Skarga uczestnika postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem (art. 524 § 1 k.p.c.)

Kodeks postępowania cywilnego normuje wyraźnie kwestię dopuszczalności wznowienia postępowania nieprocesowego. W szczególności w art. 524 § 1 tego kodeksu postanowiono, że uczestnik postępowania może żądać wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem orzekającym co do istoty sprawy, jednakże wznowienie postępowania nie jest dopuszczalne, jeżeli postanowienie kończące postępowanie może być zmienione lub uchylone.

Z powyższego przepisu wynika przede wszystkim dopuszczalność wznowienia postępowania nieprocesowego tylko wówczas, gdy postępowanie to zostało zakończone prawomocnym postanowieniem orzekającym co do istoty sprawy. Natomiast nie jest ono dopuszczalne, gdy postanowienie zostało zakończone prawomocnym postanowieniem kończącym wprawdzie postępowanie w sprawie, ale nie zawierającym rozstrzygnięcia merytorycznego. Kwestia ta przedstawia się zatem identycznie, jak w procesie, gdyż łączy się z problemem powagi rzecz osądzonej, która przysługuje jedynie rozstrzygnięciom merytorycznym.

W kodeksie postępowania cywilnego wprowadzono wyjątek od zasady dopuszczalności wznowienia postępowania nieprocesowego zakończonego prawomocnym postanowieniem co do istoty sprawy, dla tych wypadków, w których na podstawie przepisów tego kodeksu, postanowienie kończące postępowanie może być zmienione lub uchylone, choć jest prawomocne. Chodzi tu w szczególności o sytuacje objęte przepisami art. 523 zd. drugie, art. 539, art. 559, art. 577, art. 678 i art. 679 k.p.c.

Przyjęcie takiego rozwiązania uznano za uzasadnione. Rzecz w tym, że wznowienie postępowania nie jest potrzebne, skoro łatwiej można uzyskać ten sam wynik na innej drodze. Jest jednak oczywiste, że muszą zachodzić warunki umożliwiające uwzględnienie żądania zmiany prawomocnego orzeczenia. W szczególności art. 523 k.p.c., jako przepis o charakterze ogólnym, stwierdza, że prawomocne postanowienie oddalające wniosek sąd może zmienić w razie zmiany okoliczności sprawy.

Oznacza to, że przy braku zmiany okoliczności sprawy, takie postanowienie może być zmienione lub uchylone tylko w drodze skargi o wznowienie postępowania albo rewizji nadzwyczajnej. Pozostałe - wyżej wymienione - przepisy, jako przepisy szczególne, takiego ogólnego zastrzeżenia nie zawierają, gdy chodzi o zmianę lub uchylenie postanowienia.

Przeciwnie, przepis art. 577 k.p.c. wyraźnie nawet zezwala, że sąd opiekuńczy może - niezależnie od jakiejkolwiek zmiany okoliczności sprawy - zmienić swe prawomocne postanowienie, jeżeli wymaga tego dobro osoby, której postępowanie dotyczy. W tej sytuacji jest oczywiste, że nie jest tu dopuszczalna skarga o wznowienie postępowania.

Jeżeli chodzi o pozostałe wypadki, w których na mocy przepisów szczególnych sąd może zmienić lub uchylić swoje prawomocne postanowienie orzekające co do istoty sprawy, to mimo braku odpowiednich zastrzeżeń, w orzecznictwie Sądu Najwyższego zarysowała się tendencja do ścisłego wykładania tych szczególnych przepisów kodeksu postępowania cywilnego i dopuszczenia w tych wypadkach skargi o wznowienie postępowania. Przykładowo, w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 22 października 1968 r. III CZP 78/68 zacieśniono stosowanie art. 539 k.p.c. do wypadku, gdy zainteresowany, który nie był uczestnikiem postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem o uznanie za zmarłego, może domagać się zmiany orzeczonej w tym postępowaniu chwili domniemanej śmierci, a brak jest przesłanek do stwierdzenia zgonu wyłącznie w drodze skargi o wznowienie.

Sąd Najwyższy uznał że przepisy art. 539-543 k.p.c. dotyczą tylko sytuacji, gdy śmierć zaginionego była wątpliwa i powinno nastąpić stwierdzenie zgonu; natomiast nie znajdują zastosowania wtedy, gdy wadliwie została jedynie oznaczona chwila domniemanej śmierci. W tym ostatnim wypadku orzeczenie może być zmienione tylko w drodze skargi o wznowienie postępowania.

Podobny kierunek przyjęto, jeśli chodzi o sprawy o ubezwłasnowolnienie, w uchwale (7) SN z dnia 10 listopada 1969 r. III CZP 56/69.

Uchwała SN z dnia 21 kwietnia 1994 r., III CZP 40/94

Standard: 34877