Uchwała z dnia 1972-03-22 sygn. III CZP 13/72

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 13/72

Uchwała z dnia 22 marca 1972 r.

Przewodniczący: sędzia Z. Wasilkowska. Sędziowie: W. Markowski, J. Policzkiewicz (sprawozdawca).

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Stefanii C. o rozgraniczenie nieruchomości, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Rzeszowie postanowieniem z dnia 23 grudnia 1971 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c. zagadnienia prawnego:

"Co należy rozumieć przez pojęcie "nieruchomości", określonej w art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 27, poz. 250), w szczególności czy pod pojęcie to może podpadać przygraniczny pas gruntu wchodzący w skład gospodarstwa rolnego, który w wyniku postępowania rozgraniczeniowego powinien wydać jeden uczestnik posiadający ten grunt ponad 10 lat, licząc wstecz od dnia 4 listopada 1971 r., drugiemu uczestnikowi",

uchwalił udzielić następującej odpowiedzi:

Do przygranicznego pasa gruntu wchodzącego w skład gospodarstwa rolnego, który ma być wydany w wyniku postępowania w sprawie o rozgraniczenie, nie stosuje się przepisu art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 27, poz. 250).

Uzasadnienie

Sąd Powiatowy w Rzeszowie postanowieniem z dnia 28 maja 1971 r. dokonał rozgraniczenia pomiędzy pgr 1987 i pgr 3107 obj lwh 931 gm kat. N., wpisanymi na rzecz Anny P., przy czym ustalił, że granica pomiędzy tymi nieruchomościami przebiega wzdłuż linii oznaczonej szczegółowo na załączonym planie.

Granica ta nie pokrywa się w całości z żadną z dwóch linii wskazanych przez uczestników w toku postępowania, lecz przebiega częściowo po jednej, a częściowo między tymi liniami. Pas gruntu zaś zawarty między liniami wskazanymi przez uczestników wynosi od 0 do 10 m szerokości i 310 m 8 cm długości.

Sąd Wojewódzki w Rzeszowie, rozpoznając rewizję wnioskodawczyni Stefanii C. od tego postanowienia, przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c. zagadnienie prawne przytoczone na wstępie.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Sprawy o rozgraniczenie, jakie powstają w razie sporu co do granic sąsiadujących ze sobą nieruchomości gruntowych, jeżeli nie dojdzie do zawarcia ugody w postępowaniu przed organem geodezyjnym, rozpoznawane są przez sąd w postępowaniu nieprocesowym w myśl art. 7 ust. 3 i art. 14 ust. 2 dekretu z dnia 13 września 1946 r. (Dz. U. nr 53, poz. 298 i Nr 70, poz. 382) w zw. z art. VIII pkt 3 przep. wpr. k.p.c. i art. 606 k.p.c.

Istotą sporu w tych sprawach jest przebieg granic sąsiadujących ze sobą nieruchomości (por. orz. SN z dnia 31 sierpnia 1963 r. III CR 136/63, OSNCP 1964, poz. 203). Według zaś art. 1 cyt. dekretu rozgraniczenie nieruchomości polega na oznaczeniu granic, tj. na określeniu położenia punktów i linii granicznych, utrwaleniu ich na gruncie oraz sporządzeniu odpowiednich dokumentów.

Właściciele gruntów sąsiadujących obowiązani są do współdziałania przy rozgraniczeniu gruntów oraz przy utrzymywaniu stałych znaków granicznych (art. 152 k.c.). Oni też zawsze są uczestnikami postępowania o rozgraniczenie (art. 510 k.p.c. w zw. z art. 152 i 153 k.c.).

W odróżnieniu od spraw o własność lub o wydanie nieruchomości albo jej części, rozpoznawanych w drodze procesu, w których kwestia ustalenia granicy ma charakter wtórny (art. 15 dekretu z dnia 13 września 1946 r.) - spór w sprawach o rozgraniczenie nie dotyczy własności nieruchomości, kwestia zaś własności gruntu przyległego do spornej granicy ma charakter przesłanki rozstrzygnięcia. Sporny grunt przyległy do granicy jest tu zresztą ze względu na swój kształt i powierzchnię - zwłaszcza w zestawieniu z powierzchnią całej nieruchomości - ściśle związany z granicą (por. orz. SN z dnia 31 sierpnia 1963 r. III CR 136/63, OSNCP 1964, poz. 203). Nie zawsze też dla przeprowadzenia granicy decydujący jest stan prawny (własność). Jeżeli mianowicie stanu tego nie można stwierdzić, ustala się granice według ostatniego spokojnego posiadania, a w braku tego sąd ustala granice z uwzględnieniem wszelkich okoliczności (art. 153 k.c.).

