunc czy też ex tunc, nie wymaga dalszego rozważania. Spór ten rozstrzyga, na korzyść piśmiennictwa, przyjęcie w k.p.k. z 1997 r., w art. 552 § 4 k.p.k., odpowiedzialności Skarbu Państwa na zasadzie ryzyka. Wobec tego, niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie to takie, które, przede wszystkim z perspektywy ostatecznego rozstrzygnięcia sprawy i końcowych ustaleń dokonanych w sprawie o odszkodowanie, nie powinno mieć miejsca.

Rozważając problematykę odpowiedzialności Skarbu Państwa z tego tytułu, trzeba zwrócić uwagę na to, że wchodzi ona w grę tylko wówczas, gdy osoba pozbawiona wolności w tym trybie rzeczywiście poniosła szkodę lub doznała krzywdy, która nie została zrekompensowana. Stanowi to samodzielną i niezależną przesłankę takiej odpowiedzialności. Szkoda zostanie zrekompensowana w tych wszystkich wypadkach, gdy okres tymczasowego aresztowania zostanie zaliczony na poczet kary (nie tylko pozbawienia wolności) w tej sprawie, w której tymczasowe aresztowanie było stosowane lub w innej sprawie, na podstawie art. 63 § 1 k.k. i art. 417 k.p.k.

Mając również i to na uwadze, ustalając, w jakich wypadkach uznać trzeba tymczasowe aresztowanie za niewątpliwie niesłuszne, w pierwszej kolejności wymienić trzeba sytuacje, w których tymczasowe aresztowanie nie powinno nastąpić, bez względu na ostateczne rozstrzygnięcie w sprawie, a więc takie, które zostało zastosowane z obrazą przepisów rozdziału 28 k.p.k., odnoszących się do tego środka zapobiegawczego: art. 249, 250, 253, 257-260 i 263 k.p.k. W tym wypadku ocena słuszności dokonywana jest z punktu widzenia okoliczności istniejących w chwili stosowania tymczasowego aresztowania, gdyż właśnie wtedy zostało wydane orzeczenie z obrazą wskazanych przepisów. Dalszy przebieg postępowania nie ma znaczenia dla dokonania oceny słuszności.

Zwrócić jednak trzeba uwagę na to, że w wypadku stosowania tymczasowego aresztowania na podstawie art. 259 § 4 k.p.k., gdy oskarżony (podejrzany) ukrywał się lub uporczywie nie stawiał się na wezwania, nie można przyjąć niewątpliwej niesłuszności tymczasowego aresztowania, gdyż wówczas nie mamy do czynienia z obrazą przepisów rozdziału 28 k.p.k. Jest to bowiem sytuacja, gdy organ państwa (sąd), w sposób jedynie skuteczny, przez zastosowanie tymczasowego aresztowania, realizował swój ustawowy obowiązek (art. 2 k.p.k.), a oskarżony (podejrzany) o popełnienie przestępstwa, będąc do tego zobowiązany ustawowo (art. 75 § 1 k.p.k.), nie stawiał się na wezwania sądu. Kolizja dwóch dóbr (skutecznego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości i wolności oskarżonego) rozstrzygnięta została przez ustawodawcę właśnie w unormowaniu art. 259 § 4 k.p.k. Takie tymczasowe aresztowanie nie tylko nie jest niewątpliwie niesłuszne, czy niesłuszne, lecz uznać je trzeba po prostu za słuszne, jako zgodne z prawem.

Nieco inna jest sytuacja, jeżeli chodzi o stosowanie tymczasowego aresztowania na podstawie art. 259 § 4 k.p.k., gdy nie można ustalić tożsamości oskarżonego. W wypadku bowiem, gdy przyczyną tego jest nie podyktowana realizacją prawa do obrony odmowa z jego strony wykazania swej tożsamości, to również takiego pozbawienia wolności nie będzie można uznać za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie, gdyż to właśnie sam poszkodowany, swym umyślnie zawinionym zachowaniem, spowodował niekorzystne dla siebie orzeczenie w tym przedmiocie. W tym wypadku także względy słuszności będą przemawiały za wyłączeniem odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa.

Kończąc rozważania na gruncie przepisu art. 259 § 4 k.p.k., nie sposób wykluczyć, że okoliczności konkretnej sprawy pozwolą przyjąć niewątpliwą niesłuszność aresztowania, mimo, w zasadzie, nagannego zachowania oskarżonego, powodującego stosowanie tymczasowego aresztowania, np. takie zachowanie osoby o wyjątkowo niskim poziomie intelektualnym.

