Uchwała z dnia 1968-10-22 sygn. III CZP 78/68

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 78/68

Uchwała z dnia 22 października 1968 r.

Przewodniczący: sędzia J. Majorowicz. Sędziowie: W. Kuryłowicz (sprawozdawca), Z. Trybulski.

Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Bronisława S. o wznowienie postępowania, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Wojewódzki w Białymstoku postanowieniem z dnia 8 czerwca 1968 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 391 k.p.c.:

"Jaki środek odwoławczy: rewizja czy zażalenie przysługuje na orzeczenie oddalające skargę o wznowienie postępowania?

W razie przyjęcia, że na orzeczenie oddalające skargę o wznowienie postępowania przysługuje rewizja - czy zainteresowany, który nie był uczestnikiem postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem o uznaniu za zmarłego, może się domagać wznowienia postępowania, jeżeli kwestionuje datę śmierci oznaczoną w tym postanowieniu, brak zaś jest przesłanek do stwierdzenia zgonu?"

postanowił udzielić następującej odpowiedzi:

1. Środkiem odwoławczym od orzeczenia oddalającego skargę o wznowienie postępowania jest rewizja.
2. Zainteresowany, który nie był uczestnikiem postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem o uznanie za zmarłego, może domagać się zmiany oznaczonej w tym postanowieniu chwili domniemanej śmierci, jeżeli brak jest przesłanek o stwierdzenie zgonu, tylko w drodze skargi o wznowienie postępowania.

Uzasadnienie

W obowiązującym kodeksie postępowania cywilnego z 1964 r. przysługuje od orzeczeń zawierających rozstrzygnięcie merytoryczne (co do istoty sprawy) tylko rewizja jako wyłączny dewolutywny środek prawny. Środek ten przysługuje zatem: od wyroków w postępowaniu procesowym (art. 367 w związku z art. 316 k.p.c.) i od postanowień orzekających co do istoty sprawy w postępowaniu nieprocesowym (art. 518 k.p.c.).

Rozpoznanie skargi o wznowienie postępowania (procesowego lub nieprocesowego) odbywa się, jeżeli inaczej nie stanowią przepisy art. 416 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 i art. 524 k.p.c., według odpowiednio stosowanych przepisów o postępowaniu przed sądem pierwszej instancji (art. 406 k.p.c.).

Uznając skargę za dopuszczalną (por. art. 410-411 k.p.c.), sąd rozpoznaje jej zasadność w granicach podstawy wznowienia (na rozprawie), tj. rozpoznaje w tych granicach sprawę na nowo (art. 412 § 1 k.p.c.). Jeżeli skarga jest zasadna (podstawa wznowienia została wykazana), sąd wznawia postępowanie i albo orzeka merytorycznie, zmieniając zaskarżony wyrok, albo też uchyla wyrok i pozew odrzuca bądź postępowanie umarza (art. 412 § 2 k.p.c.). Zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 406 k.p.c., ponieważ inaczej nie stanowią powołane przepisy, dalsze odrzucenie skargi o wznowienie postępowania następuje - stosując w drodze analogii przepis art. 354 w związku z art. 316 k.p.c. - w postępowaniu procesowym w formie postanowienia.

Powstaje pytanie, w jakiej formie: wyroku czy postanowienia następuje oddalenie skargi w procesie oraz jakiego rodzaju (w szczególności czy orzeczeniem co do istoty sprawy) jest postanowienie oddalające skargę w postępowaniu nieprocesowym.

Twierdzenia przytoczone dla uzasadnienia skargi o wznowienie postępowania stanowią o ustawowej dopuszczalności powołanej podstawy wznowienia, nie przesądzają jednak o jej zasadności, a tym samym o wznowieniu postępowania lub oddaleniu skargi. Merytoryczną zasadność podstawy skargi sąd bada na rozprawie i zależnie od wyniku bądź wznawia postępowanie, w następstwie czego wydane w sprawie orzeczenie - bez potrzeby odrębnego uchylania go - upada (staje się orzeczeniem nie istniejącym, pozbawionym jakichkolwiek procesowych skutków), bądź też skargę o wznowienie oddala. Oddalenie skargi jest zatem orzeczeniem co do jej istoty, rozstrzygnięciem merytorycznym, opartym na merytorycznej ocenie zasadności powołanej przez skarżącego podstawy wznowienia.

Oddalając więc skargę, sąd wydaje w procesie wyrok (art. 406 k.p.c. w zw. z art. 316 k.p.c.), a w postępowaniu nieprocesowym - postanowienie, będące orzeczeniem co do istoty sprawy. Jeżeli zaś przedmiotem rozstrzygnięcia sądu jest istota sprawy, to od takiego orzeczenia przysługuje rewizja zarówno w procesie (art. 367 w związku z art. 316 k.p.c.), jak i w postępowaniu nieprocesowym (art. 518 k.p.c.), kryterium bowiem rozgraniczenia środków odwoławczych w obowiązującym kodeksie postępowania cywilnego jest "przedmiot zamieszczonego w orzeczeniu sądu rozstrzygnięcia" (OSNCP z 1968 r. poz. 130).

