Waloryzacja kaucji mieszkaniowej zabezpieczającej (art. 6 ust. 3 u.o.p.l i art. 358[1] § 3 k.c.)

Zgodnie z art. 36 ust 2 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 roku o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie kodeksu cywilnego (Dz.U. Nr 71, poz. 733 z późn. zm.) kaucja wpłacona przez najemcę w okresie obowiązywania ustawy, o której mowa w art. 39, podlega zwrotowi w zwaloryzowanej kwocie odpowiadającej przyjętemu przy jej wpłacaniu procentowi wartości odtworzeniowej lokalu obowiązującej w dniu jej zwrotu, w określonym tym przepisem terminie. Zwrócona kwota nie może być jednak niższa od kwoty kaucji wpłaconej przez najemcę. Waloryzację kaucji na warunkach określonych w ustawie dopuszcza zatem ustawodawca. Jednocześnie za zasadnością sądowej waloryzacji kaucji mieszkaniowej wypowiedział się Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 26 września 2002 roku (III CZP 58/02), wskazując iż przepis art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 roku o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie kodeksu cywilnego (Dz. U. Nr 71, poz. 733) nie wyłącza możliwości stosowania art. 358 [1] § 3 k.c. w zakresie waloryzacji wierzytelności o zwrot kaucji wpłaconej przez najemcę przed dniem 12 listopada 1994 roku. Potwierdził także, że wierzytelność najemcy obejmująca zwrot sumy pieniężnej wpłaconej wynajmującemu jako tzw. kaucja mieszkaniowa stanowi wierzytelność pieniężną w sensie ścisłym (art. 358 [1] § 1 k.c.).

W świetle powyższego stanowiska judykatury podnieść należy, iż skoro poprzednik prawny powódki wraz z żoną wpłacili kaucję mieszkaniową w 1969 roku, to do jej waloryzacji zastosowanie znajdzie art. 358 [1] § 3 k.c.

W przedmiotowej sprawie zachodziły przesłanki dokonania sądowej waloryzacji, wynikające z przepisu art. 358 [1] § 3 k.c., według którego w razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie.

Zasadniczą przesłanką waloryzacji sądowej jest istotna zmiana siły nabywczej pieniądza. W przedmiotowej sprawie od chwili wpłaty kaucji mieszkaniowej, tj. 02 grudnia 1969 roku, nastąpiła istotna zmiana siły nabywczej pieniądza i była to okoliczność bezsporna. Zmiana ta wynikała przede wszystkim z występującej w Polsce na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych hiperinflacji.

Sąd uznał, iż w sprawie zachodziły przesłanki zmiany jedynie wysokości świadczenia bez zmiany sposobu spełnienia tego świadczenia. Poza tym powódka nie wnosiła o zmianę sposobu spełnienia, lecz tylko wysokości świadczenia.

Sąd dokonał waloryzacji z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego, po rozważeniu interesów stron. Sąd Rejonowy podzielił pogląd wyrażany w orzecznictwie i doktrynie, że w razie zastosowania sądowej waloryzacji świadczeń pieniężnych skutki zmiany siły nabywczej pieniądza rozkłada się na obie strony. Sąd bowiem ma rozważyć interesy stron, kierując się zasadami współżycia społecznego.

W świetle formuły art. 358 [1] § 3 k.c. rozłożenie na strony ryzyka związanego ze zmianą wartości realnej pieniądza nie musi być równomierne, niemniej jednak w jego wyniku nie powinno nigdy dochodzić do rozstrzygnięć prowadzących do wzbogacenia jednej strony kosztem drugiej. W każdym razie nieuzasadnione jest obciążanie wyłącznie dłużnika skutkami deprecjacji pieniądza. Takie stanowisko było również wielokrotnie wyrażane w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. wyroki SN: z 25 lipca 2001 roku, I CKN 127/01, z 19 stycznia 1999 roku, II CKN 202/98, z 7 lutego 2001 roku, V CKN 199/00).