Jednakże, w sytuacji, gdy przy stosowaniu tymczasowego aresztowania nie doszło do obrazy przepisów rozdziału 28 k.p.k., ale sąd podejmował decyzję w tym przedmiocie na podstawie nieprawdziwych okoliczności, co zostało ustalone w późniejszym okresie, to takie tymczasowe aresztowanie też należy uznać za niewątpliwie niesłuszne.

W pozostałych wypadkach, gdy przy stosowaniu tymczasowego aresztowania sąd nie dopuścił się obrazy prawa procesowego, ocena niewątpliwej niesłuszności tymczasowego aresztowania wymaga uwzględnienia, przede wszystkim, ostatecznego rozstrzygnięcia w sprawie w przedmiocie odpowiedzialności karnej osoby, która w tym trybie była pozbawiona wolności, a także całokształtu okoliczności ustalonych do chwili wydawania orzeczenia przez sąd rozpatrujący wniosek o odszkodowanie z tego tytułu. Konieczność uwzględnienia tak szerokiego kręgu okoliczności wynika, o czym była już mowa, z tego, że, co prawda, odpowiedzialność Skarbu Państwa za niesłuszne tymczasowe aresztowanie opiera się na zasadzie ryzyka, ale jednocześnie niesłuszność musi mieć charakter niewątpliwy.

Z tego punktu widzenia, za niewątpliwie niesłuszne, w zasadzie, uznać należy każde tymczasowe aresztowanie oskarżonego (podejrzanego), który ostatecznie (prawomocnie) został: uniewinniony, umorzono w stosunku do niego postępowanie, także warunkowo, sąd odstąpił od wymierzenia kary, nastąpiło skazanie na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, wymierzona została tylko kara nie związana z pozbawieniem wolności lub środek karny, a także, gdy wymierzona została kara pozbawienia wolności w wysokości niższej niż okres tymczasowego stosowania aresztowania - w tym ostatnim wypadku problem odszkodowania dotyczy tylko stosowania tymczasowego aresztowania w czasie stanowiącym różnicę między tymi okresami.

Jednakże okoliczności ustalone w konkretnej sprawie, mogą stać się podstawą oceny, że w niektórych z powyżej wskazanych wypadkach tymczasowe aresztowanie, co prawda, było niesłuszne, ale nie było ono niewątpliwie niesłuszne, co, w świetle unormowania art. 552 § 4 k.p.k. (argumentum a contrario) stanowi przesłankę eksoneracyjną. Taką okolicznością będzie zawinione zachowanie oskarżonego, pozwalające postawić mu zarzut, ze społecznego punktu widzenia, spowodowania niekorzystnego dla siebie orzeczenie w przedmiocie tymczasowego aresztowania.

Prawomocne uniewinnienie, w zasadzie, stanie się zawsze podstawą ustalenia, że wcześniej stosowane tymczasowe aresztowanie było niewątpliwie niesłuszne, i to bez względu na to, czy jego podstawą będzie pewne stwierdzenie, że przestępstwa w ogóle nie popełniono, albo że popełnił je kto inny, czy też stało się tak dlatego, że nie zdołano zebrać wystarczających dowodów winy, nawet wówczas, gdy zastosowanie miała reguła określona w art. 5 § 2 k.p.k. W tych bowiem wszystkich sytuacjach uznać należy, pamiętając o tym, że zgodne z przepisami rozdziału 28 k.p.k. tymczasowe aresztowanie może nastąpić w sytuacji niepewności dowodowej co do sprawstwa i zawinienia aresztowanego (art. 249 § 1 in fine k.p.k.), to jeżeli sąd nie wykaże, w sposób nie budzący wątpliwości, że oskarżonemu można przypisać sprawstwo i zawinienie, to właśnie zasada słuszności przemawiać będzie za przyjęciem, iż odpowiedzialność za szkodę i krzywdę wynikłą ze stosowania w takiej sytuacji tymczasowego aresztowania, na zasadzie ryzyka, ponosi Skarb Państwa.

Tak samo będzie, gdy sąd wydaje wyrok uniewinniający w wypadkach przewidzianych w art. 414 § 1 k.p.k., gdy w sprawie zaistniały okoliczności określone w art. 17 § 1 pkt 2 k.p.k. chyba że sprawca w chwili czynu był niepoczytalny, gdyż wówczas sąd umarza postępowanie.

