Postanowienie z dnia 2022-09-21 sygn. I CSK 2590/22

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt I CSK 2590/22

POSTANOWIENIE

Dnia 21 września 2022 r.

Z językowej wykładni art. 58 § 4 k.r.o. wynika, że przepis ten dotyczy każdego przypadku, kiedy sąd orzeka o wspólnym mieszkaniu małżonków, nie tylko sytuacji zniesienia wspólności majątkowej. Za takim rozumieniem przemawia również wykładnia systemowa, gdyż przepis ten został umieszczony w dziale regulującym ustanie małżeństwa, nie zaś zniesienie ustawowego małżeńskiego ustroju majątkowego.

Sąd Najwyższy w składzie:

SSN Mariusz Załucki

w sprawie z wniosku E. H.
‎z udziałem P. P.
‎o podział majątku wspólnego,
‎na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 21 września 2022 r.,
‎na skutek skargi kasacyjnej uczestnika

od postanowienia Sądu Okręgowego w Kaliszu ‎z dnia 16 września 2021 r., sygn. akt II Ca 371/21,

odmawia przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania.

UZASADNIENIE

P. P. – uczestnik postępowania z wniosku E. H. o podział majątku wspólnego wywiódł skargę kasacyjną od postanowienia Sądu Okręgowego w Kaliszu z 16 września 2021 r., którym oddalono apelacje wnioskodawczyni i uczestnika od postanowienia Sądu Rejonowego w Kaliszu z 12 lutego 2021 r.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Sąd Najwyższy przyjmuje skargę kasacyjną do rozpoznania, jeżeli w sprawie występuje istotne zagadnienie prawne, istnieje potrzeba wykładni przepisów prawnych budzących poważne wątpliwości lub wywołujących rozbieżności w orzecznictwie sądów, zachodzi nieważność postępowania lub skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona (art. 398⁹ § 1 k.p.c.).

Uczestnik uzasadnił wniosek o przyjęcie skargi do rozpoznania występowaniem istotnego zagadnienia prawnego oraz oczywistą zasadnością. W ramach pierwszej przyczyny przyjęcia skargi do rozpoznania skarżący zadał następujące pytania:

1. Czy w sprawie o zniesienie współwłasności nieruchomości pomiędzy byłymi małżonkami oraz rozliczenie nakładów w ramach majątku wspólnego zastosowanie ma treść art. 58 § 4 k.r.o. w sytuacji gdy nieruchomość nabyta została w umownej rozdzielności majątkowej, strona wnioskująca wyprowadziła się z tej nieruchomości wraz z dziećmi i stworzyła swoje centrum życiowe na innej nieruchomości kupionej po orzeczeniu rozwodu, zaś na nieruchomości objętej postępowaniem swoje centrum życiowe stworzył uczestnik postępowania, a co za tym idzie w chwili orzekania o zniesieniu współwłasności strony nie zamieszkiwały wspólnie na nieruchomości?

2. Czy współwłaściciel nieruchomości dobrowolnie ją opuszczający, zajmujący na niej część powierzchni na swoje osobiste rzeczy i posiadający do niej swobodny dostęp może skutecznie żądać na podstawie treści art. 206 k.c. wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości przez drugiego współwłaściciela z jednoczesnym pominięciem wydatków i ciężarów przez niego ponoszonych w związku z utrzymaniem nieruchomości w stanie niepogorszonym zgodnie z treścią art. 207 k.c.?

