Uchwała z dnia 1977-09-22 sygn. III CZP 72/77

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 72/77

Uchwała z dnia 22 września 1977 r.

Przewodniczący: sędzia SN W. Bryl. Sędziowie SN: S. Dmowski, W. Kuryłowicz (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Szczepana M. z udziałem Marianny M. o podział majątku wspólnego, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Płocku, postanowieniem z dnia 27.VII.1977 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Czy dopuszczalne jest wydanie przez sąd w toku postępowania o podział majątku wspólnego, po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami, postanowienia o ograniczeniu podziału majątku wspólnego przez wyłączenie z podziału określonego składnika tego majątku?"

postanowił udzielić następującej odpowiedzi:

W razie zaistnienia ważnych powodów do ograniczenia podziału majątku wspólnego do części tego majątku (art. 1038 k.c. w związku z art. 46 k.r.o.) rozstrzygnięcie w tym przedmiocie sąd może zamieścić jedynie w orzeczeniu działowym kończącym postępowanie w sprawie.

Uzasadnienie

Sąd Wojewódzki, przedstawiając w trybie art. 391 k.p.c. Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne przytoczone w sentencji uchwały zajmuje prawidłowe stanowisko, że sądowy podział majątku wspólnego małżonków może być z poważnych powodów ograniczony do części tego majątku, a ma poważną wątpliwość (na co wskazuje treść uzasadnienia) jedynie co do tego, czy rozstrzygnięcie w tym przedmiocie może zapaść tylko w orzeczeniu działowym kończącym postępowanie w sprawie, czy również w orzeczeniu odrębnym wydanym w toku postępowania - przed jego ukończeniem w instancji. Zagadnienie więc dotyczy wyłącznie wykładni prawa formalnego.

Sąd Najwyższy miał na uwadze, co następuje:

Postępowanie sądowe zarówno procesowe, jak i nieprocesowe, ma na celu rozstrzygnięcie o wszystkich żądaniach stron czy też uczestników postępowania. Dlatego kodeks postępowania cywilnego (art. 316) statuuje zasadę, że sąd wydaje wyrok, gdy sprawa jest dostatecznie wyjaśniona do stanowczego rozstrzygnięcia stosunku spornego. zasada ta z mocy art. 13 § 2 k.p.c. obowiązuje również w postępowaniu nieprocesowym, a więc także w postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami, które ma na celu dokonanie podziału całego majątku, czyli ostateczne i całkowite rozliczenie małżonków.

Kodeks postępowania cywilnego w księdze pierwszej części pierwszej odnoszącej się do procesu przewiduje tylko dwa wyjątki od powyższej zasady, a mianowicie możność wydawania wyroków częściowych (art. 317) i wyroków wstępnych (art. 318). W księdze drugiej tej części, regulującej postępowanie nieprocesowe, brak jest przepisów, które regulowałyby ogólnie możność wydawania postanowień częściowych czy też wstępnych. W tej sytuacji rozważenia wymaga zagadnienie, czy w postępowaniu nieprocesowym mają odpowiednie zastosowanie - poprzez art. 13 § 2 k.p.c. - przepisy art. 317 i 318 k.p.c.

Odnośnie do dopuszczalności wydawania w postępowaniu nieprocesowym postanowień wstępnych stanowisko Sądu Najwyższego było niejednolite. Tak więc w uchwale z dnia 9.V.1967 r. III CZP 37/67 (OSNCP z 1967 r. z. 11, poz. 198) Sąd Najwyższy zajął stanowisko pozytywne, przyjmując, że w postępowaniu takim możliwe jest odpowiednie stosowanie art. 318 k.p.c. (z uwzględnieniem istoty danego rodzaju postępowania). Natomiast w uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 26.II.1968 r. III CZP 101/67 (OSNCP z 1968 r. z. 12, poz. 203). Sąd Najwyższy uznał, że wydanie postanowienia wstępnego w postępowaniu nieprocesowym dopuszczalne jest tylko w trzech wypadkach wymienionych w k.p.c., a mianowicie: 1) w art. 567 § 2 - w razie sporu co do ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym, 2) w art. 618 § 1 - w razie sporu o prawo żądania zniesienia współwłasności lub o prawo własności i 3) w art. 685 - w razie sporu o istnienie uprawnienia do żądania działu spadku, jak również w razie sporu między współspadkobiercami o to, czy pewien przedmiot należy do spadku.

Skład podejmujący uchwałę w sprawie niniejszej podziela pogląd wyrażony w uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów, jak również jego uzasadnienie. Jednocześnie podkreśla, że nawet przyjęcie dopuszczalności stosowania art. 318 k.p.c. w postępowaniu nieprocesowym nie uzasadniałoby wydania postanowienia wstępnego orzekającego o ograniczeniu podziału majątku wspólnego do części tego majątku przez wyłączenie z podziału określonego składnika majątkowego. Artykuł 318 k.p.c. dotyczy wypadków, gdy sporna jest zasada, na jakiej oparte jest roszczenie (żądanie), nie może więc stanowić podstawy do wydania orzeczenia o wyłączeniu jakiegoś składnika z postępowania o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami.

Co się tyczy dopuszczalności wydawania w postępowaniu nieprocesowym postanowień częściowych, a więc odpowiedniego stosowania art. 317 k.p.c. w tym postępowaniu, to należy zająć stanowisko pozytywne. Skoro w postępowaniu tym dopuszczalne jest łączenie żądań (wprawdzie w ograniczonym zakresie), to trudno dopatrzyć się argumentów przemawiających przeciwko możliwości wydania postanowienia częściowego, gdy jedno z tych żądań lub niektóre z nich zostaną należycie wyjaśnione.

Zajęcie pozytywnego stanowiska co do możliwości odpowiedniego stosowania w postępowaniu nieprocesowym art. 317 k.p.c., a więc co do dopuszczalności wydawania w tym postępowaniu postanowień częściowych, nie uzasadnia jednak wniosku, że takim postanowieniem można ograniczyć zakres rozpoznawania sprawy o podział majątku wspólnego przez wyłączenie z podziału (a konkretnie już z rozpoznawania) określonego składnika majątku. Wyrok częściowy, a stosując odpowiednio do postępowania nieprocesowego art. 317 k.p.c., również postanowienie częściowe, mogą być wydawane, gdy dostatecznie wyjaśniona do rozstrzygnięcia jest tylko część żądania lub niektóre z żądań. Orzeczenie takie więc musi rozstrzygać merytorycznie o części żądania, nie może być natomiast orzeczeniem negatywnym odmawiającym rozpoznawania jakiegoś żądania czy też jego części.

Przedstawione argumenty prowadzą do wniosku, że obowiązujące przepisy nie dopuszczają możliwości ograniczenia podziału majątku wspólnego przez wyłączenie jakiegoś składnika z tego podziału w drodze postanowienia wydanego już w toku postępowania - przed jego zakończeniem. Zajęcie odmiennego stanowiska równałoby się zresztą dopuszczalności odmowy wymiaru sprawiedliwości i byłoby sprzeczne z celem postępowania sądowego.

Z powyższych względów Sąd Najwyższy udzielił odpowiedzi jak w sentencji uchwały.

OSNC 1978 r., Nr 4, poz. 65