Dopuszczalność uzupełnienia postanowień działowych (art. 351 w zw. z art. 13 § 2. k.p.c.)

Konieczność rozstrzygania w sprawach działowych o wzajemnie uwarunkowanych roszczeniach wiąże się z tym, że budowa orzeczeń wydawanych w tych sprawach jest złożona, ale też różna jest praktyka redagowania sentencji postanowień co do istoty sprawy kończących postępowania działowe. Według jednego podejścia, w postanowieniu działowym sąd zamieszcza jedynie rozstrzygnięcia syntetycznie i sumarycznie odnoszące się do wszystkich kwestii obejmowanych rozpoznaniem i orzekaniem w sprawie. W nowszych wypowiedziach nauki i orzecznictwa, zyskujących coraz szerszą aprobatę, formułowane są jednak poglądy, że sąd w orzeczeniu kończącym sprawę działową powinien dążyć do wyodrębnienia rozstrzygnięć o wszystkich kwestiach, które objął rozpoznaniem.

Te różnice stanowisk co do sposobu, w jaki powinno być zbudowane orzeczenie kończące postępowanie w sprawie działowej przekładają się na wątpliwości co do środków ochrony prawnej, z których powinny korzystać strony, gdy dążą do zakwestionowania jakiegoś elementu rozstrzygnięcia kończącego postępowanie w takiej sprawie, który postrzegają jako sprzeczny z ich wnioskami lub w jakiś sposób naruszający prawo czy ich interesy. Trzeba przy tym zaakcentować, że wadliwość takiego rozstrzygnięcia zwykle przełoży się na wadliwość także innych, pozostających z nim w związku.

W uchwale z dnia 17 września 1969 r., III CZP 70/69, Sąd Najwyższy przyjął, że w razie nieobjęcia przez sąd w sprawie o podział majątku wspólnego sentencją orzeczenia wszystkich rzeczy stanowiących według strony składniki majątku wspólnego, stronie kwestionującej takie stanowisko przysługuje rewizja (aktualnie - apelacja), nie zaś wniosek o uzupełnienie postanowienia.

W uchwale z dnia 21 lipca 1988 r., III CZP 61/88, Sąd Najwyższy wskazał, że w razie nierozstrzygnięcia przez sąd pierwszej instancji - w sentencji postanowienia o dział spadku - o roszczeniach z tytułu posiadania rzeczy należącej do spadku i pobierania z niej pożytków, zainteresowanym uczestnikom przysługuje rewizja (apelacja), a nie wniosek o uzupełnienie postanowienia działowego. Stanowisko to podzielił Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 3 października 2003 r., III CKN 1529/00  w odniesieniu do sprawy o zniesienie współwłasności.

W uchwale z dnia 13 lutego 1970 r., III CZP 97/69 Sąd Najwyższy przyjął, że gdyby sąd pierwszej instancji w postanowieniu działowym zasądzającym obniżoną spłatę (art. 1075 § 2 k.c.) lub uwzględniającym tylko w części zgłoszone roszczenie z tytułu posiadania przez innego spadkobiercę przedmiotów spadkowych (art. 686 k.p.c.), nie orzekł w sentencji postanowienia o oddaleniu nieuwzględnionych części żądań, to nie ma przeszkody w zaskarżeniu takiego postanowienia co do tych części.

Kontynuacją tej linii orzeczniczej jest pogląd wyrażony w postanowieniu z dnia 21 sierpnia 2008 r., IV CZ 62/08, że jeżeli sąd, wydając w postępowaniu o podział majątku wspólnego postanowienie wstępne przewidziane w art. 685 w zw. z art. 567 § 3 k.p.c., nie rozstrzygnął w sentencji, czy niektóre sporne przedmioty należą do majątku wspólnego, zainteresowany uczestnik postępowania może zaskarżyć to postanowienie apelacją. Także w uchwale z dnia 28 kwietnia 2010 r., III CZP 9/10 Sąd Najwyższy przyjął, iż od postanowienia wstępnego wydanego na podstawie art. 685 k.p.c., w którym nie rozstrzygnięto zgłoszonego w sprawie o dział spadku wniosku o zasiedzenie, uczestnikowi wnoszącemu o oddalenie tego wniosku przysługuje apelacja.

W najnowszym orzecznictwie Sąd Najwyższy akcentuje, że sentencja orzeczenia co do istoty sprawy powinna obejmować wypowiedź o wszystkich roszczeniach wymagających rozstrzygnięcia (art. 325 i 361 k.p.c.), a jeśli sąd w sentencji orzeczenia nie wypowie się o wszystkich żądaniach wymagających rozstrzygnięcia, to strona powinna zabiegać o uzupełnienie orzeczenia, gdyż nie może składać środka zaskarżenia od nieistniejącego orzeczenia (por. postanowienie SN z dnia 14 grudnia 2011 r., I CSK 138/11).

Postanowienie SN z dnia 13 maja 2016 r., III CZP 6/16

Standard: 12371 (pełna treść orzeczenia)

Skoro roszczenia przewidziane w art. 618 § 1 k.p.c. są rozpoznawane według zasad ogólnych i stosownie do tych zasad należy o nich orzekać, to dla zapewnienia postanowieniu pełnej jednoznaczności pożądane jest nie tylko ujmowanie poszczególnych rozstrzygnięć, zamieszczanych w jego sentencji, w odrębnie oznaczone punkty, lecz także – w razie uwzględnienia danego roszczenia jedynie w pewnym zakresie – dokładne wskazywanie, iż sąd żądanie (wniosek) częściowo oddala. Taka praktyka stwarza jasność co do dalszych środków prawnych przysługujących zainteresowanym uczestnikom; postanowienie podlega zaskarżeniu na zasadach ogólnych, w wypadku zaś niepełnego rozstrzygnięcia co do omawianego roszczenia może zostać uzupełnione (art. 351 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.). 

Postanowienie SN z dnia 14 grudnia 2011 r., I CSK 138/11

Standard: 29191 (pełna treść orzeczenia)