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego, powołanie się na występowanie w sprawie istotnego zagadnienia prawnego (art. 398⁹ § 1 pkt1 k.p.c.) powinno spełniać wymagania stawiane zagadnieniu prawnemu przedstawianemu Sądowi Najwyższemu przez sąd drugiej instancji w razie powstania poważnych wątpliwości (art. 390 § 1 k.p.c. – zob. m.in. postanowienia Sądu Najwyższego z 23 stycznia 2014 r., I UK 361/13, z 14 września 2012 r., I UK 218/12), których nie można rozwiązać za pomocą powszechnie przyjętych reguł wykładni prawa (zob. np. postanowienia Sądu Najwyższego z 8 maja 2015 r., III CZP 16/15, z 24 października 2012 r., I PK 129/12). Wspomniane wątpliwości muszą znajdować się w związku przyczynowym z rozstrzygnięciem sprawy (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z 5 listopada 2014 r., III CZP 79/14, BSN 2014, nr 11, s. 7), który powinien wynikać z uzasadnienia wniosku o przyjęcie skargi do rozpoznania (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z 22 listopada 2013 r., III CZP 71/13, nie publ.). Istotne zagadnienie prawne należy jednak postawić w sposób ogólny i abstrakcyjny tak, by mogło być rozpatrywane w oderwaniu od konkretnego stanu faktycznego, a wątpliwości z nim związane muszą mieć charakter wyłącznie prawny, czyli nie mogą obejmować elementów stanu faktycznego sprawy (zob. m.in. postanowienia Sądu Najwyższego z 16 maja 2012 r., III CZP 14/12, z 9 kwietnia 2015 r., V CSK 547/14, z 2 grudnia 2014 r., II CSK 376/14).

Przedstawione zagadnienia nie spełniają tych wymagań. Obydwa zostały postawione w sposób zbyt kazuistyczny, uwzględniający jedynie okoliczności tej konkretnej sprawy. Ich rozstrzygnięcie miałoby zatem charakter jednostkowy i nie przyczyniłoby się do rozwoju judykatury. Skarga kasacyjna nie jest natomiast środkiem zaskarżenia przysługującym od każdego rozstrzygnięcia sądu drugiej instancji kończącego postępowanie w sprawie z uwagi na przeważający w charakterze skargi kasacyjnej element interesu publicznego nakierowany na zapewnienie rozwoju prawa, jednolitości orzecznictwa oraz prawidłowej wykładni (zob. np. postanowienie SN z 10 sierpnia 2022 r, I USK 424/21 oraz z 14 lipca 2022 r. I CSK 2454/22).

Ponadto, pierwsze zagadnienie nie stanowi skomplikowanego problemu o charakterze jurydycznym, którego rozwiązanie przekraczałoby możliwości przeciętnego prawnika. Już bowiem z językowej wykładni art. 58 § 4 k.r.o. wynika, że przepis ten dotyczy każdego przypadku, kiedy sąd orzeka o wspólnym mieszkaniu małżonków, nie tylko sytuacji zniesienia wspólności majątkowej. Za takim rozumieniem przemawia również wykładnia systemowa, gdyż przepis ten został umieszczony w dziale regulującym ustanie małżeństwa, nie zaś zniesienie ustawowego małżeńskiego ustroju majątkowego.

Z kolei drugie zagadnienie zostało sformułowane w oparciu o założenia nieznajdujące potwierdzenia w ustalonym stanie faktycznym sprawy. Sądy meriti ustaliły bowiem, ze opuszczenie wspólnego mieszkania przez wnioskodawczynię nie miało charakteru dobrowolnego, lecz było wywołane zachowaniem skarżącego oraz obawą o dobrostan ich wspólnego syna. Sądy rozpoznające sprawę ustaliły również, że wnioskodawczyni nie zaprzestała korzystania ze wspólnego mieszkania. Elementy stanu faktycznego sprawy nie mogą natomiast być badane przez Sąd Najwyższy na mocy art. 398³ § 3 k.p.c.

