Uchwała z dnia 2014-06-26 sygn. III CZP 30/14

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania Pokaż dokument źródłowy

Sygn. akt III CZP 30/14

UCHWAŁA

Dnia 26 czerwca 2014 r. Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Marian Kocon (przewodniczący)

SSN Barbara Myszka (sprawozdawca)

SSN Anna Owczarek

Protokolant Bożena Kowalska

w sprawie ze skargi dłużnika P. N.

na czynność Komornika przy Sądzie Rejonowym w K.

w sprawie z wniosku wierzycielki W. K.

o świadczenie pieniężne,

po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym

w dniu 26 czerwca 2014 r.,

zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Rejonowy w K. postanowieniem z dnia 7 lutego 2014 r.,

"Czy referendarz sądowy w sądzie rejonowym jest uprawniony do orzekania w postępowaniu egzekucyjnym w sprawach ze skargi na czynność komornika?"

podjął uchwałę:

Referendarz sądowy nie jest uprawniony do rozpoznawania skarg na czynności komornika (art. 767 k.p.c.).

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 25 października 2013 r. referendarz sądowy Sądu Rejonowego w K. oddalił skargę dłużnika P. N. na czynność komornika sądowego przy Sądzie Rejonowym w K., polegającą na zajęciu wynagrodzenia za pracę dłużnika na zaspokojenie długu stwierdzonego nakazem zapłaty Sądu Rejonowego w E. z dnia 9 sierpnia 1999 r., zaopatrzonym w klauzulę wykonalności postanowieniem tego Sądu z dnia 6 września 1999 r.

Referendarz sądowy ustalił, że w dniu 9 lipca 2013 r. komornik, na wniosek wierzycielki W. K., dokonał zajęcia wynagrodzenia za pracę dłużnika na zaspokojenie wierzytelności, wynikającej z opisanego w sentencji tytułu wykonawczego, na którym znajduje się adnotacja komornika z dnia 22 listopada 2003 r. o prowadzonym wcześniej postępowaniu egzekucyjnym. Dłużnik odmówił uregulowania egzekwowanej należności, zarzucając, że wniosek o wszczęcie egzekucji został złożony po upływie 10 lat od nadania klauzuli wykonalności, w związku z czym należność ta uległa przedawnieniu. Oddalając skargę referendarz sądowy stwierdził, że, zgodnie z art. 804 k.p.c., organ egzekucyjny nie jest uprawniony do badania zasadności i wymagalności obowiązku objętego tytułem wykonawczym, w związku z czym zarzut przedawnienia może być jedynie podstawą powództwa opozycyjnego.

Przy rozpoznawaniu skargi na postanowienie referendarza sądowego Sąd Rejonowy w K. powziął poważne wątpliwości, którym dał wyraz w przedstawionym Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnieniu prawnym, przytoczonym na wstępie uchwały.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Rozpoznając skargę na postanowienie referendarza sądowego sąd rejonowy – jak wynika z art. 767^3a zdanie trzecie k.p.c. – orzeka jako sąd drugiej instancji, stosując odpowiednio przepisy o zażaleniu. Przy rozpoznawaniu skargi znajduje zatem zastosowanie art. 390 § 1 k.p.c. w związku z art. 397 § 2 k.p.c., który uprawnia sąd do przedstawienia Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego, budzącego poważne wątpliwości (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 2006 r., III CZP 104/06, Biuletyn SN 2007, nr 4, s. 14).

W niniejszej sprawie wątpliwości Sądu Rejonowego powstały na tle nowelizacji kodeksu postępowania cywilnego dokonanej ustawą z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 233, poz. 1381 – dalej: „ustawa nowelizująca”), którą po art. 767³ dodano art. 767^3a w brzmieniu: „Na postanowienie referendarza sądowego przysługuje skarga. Wniesienie skargi nie powoduje utraty mocy przez zaskarżone postanowienie. Sąd orzeka jako sąd drugiej instancji, stosując odpowiednio przepisy o zażaleniu. Rozpoznając skargę, sąd wydaje postanowienie, w którym zaskarżone postanowienie referendarza utrzymuje w mocy albo je zmienia.”

