Uchwała z dnia 1986-01-30 sygn. III CZP 77/85

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 77/85

Uchwała z dnia 30 stycznia 1986 r.

Przewodniczący: sędzia SN Z. Świeboda (sprawozdawca). Sędziowie SN: I. Grygołajtys, J. Szachułowicz.

Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Krystyny P. przeciwko Gminnej Spółdzielni "Samopomoc Chłopska" w M. o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Koszalinie postanowieniem z dnia 24 października 1985 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c."

"Czy rażąco niekorzystną zmianę sytuacji materialnej dłużnika po powstaniu tytułu egzekucyjnego można uznać za zdarzenie uzasadniające powództwo przeciwegzekucyjne o ograniczeniu wykonalności tytułu wykonawczego (art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c.)?"

podjął następującą uchwałę:

Niekorzystna zmiana sytuacji materialnej dłużnika, jaka nastąpiła po powstaniu tytułu egzekucyjnego, nie stanowi zdarzenia, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane (art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c.).

Uzasadnienie

Orzeczeniem z dnia 30 kwietnia 1985 r. Sąd Rejonowy ograniczył ściągalność od dłużniczki Krystyny P. należności wierzycielki Gminnej Spółdzielni "Samopomoc Chłopska" w M. do kwoty 2000 zł miesięcznie i ustalił, co następuje:

Wyrokiem z dnia 12 grudnia 1979 r. Sąd Wojewódzki w Koszalinie zasądził od Krystyny P. i innych na rzecz wymienionej wyżej Gminnej Spółdzielni kwotę 339 000 zł. Krystyna P. znalazła się po wydaniu tytułu egzekucyjnego w trudnej sytuacji materialnej. Sąd stanął na stanowisku, że jakkolwiek prowadzona przez komornika egzekucja z jej wynagrodzenia za pracę jest zgodna z obowiązującymi przepisami, żądanie ograniczenia egzekucji do kwoty 2000 zł miesięcznie znajduje uzasadnienie w art. 5 k.c. Dla powódki bowiem ściąganie wyższej kwoty z jej wynagrodzenia za pracę stanowi duże obciążenie.

Sądowi Wojewódzkiemu w Koszalinie rozpoznającemu środek odwoławczy Gminnej Spółdzielni nasunęło się zagadnienie prawne, ujęte w sentencji uchwały, przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia.

Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:

Podstawą powództwa przeciwegzekucyjnego z art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. są zdarzenia (okoliczności, fakty), z którymi pozytywne przepisy prawa materialnego łączą wygaśnięcie zobowiązań, albo które powodują niemożność egzekwowania świadczeń wynikających z tytułu egzekucyjnego. Istnienie tych zdarzeń sprawia, że powód-dłużnik może skutecznie w drodze procesu żądać pozbawienia wykonalności w całości lub w części albo ograniczenia tytułu wykonawczego.

Ze względu na okoliczności faktyczne sprawy w rachubę mogłaby wchodzić niemożliwość świadczenia, z którą przepisy prawa (art. 475 k.c.) łączą wygaśnięcie zobowiązania. W nauce prawa jednak słusznie podniesiono, że niewypłacalność dłużnika, czyli aktualny brak środków materialnych (finansowych) na spełnienie zobowiązania, z którego wynika obowiązek świadczenia pieniężnego, nigdy nie zwalnia dłużnika z zobowiązania. Istnieje ono nadal jako możliwe do spełnienia, a dłużnik odpowiada za dług całym majątkiem nie tylko teraźniejszym, ale i przyszłym.

Jeśli chodzi o normę art. 5 k.c. jako samodzielną podstawę powództwa zauważyć należy, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego wyjaśniono, iż przepis ten ustanawia zakaz korzystania w określonych granicach z praw podmiotowych, nie jest natomiast źródłem powstania takich praw. W konsekwencji nie może on stanowić samodzielnej podstawy powództwa, lecz przesłankę obrony dłużnika przed skierowanym do niego roszczeniem (orzeczenia: z dnia 5 listopada 1958 r. 2 CR 789/58, RPEiS 1959, z. 4, s. 267, z dnia 14 stycznia 1970 r. II Cr 609/69, OSPiKA 1970, poz. 259).

Jednakże z uwagi na fakt, że powództwo opozycyjne spełnia funkcję obronną dłużnika, orzecznictwo Sądu Najwyższego uznało, że art. 5 k.c. może stanowić samodzielną podstawę powództwa opozycyjnego, w wypadku gdy powództwo zmierzające do zastosowania tego przepisu oparte jest na zdarzeniach, które nastąpiły po sporządzeniu aktu notarialnego stanowiącego tytuł egzekucyjny (PiP 1958, nr 3, s. 529). Chociaż w rozpoznawanej sprawie chodzi o tytuł egzekucyjny nie będący aktem notarialnym, teza co dopiero wymienionego orzeczenia może odnosić się do tytułów egzekucyjnych, którymi są wyroki sądowe. Nie dotyczy to jednak niekorzystnej zmiany sytuacji materialnej dłużnika, jaka nastąpiła po powstaniu tytułu egzekucyjnego. Według stanowiska reprezentowanego w orzecznictwie art. 5 k.c. nie może mieć zastosowania w sytuacji, gdy sam ustawodawca co do niektórych stanów faktycznych wprowadza określone regulacje (orzeczenia SN: z dnia 4 października 1967 r. II PR 340/67, OSPiKA 1968, poz. 162; z dnia 17 września 1969 r. III CRN 310/69, OSPiKA 1979, poz. 192). Takie regulacje co do ochrony wynagrodzenia za pracę zawarte są w art. 87 k.p. Struktura postępowania egzekucyjnego natomiast w wysokim stopniu przeciwdziała nadużyciu prawa wierzyciela. Wynika to z przepisów zapobiegających nadmiernemu obciążeniu egzekucją (art. 799, 825 pkt 3 i art. 845 § 2 k.p.c.), prowadzeniu egzekucji dla szykany (np. art. 824 § 1 pkt 3 k.p.c.), czy też przepisów o ograniczeniu egzekucji (np. art. 829 i 831 k.p.c.).

Z tych przyczyn Sąd Najwyższy udzielił odpowiedzi jak w sentencji uchwały (art. 391 § 1 k.p.c.).

OSNC 1986 r., Nr 12, poz. 206