Ponadto uczestnik powołał się na przesłankę oczywistej zasadności, wynikającą z pozbawienia go możności obrony jego praw poprzez rozpoznanie apelacji na postepowaniu niejawnym pomimo złożonego wniosku o przeprowadzenie rozprawy. Zarzut ten nie jest uzasadniony ze względu na art. 15zzs² ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, zgodnie z którym: Jeżeli w sprawie rozpoznawanej według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego postępowanie dowodowe zostało przeprowadzone w całości, sąd może zamknąć rozprawę i wydać orzeczenie na posiedzeniu niejawnym po uprzednim odebraniu od stron lub uczestników postępowania stanowisk na piśmie.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego podnosi się, że przesłanka oczywistej zasadności skargi kasacyjnej (art. 398⁹ § 1 pkt 4 k.p.c.) spełniona jest wówczas, gdy zachodzi niewątpliwa, widoczna na pierwszy rzut oka, tj. bez konieczności głębszej analizy, sprzeczność orzeczenia z przepisami prawa nie podlegającymi różnej wykładni. Przy czym, o ile dla uwzględnienia skargi kasacyjnej wystarczy, że jej podstawa jest usprawiedliwiona, to dla jej przyjęcia do rozpoznania konieczne jest wykazanie kwalifikowanej postaci naruszenia przepisów prawa materialnego lub procesowego polegającej na jego oczywistości, widocznej prima facie, przy wykorzystaniu podstawowej wiedzy prawniczej. Skarżący powinien uzasadnić tę oczywistość, wskazując jedynie na argumenty mieszczące się w zakresie kognicji Sądu Najwyższego. Nie może więc powoływać się na wadliwość ustaleń faktycznych, ani opierać na innych faktach niż stanowiące podstawę rozstrzygnięcia. (zob. np. postanowienia SN z 11 stycznia 2022 r., II USK 384/21; z 22 grudnia 2021 r., II CSK 390/21; z 31 maja 2021 r., III CSK 152/20; z 13 maja 2021, III USK 103/21 oraz z 9 marca 2021 r., IV CSK 412/20).

Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł na podstawie art. 398⁹ § 1 i 2 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

Biuletyn Izby Cywilnej SN 11-12/2024

Z językowej wykładni art. 58 § 4 k.r.o. wynika, że przepis ten dotyczy każdego przypadku, kiedy sąd orzeka o wspólnym mieszkaniu małżonków, nie tylko sytuacji zniesienia wspólności majątkowej. Za takim rozumieniem przemawia również wykładnia systemowa, gdyż przepis ten został umieszczony w dziale regulującym ustanie małżeństwa, nie zaś zniesienie ustawowego małżeńskiego ustroju majątkowego.

(postanowienie z  21  września 2022  r., I  CSK 2590/22, M.  Załucki, OSP 2023, nr 9, poz. 66, s. 19)

Glosa

Anny Sylwestrzak, Orzecznictwo Sądów Polskich 2023, nr 9, poz. 66, s. 22

Glosa ma charakter aprobujący.

Komentatorka zwróciła uwagę, że glosowane postanowienie – chociaż zostało wydane w ramach przedsądu, a zatem bez merytorycznego rozpoznania skargi kasacyjnej – porusza ważną problematykę stosowania art. 58 § 4 k.r.o. Autorka podkreśliła, że stanowisko Sądu Najwyższego zostało przedstawione jako oczywisty wniosek oparty na wykładni językowej komentowanego przepisu i  dotyczy tylko jednego z zagadnień oraz stwierdziła, iż stanowi ono bazę do szerszej analizy związanej z nim problematyki.

Jak zaznaczyła autorka, w omawianym postanowieniu Sąd Najwyższy odniósł się do dwóch kwestii dotyczących stosowania art. 58 § 4 k.r.o., przy tym co do jednego z problemów odniósł się wprost – braku ograniczenia rodzajem wspólności praw do mieszkania, a do drugiego pośrednio – w związku z wyrażeniem stanowiska na tle okoliczności faktycznych sprawy (sprawa toczyła się już po rozwodzie, a zatem SN opowiedział się za stosowaniem art.  58 §  4 k.r.o. także poza procesem rozwodowym, w późniejszym postępowaniu o podział mieszkania). Swoje spostrzeżenie autorka potwierdziła, cytując stosowny fragment ww. orzeczenia: „przepis ten dotyczy każdego przypadku, kiedy sąd orzeka o wspólnym mieszkaniu małżonków, nie tylko sytuacji zniesienia wspólności majątkowej”.