Jeżeli granica ustalona w wyniku postępowania rozgraniczeniowego nie pokrywa się całkowicie z aktualnie istniejącą linią faktycznie rozdzielającą stan posiadania sąsiadujących ze sobą nieruchomości, należy w postanowieniu o rozgraniczeniu nakazać wydanie przyległych do tej granicy pasów ziemi (orz. SN z dnia 6 października 1958 r. 2 CR 872/58, OSN 1960, poz. 68 i z dnia 20 grudnia 1968 r. III CZP 102/68, OSNCP 1969, poz. 155), chyba że zostanie przyznana dopłata przewidziana w art. 153 k.c.

Przygraniczny pas gruntu, który ma być wydany w wykonaniu postanowienia o rozgraniczeniu, nie stanowi nigdy odrębnego przedmiotu własności, lecz jest częścią nieruchomości gruntowej, poddanej rozgraniczeniu. Tym samym nie jest on nieruchomością w znaczeniu prawnym. Nieruchomościami bowiem gruntowymi są części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (art. 46 § 1 k.c.). Ponadto te pasy gruntu ze względu na swój kształt i rozmiary (określone często w centymetrach) z reguły nie mogłyby tworzyć samodzielnej działki geodezyjnie wydzielonej, a tym samym nie mogłyby także, bądź to z mocy samego prawa, bądź na skutek czynności prawnej, stać się odrębnym przedmiotem własności.

Według art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz. U. Nr 27, poz. 250) rolnicy, którzy do dnia wejścia w życie ustawy (4 listopad 1971 r.) posiadają nieruchomości wchodzące w skład gospodarstw rolnych jako samoistni posiadacze nieprzerwanie od lat pięciu (lub od lat dziesięciu, jeżeli uzyskali posiadanie w złej wierze), stają się z mocy samego prawa właścicielami tych nieruchomości. Przepis ten (podobnie jak art. 1 ust. 1 cyt. ustawy) dotyczy sytuacji, gdy stan faktycznego samoistnego posiadania tych nieruchomości nie odpowiada ich dotychczasowemu stanowi prawnemu.

Inaczej więc tu jest niż w sprawach o rozgraniczenie, gdzie - jak to już szczegółowo przedstawiono - stan faktyczny samoistnego posiadania pokrywa się ze stanem prawnym nieruchomości jako takiej, a przygraniczne pasy gruntowe związane z linią graniczną nie są i nie mogą stać się odrębnym przedmiotem własności.

Zgodnie z brzmieniem, jak również z celem przepisów ustawy nie jest rzeczą powołanych w niej organów administracyjnych nadawanie tytułów własności owych przygranicznych pasów ziemi, jakie mogą wyniknąć z rozgraniczenia, tak jak o tym w drodze przesłanki orzekać może sąd w sprawie o rozgraniczenie (patrz orz. SN z dnia 26 kwietnia 1967 r. III CR 424/66, OSNCP 1967, z. 11, poz. 206). Odmienne stanowisko prowadziłoby do paradoksalnej sytuacji, że sprawa o rozgraniczenie, której bieg rozpoczyna się w postępowaniu administracyjnym, a która - wobec braku zawarcia ugody - toczy się potem przed sądem, z kolei wędrowałaby do innego organu administracyjnego, aby wreszcie mogła znaleźć ostateczne rozstrzygnięcie (ustalenia granicy) w sądzie.

Opóźniałoby to bieg spraw o rozgraniczenie, których rola społeczno-gospodarcza polega na tym, że zapobiegają one naruszeniom posiadania, będącym przyczyną licznych sporów posesoryjnych.

Zauważyć też wypada, że wciągnięcie problematyki spraw o rozgraniczenie w orbitę działalności organów administracyjnych powołanych w cyt. ustawie hamowałoby niepotrzebnie spełnienie właściwych zadań, jakie ustawa ta na te organy nakłada.

Z tych względów Sąd Najwyższy na przedstawione pytanie udzielił odpowiedzi jak w sentencji.

OSNC 1972 r., Nr 7-8, poz. 130