Zdaniem Sądu Rejonowego, umieszczenie art. 767^3a k.p.c. bezpośrednio po przepisach dotyczących skargi na czynności komornika i uregulowanie w nim skargi na orzeczenie referendarza sądowego w sposób odrębny od przewidzianego w art. 398²² k.p.c. wskazują na intencję rozszerzenia kręgu pomiotów, uprawnionych do orzekania w sprawach skarg na czynności komornika, o referendarza sądowego.

Podejmując ten problem trzeba stwierdzić, że regulacja zawarta w art. 767^3a k.p.c. nie obejmuje kompetencji referendarza sądowego do rozpoznawania skarg na czynności komornika. Wynika to również z uzasadnienia projektu ustawy nowelizującej, w którym podkreślono, że rozszerza się uprawnienia referendarza sądowego przez przekazanie do jego kompetencji spraw wynikłych ze zbiegu egzekucji sądowej i administracyjnej oraz wyjawienia majątku, jednak bez możliwości stosowania środków przymusu. Stwierdzono, że w związku z tym zachodzi konieczność unormowania zaskarżania czynności referendarza sądowego w postępowaniu egzekucyjnym. Z uwagi na potrzebę zapewnienia sprawności i szybkości tego postępowania przyjęto, że wniesienie skargi na postanowienie referendarza sądowego w postępowaniu egzekucyjnym nie spowoduje utraty mocy zaskarżonego postanowienia, a sąd będzie orzekał jako druga instancja. Rozwiązanie to pociągnęło za sobą konieczność stosownej zmiany art. 398²² k.p.c. Podkreślono też, że umiejscowienie art. 767^3a wśród przepisów regulujących postępowanie egzekucyjne jest zgodne z przyjętym w kodeksie postępowania cywilnego rozwiązaniem, według którego oprócz ogólnych przepisów dotyczących skargi na orzeczenie referendarza znajdują się rozwiązania szczegółowe, np. w art. 518¹ k.p.c. (zob. Sejm VI kadencji, Druk nr 4332).

W wyniku nowelizacji z art. 398²² k.p.c. usunięto regulację dotyczącą dopuszczalności skargi na orzeczenia referendarza sądowego co do nadania klauzuli wykonalności, co do stwierdzenia wykonalności europejskiego nakazu zapłaty i co do wydania zaświadczenia, którym mowa w art. 795⁸ k.p.c. Były to orzeczenia dotyczące rozstrzygnięć podejmowanych w szeroko rozumianym postępowaniu egzekucyjnym, w związku z czym po nowelizacji dopuszczalność skargi na orzeczenia referendarza sądowego w tych sprawach wynika z ogólnego art. 767^3a k.p.c., bez potrzeby sięgania do przepisów o postępowaniu rozpoznawczym. Przepis ten jest także podstawą skargi w sprawach o rozstrzygnięcie zbiegu egzekucji (art. 773 § 1¹ k.p.c.) oraz na orzeczenia co do wydania tytułu wykonawczego w wypadku przewidzianym w art. 773² § 1 k.p.c., które ustawą nowelizującą zostały powierzone kompetencji referendarza sądowego.

W nauce prawa podkreśla się, że wprowadzenie art. 767^3a k.p.c. koryguje dotychczasową wadliwość, polegającą na uregulowaniu dopuszczalności skargi na orzeczenie referendarza sądowego wydane w postępowaniu egzekucyjnym w przepisach o procesie, mimo że przepisy o środkach zaskarżenia w postępowaniu egzekucyjnym były umiejscowione w części trzeciej kodeksu (art. 767 i nast. k.p.c.). Art. 767^3a k.p.c. jest przy tym uważany za przepis ogólny, regulujący odrębności postępowania skargowego w postępowaniu egzekucyjnym, a nie za przepis upoważniający referendarza sądowego do rozpoznawania skarg na czynności komornika.