Następnie glosatorka omówiła szczegółowo genezę § 4 art. 58 k.r.o. oraz zaprezentowała zapatrywania doktryny na jego znaczenie i rolę. Wskazała, że regulacja ta stanowi wyraz realizacji zasady ochrony dobra dziecka – wysławiającą w sposób czytelny preferencję jego potrzeb.

Odnosząc się do stosowania przywołanego przepisu, autorka zaznaczyła, że niezbędne jest wyłączenie wszelkiego automatyzmu, gdyż pozbawione refleksji odwoływanie się do art. 58 § 4 k.r.o. mogłoby – wbrew założeniom – działać na szkodę małoletniego dziecka. Glosatorka podkreśliła przy tym, że dyrektywy wyprowadzane z omawianego przepisu
nie mogą stanowić jedynej podstawy orzekania, ale są – z jednej strony – pomocne przy wyborze kierunku rozstrzygnięcia na płaszczyźnie materialnoprawnej, a z drugiej obligują sąd (gdy chodzi o sposób procedowania) do sumiennego zbadania wszystkich okoliczności ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji i potrzeb dziecka.

Autorka zwróciła ponadto uwagę na ograniczenia w stosowaniu art. 58 § 4 k.r.o. (np. gdy poza rodzicami współwłaścicielami lokalu są też inne osoby) oraz wskazała, że w takiej sytuacji dyrektywy płynące z powołanej regulacji będzie należało zaliczyć, oceniając całokształt sytuacji przy rozstrzyganiu np. o przyznaniu rzeczy jednemu ze współwłaścicieli w oparciu o art. 212 § 2 k.c., bądź o sposobie i terminach uiszczania dopłat lub spłat, a ponadto o odroczeniu terminu zapłaty wymagalnych rat na podstawie art. 212 § 3 k.c.

Jak zauważyła glosatorka, odwoływanie się do art. 58 § 4 k.r.o. poza procesem o  rozwód lub przy orzekaniu o  separacji może wywoływać więcej kontrowersji (np. w późniejszym – już po rozwiązaniu małżeństwa – postępowaniu działowym). Jednak w  doktrynie i orzecznictwie taka koncepcja zyskała aprobatę (przyjęta została wykładnia rozszerzająca uzasadniona troską o dobro dziecka).

Rozważając kwestie związane z orzekaniem o wspólnym mieszkaniu małżonków, autorka dostrzegła także sytuację, gdy rozstrzygnięcie w tym przedmiocie ma zapaść w trakcie trwania małżeństwa – przy założeniu, że postępowanie rozwodowe ani o orzeczeniu separacji nie będzie się toczyć. Wtedy – odwołując się do usytuowania omawianego przepisu (dział IV odnoszący się do ustania małżeństwa) – można twierdzić, że art. 58 § 4 k.r.o. nie będzie stosowany. Nawet jednak w takiej sytuacji – jak stwierdziła glosatorka – nie można całkowicie pomijać interesu małoletnich dzieci (realizacja tej ochrony zostanie jednak zapewniona przez odwołanie się do zasad ogólnych, na których oparte jest prawo rodzinne oraz na gwarancjach proklamowanych w  art.  72 Konstytucji i wiążących Polskę konwencjach międzynarodowych).

Dostrzegając znaczenie dyrektywy płynącej z art. 58 § 4 k.r.o., glosatorka wyraziła stanowisko, że warto byłoby pomyśleć o zmianie jej usytuowania w ramach Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego i zwróciła uwagę, iż ciekawą koncepcją – wspomnianą przez SN – byłoby przeniesienie jej normatywnej treści do działu III, rozdziału I, dotyczącego ustawowego ustroju majątkowego – pośród unormowań o  zniesieniu tego ustroju, np. w miejscu uchylonego art. 44 k.r.o. Z drugiej strony autorka zauważyła także mankamenty proponowanego rozwiązania.