Prawomocne umorzenie postępowania na podstawie art. 17 § 1 k.p.k., także po rozpoczęciu przewodu sądowego (art. 385 § 1 k.p.k.), w sytuacjach określonych w art. 414 § 1, stanie się, co do zasady, podstawą ustalenia, że wcześniej stosowane tymczasowe aresztowanie było niewątpliwie niesłuszne.

W wypadkach umorzenia postępowania z przyczyn określonych w art. 17 § 1 pkt 1 i 2 k.p.k., ocena niesłuszności tymczasowego aresztowania musi być taka sama, jak w wypadkach uniewinnienia z tych właśnie przyczyn. Także w każdym wypadku umorzenia postępowania na podstawie art. 17 § 2 pkt 2 k.p.k. w zw. z art. 31 § 1 k.k., wobec ustalenia, że sprawca czynu zabronionego był w chwili jego popełnienia niepoczytalny, tymczasowe aresztowanie trzeba uznać za niewątpliwie niesłuszne. Brak bowiem podstaw do przyjęcia, bez względu na stan zdrowia psychicznego oskarżonego (podejrzanego) w toku postępowania, że zachowaniem swoim, np. przez zatajenie choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego, czy innego zakłócenia czynności psychicznych, przyczynił się do zastosowania tymczasowego aresztowania, a za taką oceną przemawiają po prostu właśnie względy słuszności.

Niewątpliwie niesłuszne, w każdym wypadku, będzie tymczasowe aresztowanie w sprawie, w której postępowanie zostało umorzone wobec ustalenia, że społeczna szkodliwość czynu jest znikoma (art. 17 § 1 pkt 3 k.p.k.). Uwzględnienie rodzaju okoliczności, jakie decydują o stopniu społecznej szkodliwości (art. 115 § 2 k.k.), pozwala przyjąć, iż na oskarżonym (podejrzanym) nie spoczywa prawny obowiązek podania ich organom prowadzącym postępowanie (art. 74 i 75 k.p.k.), a ponadto, właśnie rodzaj okoliczności, które decydują o ocenie stopnia społecznej szkodliwości, jest taki, że ich nieujawnienia przez oskarżonego nie można uznać za spowodowanie lub przyczynienie się do wydania orzeczenia o tymczasowym aresztowaniu.

Inna jest sytuacja, gdy postępowanie zostało umorzone wobec ustalenia, że sprawca czynu zabronionego, z mocy ustawy, nie podlega karze (art. 17 § 1 pkt 4 k.p.k.). W zasadzie, również w takiej sytuacji tymczasowe aresztowanie będzie niewątpliwie niesłuszne. Są to bowiem wypadki, gdy: sprawca odstąpił od czynu lub zapobiegł skutkowi (np. art. 15 § 1, art. 17, 21 § 1, art. 131 § 1, art. 252 § 4 k.k.), okazał czynny żal (np. art. 169 § 1, art. 220 § 3, art. 259, art. 296 § 5, art. 297 § 3, art. 299 § 8 k.k.), albo zaistniały inne okoliczności (np. art. 233 § 3, art. 236 § 2, art. 239 § 2, art. 240 § 3 k.k.). Obowiązek ustalenia wszystkich tego rodzaju okoliczności leży po stronie organu prowadzącego postępowanie (art. 4 k.p.k.) i, ze względu na ich charakter, tylko w odosobnionych wypadkach ustalić będzie można, że z przyczyn leżących po stronie oskarżonego okoliczność taka nie została ujawniona, co spowodowało albo przyczyniło się do stosowania tymczasowego aresztowania.

W rozważanym tu aspekcie, umorzenie postępowania z powodu śmierci oskarżonego (podejrzanego), na podstawie art. 17 § 1 k.p.k., nie może mieć żadnego znaczenia.

