Postanowienie z dnia 1972-05-19 sygn. I CZ 74/72

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CZ 74/72

Postanowienie z dnia 19 maja 1972 r.

W postępowaniu o wyjawienie przedmiotów spadkowych sąd powiatowy nie stwierdza postanowieniem faktu, że uczestnicy postępowania złożyli przewidziane w art. 655 k.p.c. oświadczenia, wykazy i zapewnienia. Wydanie takiego postanowienia jest zarówno zbędne, jak i niedopuszczalne. W razie wydania takiego postępowania przysługuje na nie zażalenie.

Przewodniczący: sędzia J. Ignatowicz. Sędziowie: H. Dąbrowski, E. Mielcarek (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym sprawy z wniosku Eugeniusza i Michała M. o wyjawienie przedmiotów spadkowych na skutek zażalenia wnioskodawców na postanowienie Sądu Powiatowego dla Warszawy-Pragi z dnia 7 grudnia 1971 r.,

postanowił uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać Sądowi Powiatowemu dla Warszawy-Pragi do dalszego jej prowadzenia.

Uzasadnienie

Wnioskodawcy, twierdząc, że należą do spadkobierców po zmarłym w dniu 15 lipca 1970 r. Józefie M., domagali się wyjawienia przedmiotów spadkowych od wdowy po zmarłym Anny J.-M. oraz siostrzenic zmarłego Jadwigi B. i Eugenii W.

Sąd Powiatowy - po przeprowadzeniu w dniu 2 marca 1971 r. rozprawy przewidzianej w przepisie art. 656 k.p.c. - wydał postanowienie, którym nakazał wdowie i siostrzenicom zmarłego, aby złożyły na piśmie lub do protokołu sądowego oświadczenie, że żadnego przedmiotu spadkowego nie usunęły ani nie zataiły, albo by w terminie siedmiodniowym od daty uprawomocnienia się postanowienia złożyły wykaz przedmiotów nie ujawnionych w spisie inwentarza, jeżeli są im wiadome, a ponadto aby wskazały osoby, które majątek ukryły, jeżeli są im znane.

W dniu 5 listopada 1971 r. Sąd Powiatowy na podstawie art. 658 k.p.c. wezwał wymienione uczestniczki postępowania do wykonania w ciągu 7 dni obowiązków nałożonych na nie poprzednio wydanym postanowieniem, zagroził środkami przymusu w razie niewykonania tych obowiązków i równocześnie wyznaczył posiedzenie na dzień 1 grudnia 1971 r.

Na posiedzenie to uczestniczki postępowania nie stawiły się. Uczestniczka Anna J.-M. złożyła wykaz ruchomości, stanowiący częściowy odpis spisu inwentarza sporządzonego przez komornika sądowego, zakończony zapewnieniem, że po zmarłym nie pozostał inny majątek. Uczestniczka postępowania Eugenia W. nadesłała pismo, w którym opisała warunki życiowe wujostwa, a uczestniczka Jadwiga B. nadesłała krótkie oświadczenie, że zmarły nie pozostawił jej żadnych przedmiotów ani wartości "mogących być obecnie przedmiotem zainteresowania pozostałych spadkobierców" i że nie wie, czy i jaki majątek pozostawił zmarły. Jeden z wnioskodawców, obecny na posiedzeniu, oświadczył, że nie zna "treści wykazów", czyli powyższych pism.

Sąd odczytał jeszcze wniosek uczestniczek o zawieszenie postępowania, a w dniu 7 grudnia 1971 r. wydał postanowienie, w którym stwierdził, że uczestniczki postępowania wykonały obowiązki nałożone na nie poprzednio wymienionymi postanowieniami.

Postanowienie z dnia 7 grudnia 1971 r. wnioskodawcy zaskarżyli zażaleniem, w którym wnieśli o jego uchylenie i o przekazanie sprawy Sądowi Powiatowemu z poleceniem, by spowodował stawienie się uczestniczek na posiedzenie i by umożliwił wnioskodawcom zadawanie uczestniczkom postępowania pytań, zmierzających do ustalenia majątku spadkowego.

Sądowi Wojewódzkiemu dla m. st. Warszawy przy rozpoznawaniu zażalenia nasunęły się pewne wątpliwości, które następująco sformułował w przedstawionym Sądowi Najwyższemu pytaniu: "Czy wydanie przez sąd powiatowy postanowienia stwierdzającego fakt złożenia przez spadkobierców oświadczenia w przedmiocie wyjawienia przedmiotów spadkowych mieści się w ramach przepisów kodeksu postępowania cywilnego i czy było ono dopuszczalne - oraz czy od takiego orzeczenia, jako kończącego postępowanie o wyjawienie przedmiotów spadkowych, przysługuje odwołanie w formie zażalenia w trybie art. 394 § 1 w zw. z art. 518 zdanie drugie k.p.c.?"

Sąd Najwyższy, wobec nieodzowności uchylenia postanowienia Sądu Powiatowego z dnia 7 grudnia 1971 r. i w celu przyśpieszenia postępowania, przejął sprawę do rozpoznania (art. 391 § 1 zd. 2 k.p.c.).