W uzasadnieniu wyroku z 7 lutego 2001 roku Sąd Najwyższy stwierdził, że fakt, iż powód nie mógł przeciwstawić się inflacji, a pozwany był zmuszony do lokowania składki na narzuconych warunkach, podczas gdy w późniejszym okresie wysokość składki nie zapewniła opłacalności umowie, Sąd winien wziąć pod uwagę analizując sprawę pod kątem przesłanek zawartych w art. 358 [1] § 3 k.c., a zwłaszcza uwzględnienia słusznego interesu stron. Rozważenia w takiej sytuacji wymaga obniżenie należnej powodowi kwoty w taki sposób, by słuszny interes powoda był chroniony o tyle, o ile nie koliduje z interesem pozwanego, również zasługującym na ochronę, bowiem przerachowanie świadczenia powinno uwzględniać interesy obu stron. Jednakże oceny sytuacji stron dokonać należy z punktu widzenia zasad współżycia społecznego, w związku z czym nie można akceptować, by zasady te zostały w dostatecznym stopniu uwzględnione przy obciążeniu uposażonego skutkami zmian siły nabywczej pieniądza w 70%, a zakładu ubezpieczeń jedynie w 30%, aczkolwiek osoba uposażona musi liczyć się z tym, że także ona ponosi ujemne skutki spadku wartości pieniądza.

Sąd Rejonowy kierując się powyższymi wskazaniami obciążył pozwanego i powódkę skutkami zmiany siły nabywczej pieniądza w 50%.

Sąd dokonał waloryzacji należnego powódce świadczenia przyjmując za miernik waloryzacji przeciętne miesięczne wynagrodzenie. Sąd uznał, że właściwym sposobem waloryzacji świadczenia będzie ustalenie wartości odzwierciedlającej stosunek świadczenia do przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w chwili wpłacenia kaucji (1969 roku) i w chwili na dzień wskazywany przez powódkę (wynagrodzenie za IV kwartał 2013 roku – najpóźniej ogłoszone przez Prezesa GUS). Powyższy sposób waloryzacji w ocenie Sądu zabezpiecza interesy stron, ponadto jest zgodny z zasadami współżycia społecznego oraz z charakterem waloryzowanego świadczenia.

Przeciętne miesięczne wynagrodzenie pracowników w 1969 roku wynosiło 2.174 złotych (obwieszczenie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 25 maja 1990 roku w sprawie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia pracowników w gospodarce uspołecznionej w latach 1950-1989 oraz kolejnych kwartałach 1989 roku – Monitor Polski nr 21, poz. 171 wydane na podstawie art. 27 ustawy z dnia 24 maja 1990 roku o zmianie niektórych przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym – Dz.U. Nr 36, poz. 206). Przeciętne miesięczne wynagrodzenie w drugim czwartym 2013 roku wynosiło zaś 3.823,32 złotych brutto (komunikat Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z dnia 11 lutego 2014 roku w sprawie przeciętnego wynagrodzenia w czwartym kwartale 2013 roku).

Dokonując waloryzacji wedle powyższego miernika mieć należy na uwadze, iż w 1969 roku wynagrodzenia wyrażane były w kwocie netto, natomiast od 1 stycznia 1992 roku są one wyrażana w kwocie brutto – tzn. powiększone są o zaliczkę na podatek dochodowy od osób fizycznych (patrz art. 55 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 roku o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jednolity Dz.U. z 2000 roku, Nr 14, poz. 176 z późn. zm.). Zaś od 1 stycznia 1999 roku dodatkowo wynagrodzenia zostały ubruttowione, tj. powiększone o uiszczane przez ubezpieczonego pracownika składki na ubezpieczenie społeczne (art. 110 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity Dz.U. z 2007 roku, Nr 11, poz. 74 z późn. zm.).