Umorzenie postępowania z powodu przedawnienia karalności (art. 17 § 1 pkt 6 k.p.k.), którego termin upłynął przed wszczęciem postępowania w sprawie, w której stosowane było tymczasowe aresztowanie, zawsze będzie świadczyć o niewątpliwej niesłuszności tego środka zapobiegawczego. Tak samo będzie w wypadku, gdy termin ten upłynie w toku postępowania, które nie zostanie umorzone, a oskarżony (podejrzany) nadal będzie tymczasowo aresztowany. W tym ostatnim wypadku niewątpliwie niesłuszne będzie ono po upływie terminu przedawnienia. Jeżeli zaś chodzi o wcześniejszy okres pozbawienia wolności w tym trybie, a oskarżony po upływie terminu przedawnienia nie jest już tymczasowo aresztowany, to umorzenie postępowania z tego powodu zdecyduje także o niewątpliwej niesłuszności tymczasowego aresztowania, z wyjątkiem sytuacji, gdy brak możliwości wcześniejszego zakończenia postępowania wynikał z bezprawnego zachowania oskarżonego (np. ukrywania się oskarżonego czy niestawiennictwa na wezwania, co stanowi z jego strony obrazę art. 75 § 1 k.p.k., czy też innego bezprawnego zachowania oskarżonego, które spowodowało przedłużenie postępowania, np. samookaleczenie uniemożliwiające uczestniczenie w czynnościach procesowych). W takim bowiem tylko zakresie zasada słuszności pozwala uznać odpowiedzialność Skarbu Państwa, na zasadzie ryzyka, za to, że nie zdołano pociągnąć sprawcy czynu zabronionego do odpowiedzialności karnej w ustawowo określonym czasie.

W każdym wypadku stosowania tymczasowego aresztowania w sprawie, w której postępowanie nie powinno się toczyć, wobec powagi rzeczy osądzonej - res iudicata (art. 17 § 1 pkt 7 in principio k.p.k.), uznać je należy za niewątpliwie niesłuszne. Również w sytuacji, gdy umorzenie postępowania nastąpiło wobec wcześniej wszczętego postępowania, które się toczy - lis pendens (art. 17 § 1 pkt 7 in fine k.p.k.), sam ten fakt zdecyduje o niewątpliwej niesłuszności tymczasowego aresztowania, chyba że szkoda wynikająca z tego pozbawienia wolności zostanie zrekompensowana w wyniku zakończenia wcześniej wszczętego postępowania. Spowodowanie przez oskarżonego wydania w takiej sytuacji niekorzystnego dla niego orzeczenia w przedmiocie tymczasowego aresztowania albo jego przyczynienie się do tego, praktycznie rzecz wziąwszy, jest wykluczone.

We wszystkich wypadkach, gdy postępowanie zostało umorzone, gdyż sprawca nie podlegał orzecznictwu polskich sądów karnych (art. 17 § 1 pkt 8 k.p.k.), tymczasowe aresztowanie zawsze będzie niewątpliwie niesłuszne.

Tymczasowe aresztowanie będzie zawsze niewątpliwie niesłuszne, gdy umorzenie postępowania nastąpiło wobec ustalenia braku skargi uprawnionego oskarżyciela (art. 17 § 1 pkt 9 k.p.k.), braku wymaganego zezwolenia na ściąganie (art. 11 § 1 pkt 10 in principio k.p.k.) oraz w razie braku wniosku o ściganie (art. 17 § 1 pkt 10 in fine k.p.k.), a gdy wniosek został skutecznie cofnięty (art. 12 § 3 k.p.k.) tylko wtedy, gdy cofnięcie wniosku nastąpiło wyłącznie z inicjatywy osoby uprawnionej (nie dotyczy to więc np. sytuacji, kiedy wnioskodawca został nakłoniony do cofnięcia wniosku, przez oskarżonego, czy osobę mu bliską).

Ustalenie, że zachodzi inna okoliczność wyłączająca ściganie (art. 17 § 1 pkt 11 k.p.k.) także będzie świadczyć o niewątpliwej niesłuszności tymczasowego aresztowania, chyba że z okoliczności konkretnej sprawy będzie wynikało, że osoba poszkodowana wyłącznie swoim umyślnym zachowaniem spowodowała wydanie orzeczenia w przedmiocie tymczasowego aresztowania, albo się w ten sposób do tego przyczyniła i właśnie względy słuszności przemawiają za wyłączeniem odpowiedzialności Skarbu Państwa za powstałą szkodę lub krzywdę albo jej ograniczeniem.

