Orzeczenie o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania przez czas wspólnego zamieszkiwania w nim (art. 58 § 2 k.r.o.)

Określenie w wyroku rozwodowym na podstawie art. 58 § 2 k.r.o. sposobu korzystania z mieszkania po orzeczeniu rozwodu nie tworzy po stronie byłego małżonka samodzielnego tytułu prawnego, wyłączającego prawo właściciela do dochodzenia wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z lokalu mieszkalnego.

Podział mieszkania do korzystania posiada charakter czysto faktyczny, użytkowy, a z założenia również tymczasowy. Podział ten powoduje jedynie to, iż małżonek nie dysponujący prawem do lokalu mieszkalnego, a zamieszkujący do chwili rozwodu wraz z drugim małżonkiem - dysponentem prawa do lokalu, w którym oboje jak dotąd zamieszkiwali, uzyskuje tytuł do korzystania z fizycznie wydzielonej części tego lokalu dotąd, dopóki sam nie podejmie on decyzji o opuszczeniu lokalu lub też nie zostanie z niego usunięty na skutek wydania względem jego osoby prawomocnego orzeczenia o eksmisji, w związku z zaistnieniem ustawowych przesłanek jej orzeczenia. Wskazywana w motywach orzeczenia regulacja prawna dotycząca ochrony domownika na podstawie art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy o ochronie praw lokatorów dotyczy wyłącznie kwestii związanych z ochroną eksmisyjną i możliwością czerpania swoistej korzyści w postaci przebywania w określonej części mieszkania (do czasu wyroku rozwodowego wykorzystywanego w niepodzielny sposób) w ustalony tym wyrokiem sposób, tak aby korzystanie to nie zakłócało właściwych i oczekiwanych relacji między były małżonkami.

A zatem, w sytuacji, w której byłemu małżonkowi nie służy tytuł prawny (rzeczowy czy obligacyjny) do lokalu, to jest on posiadaczem tego przedmiotu praw w złej wierze, gdyż wie o tym (albo co najmniej winien wiedzieć), że tytuł prawny dla niego do lokalu nie istnieje.

Ograniczenie właścicielowi prawa korzystania z wyodrębnionego lokalu, z mocy orzeczenia rozwodowego, nie dotyczy posiadania, zaś wykonywane władztwo przez osobę, która nie ma tytułu prawnego do rzeczy, ze swej istoty jest związane ze złą wiarą osoby, która korzysta z przedmiotu cudzej własności ograniczając posiadanie właściciela.

Dla ustalenia wysokości należnego właścicielowi wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z części wyodrębnionego lokalu nie ma znaczenia sytuacja majątkowa korzystającego, jak również zaniechanie powoda w zakresie jego powinności alimentacyjnych obejmujących wcześniejszy okres (do daty orzeczenia rozwodu - porównaj w tym zakresie także motywy postanowienia w sprawie zażalenia pozwanej na postanowienie o umorzeniu postępowania) na rzecz pozwanej. Powód może bowiem żądać od pozwanej rekompensaty za posiadanie w złej wierze stanowiącej jego własność nieruchomości, niezależnie od stanu finansowego byłej żony, a także niezależnie od swojej postawy prezentowanej w okresie gdy strony pozostawały w związku małżeńskim. Dodatkowo i niezależnie od powyższego wskazać należy, że pozwana nie wykazała w sprawie (art. 6 k.c.), by w okresie po rozwiązaniu małżeństwa stron w wyniku rozwodu na powodzie spoczywał obowiązek alimentacyjny (art. 60 k.r.o.).

Z uwagi na treść art. 224 § 2 k.c. w zw. z art. 140 k.c. nie są prawnie doniosłe okoliczności dotyczące pokrywania kosztów utrzymania całego mieszkania przez pozwaną. Spełnianie przez pozwaną świadczeń związanych z kosztami utrzymania całego mieszkania (koszty na rzecz wspólnoty i na rzecz dostawców mediów czy innych świadczeń właściwych dla tego rodzaju prawa powoda) stanowiło wykonanie przez pozwaną obowiązków obciążających powoda, jako właściciela nieruchomości i jako świadczenie, które doprowadziło do wzbogacenia powoda stanowiło także w odpowiedniej części przedmiot wierzytelności pozwanej względem powoda. Jej wysokość nie stanowiła jednak przedmiotu odpowiedniego zarzutu materialnoprawnego i procesowego pozwanej (w postaci np. potrącenia), co zwalnia Sąd Apelacyjny od powinności oceny tej kwestii, w sytuacji w której treść art. 224 k.c. nie uzależnia wysokości wskazanego tam wynagrodzenia od poziomu korzyści osiąganej przez właściciela rzeczy.

Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem, a także poglądami doktryny, adresat roszczenia o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości, ma obowiązek uiścić właścicielowi nieruchomości taką, co do zasady, kwotę, jaką musiałby zapłacić, gdyby jego posiadanie opierało się na prawie. Wysokość wynagrodzenia, o którym mowa w art. 224 § 2 k.c., powinna zatem odpowiadać stawkom za korzystanie z rzeczy określonego rodzaju, biorąc pod uwagę ceny występujące na rynku (zob. np. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 1984 r., III CZP 20/84, OSNCP 1984, Nr 12, poz. 209, uchwałę SN z dnia 17 czerwca 2005 r., III CZP 29/05, OSNC 2006/4/64 oraz wyroki SN z dnia 4 lipca 2012 r., I CSK 641/11, LEX nr 1218577, z dnia 6 października 2006 r., V CSK 192/06 LEX nr 327963, z dnia 15 kwietnia 2004 r." IV CK 273/03, LEX nr 183707).

Wyrok SA w Krakowie z dnia 20 maja 2016 r., I ACa 206/16

Standard: 11487