Prawo do renty i jej wysokość w razie częściowej niezdolności do pracy

W przypadku utraty zdolności do pracy zgodnej z kwalifikacjami, przy zachowaniu zdolności do pracy niewymagającej pełnej sprawności (częściowej niezdolności do pracy), rentę zasądza się w wysokości różnicy między zarobkami uzyskiwanymi na dotychczasowym stanowisku poszkodowanego a jego rentą z ubezpieczenia społecznego, przy uwzględnieniu wynagrodzenia, jakie poszkodowany może uzyskać, wykorzystując ograniczoną zdolność do pracy.

Renta uzupełniająca nie obejmuje zatem zarobków, które poszkodowany może uzyskać dzięki wykorzystaniu ograniczonej zdolności do pracy, ponieważ wówczas wyrównaniu podlegałaby szkoda, która nie pozostaje w adekwatnym związku przyczynowym z wypadkiem przy pracy. 

Poszkodowany obowiązany jest wykorzystać zachowaną zdolność do zarobkowania, jeżeli utracił tę zdolność tylko częściowo. Ciąży na nim obowiązek minimalizowania szkody w granicach swoich możliwości. Dlatego przy ustalaniu renty należy uwzględnić wysokość potencjalnych zarobków, które mógłby on uzyskać, gdyby podjął zarobkowanie w rozmiarze wytyczonym przez ograniczone możliwości (wyroki SN: z dnia 5 marca 1965 r., II PR 50/65 oraz z dnia 21 maja 2009 r., V CSK 432/08). Obowiązany jest do wykorzystania uszczuplonej zdolności do pracy, wykazać aktywność w jej poszukiwaniu, nie uchylać się od podejmowania oferowanego mu zatrudnienia. 

Z powyższego wynika stąd konieczność dostosowania się poszkodowanego do zmienionych warunków życiowych, także przyjęcia gorzej opłacanej lub niżej kwalifikowanej pracy. Nie ma jednak obowiązku podjęcia się każdej pracy (wyroki SN: z dnia 10 czerwca 1999 r., II UKN 682/98; z dnia 4 lipca 2002 r., I CKN 837/00; z dnia 8 czerwca 2005 r., V CK 710/04; z dnia 4 października 2007 r., I PK 125/07; z dnia 12 lutego 2009 r., I PK 170/08; z dnia 20 stycznia 2011 r., I PK 150/10, I PK 150/10; z dnia 27 stycznia 2011 r., I PK 165/10; z dnia 26 marca 2015 r., II PK 116/14; z dnia 6 lipca 2016 r., II PK 177/15 i z dnia 5 października 2017 r., I PK 282/16).

Wyrok SN z dnia 11 marca 2021 r., I PSKP 11/21

Standard: 60249 (pełna treść orzeczenia)

Przy ustalaniu wysokości renty wyrównawczej sąd powinien brać pod uwagę realną, praktyczną możliwość podjęcia pracy przez poszkodowanego w granicach zachowanej zdolności do pracy, a nie możliwość czysto teoretyczną (zob. np. wyrok z 10 października 1977 r., IV CR 367/77).

Podstawę ustalenia wysokości renty wyrównawczej (art. 444 § 2 k.c.), jeżeli nie doszło do całkowitej niezdolności do pracy, a jedynie ograniczenie możliwości zarobkowych pracownika, stanowi wysokość spodziewanego wynagrodzenia, pomniejszonego o wynagrodzenie, które pracownik może uzyskać wykorzystując ograniczoną zdolność do pracy, bez względu na aktualną sytuację na rynku pracy (wyrok SN z 5 września 2001 r., II UKN 534/00).

Odpowiednia renta w rozumieniu art. 444 § 2 k.p.c. to renta, która wyrównuje różnicę między dochodami, które poszkodowany mógłby uzyskać, gdyby zdarzenie szkodzące nie wystąpiło, a dochodami, które może on uzyskać po wystąpieniu tego zdarzenia (zob. wyrok SN z 21 maja 2009 r., V CSK 432/08). Renta z art. 444 § 2 k.c. nie może być ustalana w oderwaniu od rzeczywistych możliwości zarobkowych poszkodowanego, jakie miałby on, gdyby szkody mu nie wyrządzono (wyrok SN z 4 lipca 2002 r., I CKN 837/00, niepublikowany).

Nie można jednak z góry przyjmować, że dochodami, które poszkodowany mógłby uzyskać, są te, które otrzymywał przed zdarzeniem wywołującym szkodę. Należy uzasadnić, że dochody, które poszkodowany byłby uzyskiwał, gdyby nie nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę, odpowiadałyby wysokości jego średnich dochodów z okresu przed zdarzeniem wywołującym szkodę (zob. wyrok SN z 22 stycznia 2015 r., III CSK 108/14).

Upływ kilkuletniego czasu rekonwalescencji i rehabilitacji umożliwiający odzyskanie samodzielności fizycznej powoduje, iż poszkodowany może w braku propozycji w wybranym i wyuczonym zawodzie podjąć próbę zatrudnienia i wykonywania innej pracy, która byłaby odpowiednia do aktualnego stanu zdrowia.

Podjęcie pracy zarobkowej nie musi być związane z wykonywaniem wyuczonego zawodu, a w każdym razie nie jest to okoliczność uzasadniająca przyznanie renty wyrównawczej.

Prawidłową podstawą wyliczenia renty nie jest przeciętny zarobek różnych grup pracowniczych, lecz wyłącznie przeciętny zarobek tej grupy, do której pracownik ostatnio należał lub też byłby w przyszłości należał 

Ustalając zarobki hipotetyczne, które poszkodowany uzyskiwałby świadcząc pracę w sytuacji, gdyby nie uległ wypadkowi, na potrzeby przyznania renty na podstawie art. 444 § 2 k.c. sąd powinien uwzględnić zarobki w wysokości najbardziej realnej do uzyskania przez poszkodowanego

Przy braku szczególnych okoliczności, które winien wykazać powód, z reguły nie ma podstaw do uwzględnienia zarobków najwyższych, bowiem sama teoretyczna możliwość zatrudnienia w placówkach oferujących najwyższe zarobki, nie jest wystarczająca do przyjęcia, że poszkodowany rzeczywiście byłby w takiej placówce zatrudniony (wyrok Sądu Najwyższego z 6 czerwca 2002 r., I CKN 693/00

Wyrok SN z dnia 3 października 2019 r., I CSK 296/18

Standard: 67037 (pełna treść orzeczenia)