We wszystkich wskazanych wypadkach, gdy w wyniku ostatecznego rozstrzygnięcia w przedmiocie odpowiedzialności karnej oskarżony został uniewinniony albo postępowanie zostało umorzone, rozważana jest sytuacja, gdy sąd, stosując tymczasowe aresztowanie, nie dopuścił się obrazy przepisów rozdziału 28 k.p.k. O ocenie słuszności tymczasowego aresztowania zdecydował, przede wszystkim, ostateczny wynik sprawy w przedmiocie odpowiedzialności karnej, a także szereg okoliczności, które mogą zostać ustalone także w toku postępowania w przedmiocie odszkodowania, które, mimo zapadnięcia w sprawie w przedmiocie odpowiedzialności karnej wskazanych orzeczeń, powodują, że tymczasowe aresztowanie nie zostanie uznane za niewątpliwie niesłuszne, co wyklucza uwzględnienie wniosku o odszkodowanie z tego tytułu.

Podobnie jest w wypadku zakończenia postępowania w przedmiocie odpowiedzialności karnej innym rozstrzygnięciem, ustalającym sprawstwo i zawinienie oskarżonego, ale sytuacji, w których nastąpi wyłączenie odpowiedzialności Skarbu Państwa, określonej w art. 552 § 4 k.p.k., będzie, w praktyce, znacznie mniej. Wtedy, gdy w sprawie stosowane było tymczasowe aresztowanie, a postępowanie karne zostało warunkowo umorzone, sąd odstąpił od wymierzenia kary, wymierzona została kara pozbawienia wolności krótsza niż okres tymczasowego aresztowania, kara pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania albo tylko kara nie związana z pozbawieniem wolności lub środek karny, okres pozbawienia wolności zaś nie został zaliczony na poczet kary w tej lub innej sprawie, to mamy do czynienia z wystąpieniem szkody związanej z wykonaniem tymczasowego aresztowania. Rozważając, czy jest to niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie, trzeba znów założyć, że jednocześnie sąd stosujący ten środek zapobiegawczy, nie dopuścił się obrazy przepisów rozdziału 28 k.p.k.

Z analizy sytuacji procesowych, w których następuje wyłączenie odpowiedzialności Skarbu Państwa na gruncie art. 552 § 4 k.p.k., wynika, że niewątpliwie niesłuszne jest takie tymczasowe aresztowanie, stosowane w wyniku wykonania orzeczenia w tym przedmiocie, którego wydania oskarżony, w sposób zawiniony, nie spowodował (w inny sposób niż określony w art. 553 k.p.k.). Jeżeli oskarżony przyczynił się do wydania takiego orzeczenia, to, co prawda, tymczasowe aresztowanie uznać trzeba za niewątpliwie niesłuszne, ale zastosowanie będzie miał art. 362 k.c.

Wobec powyższego, we wszystkich tych wypadkach uznać trzeba tymczasowe aresztowanie za niewątpliwie niesłuszne, bo jego zbędność w świetle ostatecznego rozstrzygnięcia w przedmiocie odpowiedzialności karnej nie tylko spowodowało niezrekompensowaną szkodę, ale ponadto było niepotrzebne, skoro skazany nie odbywa kary pozbawienia wolności. Za tak spowodowane szkody, na zasadzie ryzyka, odpowiada Skarb Państwa. Za takim zakresem odpowiedzialności przemawiają właśnie względy słuszności. I tylko wówczas, gdy w okolicznościach konkretnej sprawy w przedmiocie odpowiedzialności karnej lub w przedmiocie odszkodowania ustalić można, że to właśnie umyślne, naganne zachowanie oskarżonego spowodowało niekorzystne dla niego orzeczenie w przedmiocie tymczasowego aresztowania, przyjąć należy, iż w tych warunkach nie jest ono niewątpliwie niesłuszne.

Co oczywiste, ale wymaga to raz jeszcze podkreślenia, we wszystkich wskazanych wyżej wypadkach odszkodowanie nie zostanie przyznane, jeżeli w sprawie sąd ustali zaistnienie okoliczności określonej w art. 553 § 1 k.p.k., albo gdy tymczasowe aresztowanie zostało zrekompensowane przez jego zaliczenie na poczet kary wymierzonej w tej lub innej sprawie na podstawie art. 63 § 1 k.k. i art. 417 k.p.k. Natomiast sąd ograniczy odszkodowanie, na podstawie art. 362 k.c., jeżeli ustali zaistnienie okoliczności wymienionej w art. 553 § 3 k.p.k.

