Status prawny urządzenia wodnego postawionego w nurcie wody płynącej

Prawo wodne stanowi lex specialis wobec prawa cywilnego.

Wykładnia art. 139 ust. 2 Prawa wodnego prowadzi do wniosku, że przepis ten wprowadza wyjątek od zasady superficies solo cedit w odniesieniu do wymienionych w nim urządzeń wodnych.

Jaz wybudowany na podstawie pozwolenia wodnoprawnego na dnie rzeki przez użytkownika wieczystego gruntu pozostaje jego własnością także w razie zrzeczenia się prawa wieczystego użytkowania.

Wprawdzie trzeba zgodzić się ze skarżącą, że w przepisach Prawa wodnego nie ma wprost zawartego stwierdzenia, iż przewiduje ono wyjątek od zasady superficies solo cedit, co być może jest jakimś uchybieniem sztuki legislacyjnej, ale takie stanowisko ustawodawcy wynika w sposób dostatecznie jasny z samych sformułowań tej ustawy oraz z ich celu. Sygnalizuje je już treść art. 123 1a ustawy, zgodnie z którym, jeżeli jednym z zakładów ubiegających się o wydanie pozwolenia wodnoprawnego jest właściciel urządzenia wodnego koniecznego do realizacji tego pozwolenia, pierwszeństwo w uzyskaniu pozwolenia przysługuje temu zakładowi. Należy uznać, że, zgodnie z przytoczonym brzmieniem przepisu, ustawodawca zakładał, iż właścicielem urządzenia wodnego, o którym w nim mowa, nie musi być właściciel wody ani właściciel gruntu na którym zostało ono postawione; w przeciwnym razie zastrzeżenie pierwszeństwa dla tego właściciela pozbawione byłoby w dużej mierze waloru racjonalności. Jednakże kluczowym przepisem regulującym tę kwestię jest art. 139 ust. 2 ustawy. Zgodnie z nim, w przypadku wygaśnięcia lub cofnięcia pozwolenia wodnoprawnego urządzenia wodne lub ich części, których pozostawienie jest niezbędne do kształtowania zasobów wodnych, z zastrzeżeniem ust. 3, mogą być przejęte bez odszkodowania na własność właściciela wody, chyba że właściciel urządzenia wodnego, w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym decyzja o wygaśnięciu lub cofnięciu pozwolenia wodnoprawnego stała się ostateczna, rozporządzi prawem własności tego urządzenia.

Z brzmienia tego przepisu wynikają dla rozważanego zagadnienia dwa istotne wnioski. Negatywny, sprowadzający się do stwierdzenia, że - wbrew ogólnej zasadzie prawa cywilnego zawartej w art. 46 k.c. - prawo własności gruntu znajdującego się pod płynącą wodą nie rozciąga się na postawione na nim urządzenia wodne niezbędne do kształtowania zasobów wodnych. Wniosek ten przesądza sformułowanie o „przejmowaniu” tych urządzeń, przez co należy rozumieć przejmowanie własności na rzecz Skarbu Państwa, a więc władcze nabywanie tytułu, który mu dotychczas nie przysługiwał. I wniosek pozytywny, że własność tych urządzeń należy do tego, kto je na podstawie pozwolenia wodnoprawnego pobudował. Należy przy tym podkreślić, że nie ma tu znaczenia treść tytułu, który uprawniał do wniesienia i użytkowania tego urządzenia, stąd też eksponowanie przez powoda przysługującego mu poprzednio prawa wieczystego użytkowania niczego nie zmienia. Należy tylko podkreślić, że własność urządzeń wodnych jest wyraźnie ograniczona w stosunku do zakresu uprawnień wieczystego użytkownika przewidzianych w art. 235 § 2 k. c., gdyż właściciel wspomnianych urządzeń ma prawo do rozporządzenia nimi tylko w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym decyzja o wygaśnięciu lub cofnięciu pozwolenia wodnoprawnego stała się ostateczna. Szczególne unormowania tego Prawa, ograniczające w art. 139 uprawnienia właścicieli tych urządzeń wodnych, są usprawiedliwione koniecznością zapewnienia i wymuszenia przez Państwo prawidłowego ich działania, co ma podstawowe znaczenia dla ujarzmienia i uregulowania wód płynących oraz dla zagwarantowania w interesie publicznym odpowiedniego kształtowania zasobów wodnych.

Powyższe prowadzi do konkluzji, że Prawo wodne stanowi lex specialis wobec prawa cywilnego oraz że przewiduje w stosunku do bliżej w nim określonych urządzeń wodnych postawionych na gruncie pokrytym wodą bieżącą wyjątek od zasady superficies solo cedit.

Za podobnym stanowiskiem opowiedział się ostatecznie także Naczelny Sąd Administracyjny w wyrokach z dnia 5 grudnia 2007 r., II OSK 1683/06, z dnia 16 stycznia 2009 r., II OSK 1874/07 oraz z dnia 22 października 2010 r., II OSK 1654/09. Konsekwentnie należy przyjąć, że Prawo wodne normuje nie tylko odmiennie w stosunku do prawa cywilnego uprawnienia własnościowe do określonych w nim urządzeń wodnych, ale także, że ze względu na dominację interesu publicznego – regulacja ta jest wyczerpująca. Oznacza to, że zrzeczenie się przez stronę powodową prawa wieczystego użytkowania ma znaczenie tylko w stosunku do rezygnacji z użytkowanego wieczyście gruntu, a nie w stosunku do postawionego na nim urządzenia wodnego (w rozpoznawanej sprawie jazu wodnego). Ten bowiem pozostaje w dalszym ciągu własnością powoda, do czasu zadysponowania nim w sposób określony w art. 139 ustawy. Jak przy tym trafnie wyjaśnił Naczelny Sąd Administracyjny w powołanym wyroku II OSK 1638/06 z dnia 5 grudnia 2007 r., regulacja zawarta w tym przepisie przewiduje wydanie dwóch decyzji administracyjnych. Pierwszej, o wygaśnięciu lub cofnięciu pozwolenia wodnoprawnego (ust. 1), a po uzyskaniu przez nią waloru decyzji ostatecznej, drugiej - o przejęciu przez właściciela wody urządzenia wodnego, które służyło korzystaniu z tego pozwolenia, o ile jego dotychczasowy właściciel urządzenia nie rozporządzi nim w terminie 6 miesięcy od dnia w którym decyzja pierwsza stała się ostateczna (ust. 2).

 Wyrok SN z dnia 25 października 2012 r., I CSK 145/12

Standard: 69555 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy