Uprawnienie do odstąpienia od umowy w razie zbycia rzeczy na rzecz kolejnego nabywcy

Przejście prawa własności do rzeczy sprzedanej związane jest wprawdzie z umową sprzedaży, ale nie upoważnia to do twierdzenia, że wraz z przejściem tego prawa na kolejnego nabywcę przechodzą wszelkie prawa, jakie wynikają dla jego poprzednika prawnego z umowy sprzedaży.

Przejście obligacyjnych praw przysługujących kupującemu, jako stronie stosunku zobowiązaniowego sprzedaży, może być dozwolone z zachowaniem regulacji przewidzianej w kodeksie cywilnym dla wierzytelności (przelew), natomiast ocena skutków przejścia prawa własności na kolejnego nabywcę, jest dokonywana na podstawie przepisów prawa rzeczowego. Nie dotyczy to uprawnienia do odstąpienia od umowy, które nie jest roszczeniem, lecz prawem kształtującym i nie jest dopuszczalny przelew tego uprawnienia na osobę trzecią nie będącą stroną umowy.

Uprawnienie do odstąpienia od umowy pozostaje przy kupującym, a przeniesienie własności rzeczy objętej umową sprzedaży nie powoduje przejścia na nabywcę uprawnienia do odstąpienia od umowy i nie może być na niego zbyte, skoro przelew jest nie do pogodzenia z charakterem takiego uprawnienia (por. uchwały (7) SN z dnia 5 lutego 2004 r., III CZP 96/03 i z dnia 29 stycznia 2014 r., III CZP 84/13, wyrok SN z dnia 6 lutego 2004 r., II CK 429/02)

Od zasady wyłączającej możliwość przeniesienia przez kupującego na kolejnego nabywcę uprawnienia do odstąpienia od umowy, dopuszczono w orzecznictwie Sądu Najwyższego wyjątek, jeżeli przeniesienie własności nastąpiło w drodze darowizny i dotyczyło udziału we współwłasności rzeczy, a nabywcą był współwłaściciel i współuprawniony z tytułu rękojmi, który stał się jedynym właścicielem rzeczy (por. uchwała (7) SN z dnia 19 października 2016 r., III CZP 5/16)

Przyjęcie, iż uprawnienie do odstąpienia od umowy, mimo zbycia rzeczy na rzecz kolejnego nabywcy, pozostaje przy kupującym nie oznacza, iż wykonanie tego prawa kształtującego będzie skuteczne. Strona, która odstępuje od umowy wzajemnej, obowiązana jest zwrócić drugiej stronie wszystko, co od niej uzyskała na mocy umowy; może żądać zwrotu nie tylko tego, co świadczyła, lecz również naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania (art. 494 k.c.).

W orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalił się pogląd, iż odstąpienie od umowy sprzedaży rzeczy ruchomej na podstawie art. 491 § 1 k.c. powoduje przejście własności tej rzeczy z powrotem na zbywcę. Skoro, bowiem zgodnie z art. 156 k.c. umowa przeniesienia własności ma charakter kauzalny, a zgodnie z art. 155 § 1 k.c. jest umową o skutku zobowiązująco - rozporządzającym, to odstąpienie od umowy sprzedaży, niweczące przyczynę jej zawarcia, prowadzi do upadku obu skutków umowy przenoszącej własność, zarówno skutku zobowiązującego jak i rzeczowego.

Odstąpienie od umowy sprzedaży rzeczy oznaczonej, co do tożsamości powoduje zatem ex tunc powrót własności rzeczy do zbywcy (por. uchwała siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 27 lutego 2003 r., III CZP 80/02). Rezultat ten nie może być jednak osiągnięty w sytuacji, gdy kupujący dokonał zbycia rzeczy na rzecz osoby trzeciej, nie może bowiem rozporządzać rzeczą i nie ma ani faktycznej ani prawnej możliwości dokonania jej zwrotu. Natomiast sprzedawca, mimo wykonania przez kupującego prawa odstąpienia nie staje się z powrotem właścicielem rzeczy i nie przysługuje mu przewidziane w art. 222 § 1 k.c., skuteczne erga omnes prawo podmiotowe żądania od osoby, która włada jego rzeczą, aby rzecz została mu wydana.

Wyrok SN z dnia 18 stycznia 2017 r., V CSK 223/16

Standard: 11626 (pełna treść orzeczenia)

Odpowiedzialność z tytułu rękojmi, chociaż powstaje ex lege, jest odpowiedzialnością za nienależyte wykonanie zobowiązania, a więc ma charakter względny, ograniczony do stron konkretnej umowy. Jednocześnie Sąd Najwyższy wskazał, że przejście na inną osobę uprawnień przysługujących kupującemu z tytułu rękojmi może nastąpić, o ile znajdzie oparcie w ustawie lub umowie. W tym drugim wypadku podstawę taką stanowić może przelew wierzytelności. Zważywszy jednak na ograniczenia wynikające z odpowiednio stosowanego art. 509 § 1 k.c., dotyczyć może to jedynie roszczeń w postaci uprawnienia do żądania obniżenia ceny, naprawy rzeczy i wymiany jej na wolną od wad.

Możliwość taka nie dotyczy uprawnienia o charakterze kształtującym, jakim jest prawo odstąpienia od umowy. To zatem uprawnienie nie może być umownie, w drodze przelewu, przeniesione na kolejnego nabywcę.

Wyrok SN z dnia 6 lutego 2004 r., II CK 429/02

Standard: 48616 (pełna treść orzeczenia)