Zabezpieczenie kosztów utrzymania rodziny w sprawie o rozwód

Świadczenie uiszczone na podstawie postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia zobowiązującego do łożenia na rzecz małżonka kosztów utrzymania rodziny nie podlega zwrotowi jako świadczenie nienależne (art. 410 k.c.) w razie prawomocnego oddalenia w wyroku rozwodowym jego żądania zasądzenia alimentów na podstawie art. 60 k.r.o.

Poddanie rozpoznawanych w postępowaniu odrębnym spraw o rozwód ogólnym regułom postępowania zabezpieczającego nie może prowadzić do eliminacji celu tego postępowania, wykraczającego poza sam tylko interes małżonków.

Do celu postępowania w sprawie, w kontekście przesłanek zabezpieczenia, odwołuje się art. 730 [1] § 2 k.p.c. Celem rozpoznania sprawy o rozwód powinno być uzyskanie rezultatu zgodnego z zasadami ochrony rodziny, dobra małoletnich dzieci i trwałości małżeństwa (uchwały pełnego składu Izby Cywilnej SN z dnia 18 marca 1968 r., III CZP 70/66 i z dnia 9 czerwca 1976 r., III CZP 46/75).

Zgodna z tymi wskazaniami wykładnia przepisów o zabezpieczeniu w odniesieniu do postępowania w sprawach o rozwód powinna uwzględniać, w stopniu niezbędnym dla zachowania jego celów i zasad, odrębność tego postępowania, wyrażającą się w zakresie zabezpieczenia kosztów utrzymania rodziny w szczególnym charakterze postanowienia o jego udzieleniu jako postanowienia merytorycznego, rozstrzygającego ostatecznie na czas procesu o objętym nim przedmiecie. Postanowienie to odrywa się od kończącego sprawę o rozwód wyroku i nie podlega w nim weryfikacji, a jego kontrola odbywa się w ramach postępowania zabezpieczającego.

Uchwała SN z dnia 20 października 2010 r., III CZP 59/10

Standard: 11494 (pełna treść orzeczenia)

Sąd, wydając w czasie trwania procesu rozwodowego postanowienie o obowiązku przyczyniania się jednego z małżonków do zaspokojenia potrzeb rodziny (art. 443 § 1 k.p.c.), może ustalić wcześniejszą datę realizacji tego obowiązku niż data postanowienia.

Skoro postanowienia o zaspokajaniu potrzeb rodziny, wydawane na podstawie art. 443 § 1 k.p.c., przez czas trwania procesu rozwodowego, zastępują lub mogą zastępować prawomocne wyroki alimentacyjne, dlatego też - podobnie jak w tych wyrokach - można datę, od której obowiązek ten istnieje (innymi słowy - ma obciążać jednego z małżonków) ustalić, poczynając od daty jego zgłoszenia lub wytoczenia powództwa, bez względu na datę wydania postanowienia albo wyroku w tym przedmiocie. Daty te, jak już wspomniano, nie mogą być tożsame, chociażby dlatego, że orzeczenie o obowiązku przyczyniania się do zaspokojenia potrzeb rodziny może zapaść dopiero po wyjaśnieniu wszystkich okoliczności faktycznych niezbędnych do jego wydania, a to wymaga pewnego czasu. Stąd też postanowienia te z reguły zapadają z datą późniejszą niż data zgłoszenia roszczenia lub wniosku. 

Przyjęcie odmiennego poglądu, a mianowicie, że początek obowiązku alimentacyjnego musi się pokrywać z datą wydanego w tym względzie orzeczenia, chociażby z przytoczonych już względów natury technicznej (konieczność wyjaśnienia wszystkich istotnych okoliczności sprawy), nie znajduje żadnego rozsądnego uzasadnienia i to nawet przy przyjęciu, że roszczenia alimentacyjne, jako uprzywilejowane, powinny być załatwiane szybko i sprawnie. Postulatu tego bowiem z różnych względów, w tym także niezależnych od sądu, nie da się w praktyce zrealizować. Przyjęcie w tych warunkach poglądu, że data obowiązku przyczyniania się przez jednego z małżonków do zaspokojenia potrzeb rodziny ma się pokrywać z datą postanowienia, prowadziłaby w konsekwencji do tego, że uprawniony byłby przez pewien okres pozbawiony świadczeń, a to nie może znaleźć aprobaty.

Za takim stanowiskiem przemawia także pogląd zawarty w uchwale składu siedmiu sędziów SN z dnia 11 października 1975 r. III CZP 36/75, na który zresztą powołał się również Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu zagadnienia prawnego, według którego "jeżeli sąd w sprawie o rozwód nie orzekł - na wniosek małżonka lub z urzędu - o obowiązku przyczyniania się do zaspokojenia potrzeb rodziny przez czas trwania procesu (art. 443 §. 1 k.p.c.), były małżonek może po orzeczeniu rozwodu dochodzić od byłego małżonka roszczenia przewidzianego w art. 140 k.r o. za czas procesu". Jeżeli zatem w odrębnym procesie, aczkolwiek na innej, trudniejszej do wykazania podstawie (por. art. 140 k.r.o.), były małżonek może domagać się nie zaspokojonych potrzeb w czasie procesu rozwodowego, jeżeli o potrzebach tych sąd nie orzekł na jego wniosek, a nawet z urzędu, to nic nie stoi na przeszkodzie, by początkową datę realizacji tego obowiązku w postanowieniach wydanych na podstawie art. 443 § 1 k.p.c. ustalać poczynając od daty jego zgłoszenia.

Uchwała SN z dnia 5 lipca 1995 r., III CZP 86/95

Standard: 33270 (pełna treść orzeczenia)

Zażalenie na postanowienie, w którym sąd uwzględnił tylko częściowo żądanie strony w przedmiocie orzeczenia o obowiązku małżonków przyczyniania się do zaspokojenia potrzeb rodziny (art. 443 § 1 k.p.c.), przysługuje tej stronie niezależnie od tego, czy sąd rozstrzygnął o oddaleniu pozostałej części żądania.

Względy ekonomii procesowej i postulat konieczności szybkości postępowania w tym przedmiocie, jako dotyczącym dobra małoletnich dzieci, wymagają, aby unikać zbytniego formalizmu przez prowadzenie postępowania o uzupełnienie, które w większości wypadków mogłoby prowadzić do wydania orzeczenia o oddaleniu pozostałej części żądania małżonka i dopiero wówczas do otwarcia drogi do postępowania odwoławczego. Wskazane względy postulują przyjęcie, że w orzeczeniu uwzględniającym częściowo żądanie małżonka tkwi oddalenie pozostałej części tego żądania. Natomiast wniosek o uzupełnienie przysługiwałby wówczas, gdyby sąd nie orzekł w ogóle o zgłoszonym żądaniu lub gdyby w ogóle z urzędu nie orzekł - wbrew potrzebom małoletnich dzieci - o obowiązku ich utrzymania lub o sposobie roztoczenia nad nimi pieczy.

Uchwała SN z dnia 22 listopada 1982 r., III CZP 43/82

Standard: 31968 (pełna treść orzeczenia)