Orzekając zaś jak w sentencji, wyszedł z następujących założeń:

Niektóre sprawy w postępowaniu nieprocesowym sądy załatwiają bez orzekania co do istoty sprawy, czyli nie ustanawiają w nich jednostkowej dla danego wypadku normy prawnej przez subsumpcję swoich ustaleń do norm prawa cywilnego. Co więcej, w sprawach takich sąd w ogóle niczego nie ustala. Jego czynności mogą się ograniczać do przyjęcia oświadczenia uczestnika postępowania i zakończyć zaprotokołowaniem oświadczenia. Jako przykłady można wymienić sprawy uznania dziecka (art. 581 k.p.c.) i przyjęcia lub odrzucenia spadku (art. 640 k.p.c.). Przy przesłuchaniu świadków testamentu ustnego (art. 661 i n. k.p.c.) czynności sądu ograniczają się do przesłuchania takich świadków, zaprotokołowania ich zeznań i przesłania protokołu biura spadku (art. 663 k.p.c.), czyli do czynności faktycznych. W postępowaniach tych sąd w ogóle nie wydaje żadnego postanowienia po dokonaniu powyższych czynności. Z ich dokonaniem sprawa jest zakończona.

Postępowanie o wyjawienie przedmiotów spadkowych jest zbliżone do omawianego rodzaju postępowań. Różni się od nich o tyle, że w pierwszej fazie sąd wydaje postanowienie, ale zmierza w ten sposób do dokonania czynności faktycznych - w tym wypadku - przez uczestników postępowania, a mianowicie do złożenia oświadczeń, wykazów i zapewnień wymienionych w art. 655 k.p.c. Nawet ewentualne zastosowanie środków przymusu (art. 660 k.p.c.) ma na celu skłonienie uczestników postępowania do dokonania powyższych czynności, jak również do odpowiadania na stawiane im pytania.

Właśnie na pytania przeznaczone jest posiedzenie, o którym mowa w art. 658 k.p.c., wobec czego obecność uczestników na tym posiedzeniu jest konieczna. Postępowanie kończy się na zaprotokołowaniu odpowiedzi uczestników lub na złożeniu przez nich zapewnienia o prawidłowości i zupełności złożonych oświadczeń i wykazów, jeżeli uprzednio sąd zobowiązał uczestników do złożenia zapewnienia.

Z powyższego wynika odpowiedź na pierwsze z pytań postawionych przez Sąd Wojewódzki: w postępowaniu o wyjawienie przedmiotów spadkowych sąd powiatowy nie stwierdza postanowieniem faktu, że uczestnicy postępowania złożyli przewidziane w art. 655 k.p.c. oświadczenia, wykazy i zapewnienia. Kodeks postępowania cywilnego nie przewiduje wydania takiego postanowienia. Wobec tego jego wydanie jest zarówno zbędne, jak i niedopuszczalne. Celem środków odwoławczych jest usuwanie lub naprawianie wadliwych orzeczeń sądów I instancji. Orzeczenie zbędne i niedopuszczalne jest z powodu tych właśnie cech wadliwe. Może więc być zaskarżone. Gdyby zresztą nie dopuścić do jego zaskarżenia, wynikłaby paradoksalna sytuacja, w której orzeczenie zupełnie wadliwe, bo nie przewidziane w k.p.c., zawsze pozostawałoby w mocy, podczas gdy orzeczenie o tyle mniej wadliwe, że przewidziane w k.p.c., jakkolwiek sprzeczne z pewnymi jego przepisami, byłoby zaskarżalne. Ograniczenia w zaskarżaniu orzeczeń nie przewidzianych przez k.p.c. w przepisach księgi drugiej mogą wynikać z przepisu zdania 2 art. 518 k.p.c., według którego zażalenie przysługuje tylko "w wypadkach wskazanych w ustawie".

Gdy zaś ustawa nie przewiduje wydania postanowienia, to niewątpliwie nie przewiduje też zażalenia na nie.

Ustawodawca stworzył w k.p.c. modele skutecznych czynności proceduralnych, a podstawami rewizyjnymi w sposób ogólny objął wszelkie odstępstwa od stworzonych modeli. Jedynie co do postanowień kończących postępowanie przed sądem I instancji wprowadził ogólną normę ich zaskarżalności zażaleniem (art. 394 § 1 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.), jeżeli postanowienie takie nie zawiera orzeczenia co do istoty sprawy, bo wtedy przysługuje od niego rewizja (art. 518 zd. 1 k.p.c.).

Otóż Sąd Wojewódzki słusznie dopatrzył się w zaskarżonym postanowieniu charakteru kończącego postępowanie. Z jego wydaniem Sąd Powiatowy uznał się za zwolniony od podjęcia dalszych czynności dotyczących przedmiotu wniosku. Gdyby było inaczej, poczytałby zażalenie wnioskodawców za wniosek o nadanie sprawie dalszego biegu i wyznaczyłby posiedzenie, by umożliwić wnioskodawcom zapytanie uczestniczek postępowania o przedmioty, które posiadał spadkodawca.

Skoro więc na zaskarżone postanowienie przysługuje zażalenie i zażalenie to, jak wskazano, jest uzasadnione, Sąd Najwyższy na mocy art. 397 § 2 w związku z art. 388 § 1 oraz z art. 13 § 2 k.p.c. postanowił jak w sentencji.

OSNC 1973 r., Nr 4, poz. 57