Poręczenie wekslowe oraz czekowe w rozumieniu art. 15 § 1 k.s.h.

Poręczenie w art. 15 § 1 k.s.h. oznacza nie tylko poręczenie uregulowane w art. 876 i nast. k.c., ale i poręczenie wekslowe (art. 30 i nast. Pr. weksl.) oraz czekowe (art. 25 i nast. Pr. czek.).

Za powyższym przemawia ogólny charakter interpretowanego zwrotu, pozwalający objąć jego zakresem wszystkie wymienione przypadki poręczenia, i niewątpliwie jednakowa aktualność przyświecającej art. 15 § 1 k.s.h. funkcji ochronnej w każdym przypadku poręczenia udzielonego przez spółkę kapitałową za swego funkcjonariusza, a więc zarówno w przypadku poręczenia unormowanego w kodeksie cywilnym, jak i poręczenia wekslowego oraz czekowego.

Jeżeliby zaś nawet przyjąć, że przez poręczenie powinno się w art. 15 § 1 k.s.h. rozumieć jedynie poręczenie uregulowane w art. 876 i nast. k.c., to poręczenia wekslowe oraz czekowe musiałyby być uznane, mimo wielu odmienności konstrukcyjnych, za „inne podobne umowy” do poręczenia unormowanego w powołanych przepisach kodeksu cywilnego. O podobieństwie, do którego odwołuje się art. 15 § 1 k.s.h., powinna bowiem ze względu na cel tego przepisu decydować jedynie funkcja porównywanych umów, nie ulega zaś wątpliwości, że funkcja wszystkich wymienianych rodzajów poręczenia jest co do zasady zbieżna. Wypada przy tym zaznaczyć, iż źródłem zobowiązania poręczyciela wekslowego, według nowszych poglądów piśmiennictwa oraz orzecznictwa, zachowujących aktualność także w odniesieniu do zobowiązania poręczyciela czekowego, jest umowa (por. uchwała (7) SN z dnia 29 czerwca 1995 r., III CZP 66/95 oraz wyrok SN z dnia 16 września 2004 r., IV CK 712/03).

Artykuł 15 § 1 k.s.h., wymagając zgody zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia do zawarcia określonych umów przez spółkę kapitałową, ograniczył w tym zakresie ogólną kompetencję zarządu takiej spółki do reprezentowania jej na zewnątrz (por. art. 201, 204 i 205 oraz art. 368, 372 i 373 k.s.h.). W rezultacie zawarcie przez zarząd umowy objętej hipotezą art. 15 § 1 k.s.h. bez wymaganej przez ten przepis zgody stanowi działanie w charakterze organu osoby prawnej bez stosownej do tego kompetencji, podlegające przedstawionej wyżej sankcji, wynikającej z art. 17 § 1 i 2 k.s.h. Chodzi tu więc o wadliwość taką, jak określona w art. 39 k.c. (por. uz. uchwały (7) SN z dnia 14 września 2007 r., III CZP 31/07, oraz wyrok SN z dnia 19 stycznia 2007 r., III CSK 360/06), zbieżną co do istoty z wadliwością występującą w razie zawarcia umowy przez rzekomego pełnomocnika (art. 103 § 1 i 2 k.c.). Spółka kapitałowa w przypadku zawarcia umowy bez zgody wymaganej przez art. 15 § 1 k.s.h. będzie więc mogła bronić się przed żądaniem wykonania tej umowy, dopóki nie nastąpiła odmowa jej potwierdzenia i nie upłynął termin określony w art. 17 § 2 k.s.h., zarzutem bezskuteczności zawieszonej, a po odmowie potwierdzenia zawartej umowy lub bezskutecznym upływie wspomnianego terminu – zarzutem definitywnej, ex tunc, nieważności tej umowy.