Wynika więc z powyższego, że na oddalenie skargi o wznowienie postępowania, będące orzeczeniem co do istoty sprawy (w formie wyroku w procesie), przysługuje tylko rewizja jako wyłączny środek odwoławczy.

Uznając zaginionego za zmarłego, sąd oznacza chwilę jego domniemanej śmierci bądź według okoliczności zaginięcia (chwilę najbardziej prawdopodobną), bądź też - w braku wszelkich danych - jako pierwszy dzień terminu, z którego upływem stało się możliwe uznanie zaginionego za zmarłego (art. 31 § 1 i § 2 k.c.).

Wykazanie, że śmierć nastąpiła w innej chwili niż oznaczona w postanowieniu o uznaniu za zmarłego, może dotyczyć dwóch sytuacji: a) gdy istnieje dowód, że śmierć zaginionego jest niewątpliwa i powinno nastąpić stwierdzenie jego zgonu, oraz b) gdy jedynie wadliwie została oznaczona chwila domniemanej śmierci (np. mimo istnienia okoliczności pozwalających oznaczyć prawdopodobną chwilę śmierci sąd oznaczył ją tak jak "przy braku wszelkich danych" lub odwrotnie albo też przyjęcie - na skutek nienależytego rozważenia okoliczności - innej chwili za najbardziej prawdopodobną niż ta, która z tych okoliczności wynikała i in.). Sytuację wymienioną pod pkt a) reguluje przepis art. 542 k.p.c. i tylko co do tej sytuacji - jeśli chodzi o udowodnienie innej chwili śmierci zaginionego niż oznaczona w orzeczeniu o uznanie za zmarłego - unormowane jest postępowanie w art. 540-543 k.p.c., wobec czego również i art. 539 k.p.c. (stanowiąc, że dowód innej chwili śmierci niż chwila oznaczona w orzeczeniu może być przeprowadzony "tylko w postępowaniu unormowanym w niniejszym oddziale") dotyczy wyłącznie tej sytuacji wymienionej wyżej pod pkt a), nie dotyczy zaś zmiany oznaczonej chwili domniemanej śmierci zaginionego na inną chwilę jego domniemanej śmierci (wymienionej wyżej pod pkt b). W tym więc zakresie, objętym przepisem art. 539 k.p.c., dla stwierdzenia daty niewątpliwej śmierci, a nie tylko innej chwili domniemanej śmierci zaginionego wznowienie postępowania jest - stosownie do art. 524 § 1 k.p.c. w związku z art. 539 k.p.c. - niedopuszczalne.

Skoro zatem przepisy art. 539-543 k.p.c. dotyczące uchylenia postanowień orzekających uznanie zaginionego za zmarłego nie przewidują możliwości zmiany wadliwie oznaczonej chwili domniemanej jego śmierci na chwilę inną, usprawiedliwioną ustalonym stanem sprawy, i w żadnym innym trybie orzeczenie o uznaniu za zmarłego w tym zakresie (tj. zmiany chwili domniemanej śmierci) nie może być zmienione lub uchylone, to zmiana ta może nastąpić tylko w drodze wznowienia postępowania na zasadach art. 524 k.p.c. na wniosek zarówno uczestnika dotychczasowego postępowania, jak i każdego zainteresowanego, który uczestnikiem tego postępowania nie był. Dodać należy, że niedopuszczalność wznowienia postępowania unormowanego w art. 539-543 k.p.c. zachodzi również wtedy, gdy skargę o wznowienie składa osoba nie będąca uczestnikiem zakończonego postępowania. Także w tym wypadku art. 524 § 2 k.p.c. nie będzie miał zastosowania, gdyż wniosek o uchylenie orzeczeń, których powołane artykuły dotyczą, może zgłosić zgodnie z art. 541 § 1 k.p.c. każdy zainteresowany, a nie tylko uczestnik dotychczasowy.

Sąd Powiatowy oddalił skargę o wznowienie postępowania, jako spóźnioną, stwierdzając w uzasadnieniu postanowienia, że "Bronisław S. miał możność wystąpienia z wnioskiem o wznowienie postępowania w terminie zgodnym z art. 407 i 408 k.p.c.". Skarga wniesiona po terminie podlega odrzuceniu (art. 410 § 1 i 411 k.p.c.), na które przysługuje - przy zastosowaniu również w drodze analogii art. 397 i 318 k.p.c. - zażalenie.

O właściwym środku odwoławczym stanowi przedmiot rozstrzygnięcia, wobec czego także i pod tym kątem widzenia rozważy Sąd Wojewódzki dopuszczalność rewizji skarżącego w sprawie.

Z powyższych względów udzielono odpowiedzi na przedstawione zagadnienia prawne jak w sentencji uchwały.

OSNC 1969 r., Nr 6, poz. 105