Zaznaczyć też należy, że nie będzie miało znaczenia dla oceny słuszności tymczasowego aresztowania zastosowanie wobec sprawcy przestępstwa (oskarżonego, podejrzanego) przepisów ustawy amnestyjnej, w tym abolicji, ani indywidualnego aktu łaski (art. 139 Konstytucji RP, rozdział 59 k.p.k.).

Tak szerokie zakreślenie granic odpowiedzialności Skarbu Państwa z tytułu niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania wynika z charakteru prawnego tej odpowiedzialności - zasady ryzyka - oraz z tego, czego owo ryzyko dotyczy. W tym bowiem wypadku Skarb Państwa ponosi ryzyko prawidłowego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości w zakresie stosowania środka zapobiegawczego związanego z pozbawieniem wolności. Jeżeli więc z punktu widzenia ostatecznego rozstrzygnięcia w sprawie w przedmiocie odpowiedzialności karnej oraz całokształtu okoliczności ustalonych do chwili wydania orzeczenia w przedmiocie odszkodowania okazuje się, że pozbawienie wolności, w tym trybie, nie było uzasadnione, także ze społecznego punktu widzenia, to za poniesioną szkodę i doznaną krzywdę, wynikłą ze stosowania tymczasowego aresztowania wobec osoby, której w tym okresie dotyczyło domniemanie niewinności - właśnie na zasadzie słuszności - ponosić musi Skarb Państwa (zob. na ten temat m.in. A. Bulsiewicz: Charakter prawny roszczeń odszkodowawczych za niesłuszne skazanie lub oczywiście bezzasadne tymczasowe aresztowanie, PiP 1965, z. 12, s. 890; M. Cieślak: Podstawa odszkodowania za oczywiście niesłuszne tymczasowe aresztowanie, Pal. 1987, z. 9, s. 91; A. Murzynowski: Istota i zasady procesu karnego, Warszawa 1994, s. 89-91; J. Panowicz-Lipska: Majątkowa ochrona dóbr osobistych, Warszawa 1975; R. Stępkowski: Odpowiedzialność Skarbu Państwa..., s. 70; A. Szpunar: Odpowiedzialność Skarbu Państwa za funkcjonariuszy, s. 283; tegoż: Zadośćuczynienie za szkodę..., s. 235 i nast.).

W zasadzie już tylko na marginesie, gdyż nie ma to znaczenia dla dokonywania wykładni, odnieść się należy do mogącej się pojawić obawy, że rozszerzenie przez ustawodawcę podstaw odpowiedzialności Skarbu Państwa za tak wyrządzoną szkodę przez funkcjonariuszy państwowych, spowoduje odstępowanie w liczniejszych, niż dotychczas, wypadkach od stosowania tymczasowego aresztowania (na ten temat zob. m.in.: M. Cieślak: op. cit., s. 93; A. Ludwiczek: op. cit., s. 67-69). Taka ocena jest wynikiem niewystarczającej znajomości przepisów rozdziału 28 k.p.k. oraz nieuwzględnienia unormowania art. 557 § 1 k.p.k., dotyczącego roszczenia regresowego. Sędzia uczestniczący w wydawaniu orzeczenia o stosowaniu tymczasowego aresztowania może ponieść odpowiedzialność prawną tylko w razie zawinionego naruszenia przepisów rozdziału 28 k.p.k. We wszystkich innych wypadkach odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa, roszczenie regresowe nie przysługuje. Co jeszcze istotniejsze, prawidłowe stosowanie przepisów rozdziału 28 k.p.k., nie może mieć wpływu na częstotliwość stosowania tymczasowego aresztowania, bo liczba podjętych decyzji tego rodzaju zależy przede wszystkim od liczby spraw, w których spełnione zostały wymogi stosowania tymczasowego aresztowania określone w tym rozdziale 28 k.p.k. Wymogi te, co należy jeszcze raz podkreślić, pozostają w pełnej zgodności z unormowaniami Konstytucji RP, Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1950 r. i standardami wynikającymi z orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. Wyrażany jest też pogląd, któremu nie sposób odmówić słuszności, że dopiero wprowadzenie zasady, iż odszkodowanie należy się w każdym wypadku, gdy tymczasowo aresztowany zostanie następnie prawomocnie uniewinniony, spowoduje stosowanie tego środka zapobiegawczego we właściwym zakresie (zob. A. Murzynowski: Istota..., s. 91).

OSNKW 1999r., Nr 11-12, poz. 72