Wobec powyższego wynagrodzenia z lat 1969 roku i 2013 roku trzeba sprowadzić do wspólnego mianownika przez unettowienie wynagrodzenia z IV kwartału 2013 roku. Kwotę wynagrodzenia za IV kwartał 2013 roku, tj. kwotę 3.823,32 złotych należy pomniejszyć o składki na ubezpieczenie społeczne obciążające ubezpieczonego. Sąd uwzględnił, iż w latach 90-ych dokonano operacji finansowych w zakresie wynagrodzeń pracowniczych polegających na ich „ubruttowieniu” o kwotę zaliczki na podatek dochodowy oraz o kwoty przeznaczone na składki na ubezpieczenie emerytalne, rentowe i chorobowe. Wobec powyższego obliczając miesięczne wynagrodzenie po odliczeniu składek na ZUS, ubezpieczenie zdrowotne i zaliczki na podatek dochodowy - uzyskano kwotę 2.730,22 złotych. Powyższe stanowisko Sądu znajduje uzasadnienie w treści art. 26 ust. 1, art. 32 ust. 1 pkt 1, art. 21 ust. 1 pkt 3, 4 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych z dnia 26 lipca 1991 roku (Dz. U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176) oraz w treści art. 6 ust. 1, art. 11 ust. 1 i art. 22 ust. 1 w zw. z art. 16 ust. 1 i 2 w zw. z art. 18 ust. 1 i art. 20 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych z dnia 13 października 1998 roku (Dz. U. Nr 137, poz. 887). W tym miejscu należy zwrócić uwagę, iż powódka prawidłowo wyliczyła kwotę netto tego wynagrodzenia a pozwany jej nie kwestionował i tą wielkość Sąd przyjął do dalszych wyliczeń.

Sąd ustalił, iż w 1969 roku przeciętne miesięczne wynagrodzenie wnosiło 2.174 złotych. W związku z tym kwota 6.240 złotych jaką miała otrzymać powódka po zakończeniu umowy odpowiadała 2,8703 przeciętnym miesięcznym wynagrodzeniom. Ta właśnie wielkość – 2,8703 stanowi wskaźnik, który powinien zostać odniesiony do aktualnego miesięcznego wynagrodzenia, aby przywrócić równowagę pomiędzy stronami w ramach przyjętych zobowiązań.

Przeciętne wynagrodzenie „netto” w kwocie 2.730,22 zł po przemnożeniu przez wskaźnik 2,8703 daje sumę złotych: 7.836,55 złotych. Z uwagi jednak na zasadność rozłożenia ryzyka inflacji na obie strony stosunku obligacyjnego w równej wysokości po 50%, z przyczyn wskazanych we wcześniejszych wywodach, kwota zwaloryzowanego świadczenia obciążającego pozwanego wynosi 3.918,28 zł. W ocenie Sądu, przedstawiony powyżej sposób waloryzacji świadczenia uwzględnia interesy obu stron i jest zgodny z zasadami współżycia społecznego, a uzyskana kwota zwaloryzowanego świadczenia rozkłada na obie strony skutki utraty siły nabywczej pieniądza w okresie ubezpieczenia. Sąd zważył, że udział powódki w wierzytelności zwrotu kaucji mieszkaniowej wynosi ¾, ponieważ nabyła ona spadek po ojcu S. S. w całości (jemu zaś przysługiwało roszczenie do wypłaty ½ części kaucji oraz ½ z ½ części przysługującej zmarłej wcześniej żony J. S., tj. w sumie ¾ części należnej kwoty). Wobec powyższego kwotę 3.918,28 zł należało pomnożyć przez ¾ co dało kwotę 2.938,71 zł, jaką Sąd zasądził na rzecz powódki od pozwanego, w pozostałej części oddalając powództwo.

Wyrok SR dla Warszawy - Śródmieścia z dnia 08 lipca 2015 r., I C 3381/14

Standard: 8114 (pełna treść orzeczenia)