Gdy zawartą niezgodnie z art. 15 § 1 k.s.h. umową jest poręczenie wekslowe, zarzuty te spółka może podnieść nie tylko przeciwko posiadaczowi weksla będącego jej bezpośrednim kontrahentem, lecz także przeciwko posiadaczowi, który nabył od niego lub od jego następcy weksel w drodze indosu. Podniesienie tych zarzutów nie podlega - tak samo jak podniesienie zarzutu podpisania się na wekslu przez jednego członka zarządu, gdy wymagany był podpis dwóch członków zarządu, lub zarzutu złożenia podpisu na wekslu przez rzekomego pełnomocnika -ograniczeniu na podstawie art. 17 Pr. weksl., ani na podstawie żadnego innego przepisu regulującego obrót wekslowy. Wprawdzie wzgląd na bezpieczeństwo obrotu przemawia za możliwie szerokim wyłączeniem zarzutów przeciwko będącemu osobą trzecią posiadaczowi weksla, który nabył go na zasadach prawa wekslowego, tj. w drodze indosu lub w sposób przewidziany w art. 14 ust. 2 pkt 2 Pr. weksl., ale racja ta nie może usprawiedliwić wyłączenia przeciwko temu posiadaczowi możliwości podniesienia zarzutu braku kompetencji do reprezentowania osoby prawej przy zaciąganiu zobowiązania wekslowego lub braku bądź przekroczenia pełnomocnictwa do zaciągnięcia zobowiązania wekslowego. Jakkolwiek braki te nie wynikają z treści weksla, osobie, której podpis w charakterze dłużnika widnieje na wekslu, nie można przypisać stworzenia stanu wywołującego pozór istnienia niewadliwej wierzytelności wekslowej, a to zgodnie z dominującym poglądem, wyklucza chronienie bezpieczeństwa obrotu wekslowego kosztem interesów tej osoby. Sytuacja jest tu analogiczna jak w przypadku nieprzysługiwania osobie podpisanej na wekslu zdolności wekslowej.

W razie udzielenia z naruszeniem art. 15 § 1 k.s.h. poręczenia wekslowego przez spółkę kapitałową środkiem ochrony bezpieczeństwa obrotu wekslowego jest jedynie art. 8 Pr. weksl. Według tego przepisu, osoba, która podpisała weksel jako przedstawiciel innej osoby, nie będąc umocowana do działania w jej imieniu, sama odpowiada wekslowo. Powszechnie przyjmuje się, że rzekomym przedstawicielem w rozumieniu przytoczonego przepisu jest nie tylko ten, kto bez umocowania działał jako przedstawiciel ustawowy lub pełnomocnik, ale i ten, kto nie mając do tego kompetencji działał jako organ osoby prawnej (por. wyroki SN z dnia 4 grudnia 1998 r., III CKN 60/98, z dnia 19 stycznia 2007 r., III CSK 360/06, i z dnia 19 czerwca 2008 r., V CSK 48/08). Artykuł 8 Pr. weksl. może więc mieć zastosowanie również do członków zarządu spółki kapitałowej, którzy z naruszeniem art. 15 § 1 k.s.h. złożyli oświadczenia o udzieleniu przez nią poręczenia wekslowego.

Podsumowując, specyfika obrotu wekslowego i wzgląd na jego bezpieczeństwo nie uzasadniały wyłączenia poręczenia wekslowego z zakresu hipotezy art. 15 § 1 k.s.h., ani poddania zarzutu udzielenia poręczenia wekslowego z naruszeniem tego przepisu ograniczeniom wynikającym z art. 17 Pr. weksl. Sądy orzekające w sprawie niepotrzebnie więc rozważały przy rozpatrywaniu możliwości podniesienia przeciwko stronie powodowej zarzutu udzielenia przez spółkę „E.” poręczenia wekslowego z naruszeniem art. 15 § 1 k.s.h., czy strona powodowa nabywając sporny weksel zachowała odpowiednią staranność. Byłoby to uzasadnione tylko wtedy, gdyby podniesienie przeciwko stronie powodowej tego zarzutu wchodziło w grę na zasadzie wyjątku przewidzianego w art. 17 in fine Pr. weksl lub innym przepisie tego prawa.

Wyrok SN z dnia 5 lutego 2009 r., I CSK 297/08

Standard: 57934 (pełna treść orzeczenia)