Jak wynika z art. 147 § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (jedn. tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 427 ze zm.), referendarze sądowi są zatrudniani w sądach rejonowych i okręgowych do wykonywania określonych w ustawach czynności należących do sądów w zakresie ochrony prawnej. Zgodnie z art. 47¹ k.p.c., referendarz sądowy może wykonywać czynności w postępowaniu cywilnym w wypadkach wskazanych w ustawie, przy czym w zakresie powierzonych mu czynności ma kompetencje sądu, chyba że ustawa stanowi inaczej. Ustawodawca określił w przepisach kodeksu postępowania cywilnego czynności, do wykonywania których jest upoważniony referendarz sądowy. Przykładowo tylko można wskazać na art. 108 § 1, art. 123 § 2, art. 130⁵, art. 144 § 4, art. 235 § 2, art. 364 § 2, art. 505²² § 2 i art. 509¹, a w postępowaniu egzekucyjnym na art. 773 § 1¹, art. 781 § 1¹, art. 795⁶ § 2, art. 795⁸ § oraz art. 920² k.p.c. W żadnym z przepisów tego kodeksu – co zauważa także Sąd Rejonowy w uzasadnieniu przedstawionego zagadnienia – nie upoważniono referendarza sądowego do rozpoznawania skarg na czynności komornika. Należy podkreślić, że ze względu na regułę wyrażoną w art. 47¹ k.p.c., zgodnie z którą referendarz sądowy może wykonywać jedynie czynności w wypadkach wskazanych w ustawie, przepis kompetencyjny powinien określać te czynności w sposób wyraźny i niebudzący wątpliwości.

Konkludując trzeba stwierdzić, że – wbrew odmiennym sugestiom Sądu Rejonowego – z samej tylko lokaty art. 767^3a w kodeksie postępowania cywilnego nie można wyprowadzać wniosku o upoważnieniu referendarza sądowego do rozpoznawania skarg na czynności komornika.

Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. rozstrzygnął przedstawione zagadnienie prawne, jak w uchwale.

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 06/2017

Referendarz sądowy nie jest uprawniony do rozpoznawania skarg na czynności komornika (art. 767 k.p.c.).

(uchwała z dnia 26 czerwca 2014 r., III CZP 30/14, A. Owczarek, B. Myszka, M.Kocon, OSNC 2015, nr 4, poz. 41; BSN 2014, nr 6, s. 8; Prok. i Pr. 2015, nr 7–8, poz. 39; Rej. 2014, nr 7, s. 169)

Glosa

Anety Arkuszewskiej, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego, Seria Prawnicza, 2015, Nr 89, s. 157

Glosa ma charakter aprobujący.

Autorka zauważyła, że Sąd Najwyższy trafnie uznał, iż w żadnym z przepisów kodeksu postępowania cywilnego nie upoważniono referendarza sądowego do rozpoznawania skarg na czynności komornika. Takiego wniosku nie można również wyprowadzić, stosując wykładnię systemową, odnoszącą się tylko do lokalizacji art. 767^3a k.p.c., który znajduje się bezpośrednio po art. 767 k.p.c. Zdaniem autorki, zasadność uchwały potwierdza również argument odnoszący się do możliwości naruszenia zasady równości obywateli wobec prawa oraz braku możności dokonania przez referendarza sądowego autokontroli własnego rozstrzygnięcia po wniesieniu skargi na jego orzeczenie, co tym samym wyklucza możliwość kontrolowania przez niego czynności innych organów sądowych.

Glosatorka omówiła również kompetencję referendarza sądowego w postępowaniu egzekucyjnym oraz charakter i treść skargi na czynności i zaniechania przez komornika dokonania czynności w postępowaniu egzekucyjnym oraz organu uprawnionego do jej rozpoznania.

***********************************

Biuletyn Izby Cywilnej SN nr 06/2017

Glosa

Justyny Serkies, Przegląd Prawa Egzekucyjnego 2017, nr 2, s. 92

Glosa ma charakter aprobujący.

Zdaniem autorki, glosowana uchwała wskazuje na istotny problem dotyczący ścisłej interpretacji przepisów dotyczących kompetencji referendarzy sądowych.

Glosatorka podkreśliła, że podstawy przekazywania spraw referendarzom sądowym nie może stanowić sama praktyka orzecznicza ani potrzeby organizacyjne sądownictwa, konieczna bowiem jest w tym względzie wyraźna ingerencja ustawodawcy. Autorka zwróciła uwagę na ewentualne konsekwencje błędnej wykładni tego rodzaju regulacji, które mogą wyrażać się w nieistnieniu wydanego orzeczenia. 

W ocenie autorki, omawiana uchwała pośrednio zwraca również uwagę na potrzeby sądownictwa w zakresie zwiększania roli orzeczniczej referendarzy, a wprowadzona w życie z dniem 8 września 2016 r. nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego odpowiada na tę potrzebę, rozszerzając ich kompetencje.