Uchwała z dnia 1995-06-29 sygn. III CZP 66/95

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CZP 66/95

Uchwała

Sądu Najwyższego

z dnia 29 czerwca 1995 r.

Przewodniczący: sędzia SN S. Dmowski.

Sędziowie SN: G. Bieniek, S. Dąbrowski, T. Ereciński, B. Myszka (sprawozdawca), A. Nalewajko, T. Żyznowski.

Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora W. Bryndy, po rozpoznaniu wniosku Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia 1995 r. (...) o rozstrzygnięcie następującego zagadnienia prawnego:

"Czy dopuszczalne jest określenie treści zobowiązania wekslowego w drodze ustalenia woli podmiotów tego zobowiązania (przy odpowiednim stosowaniu art. 65 k.c.), czy też wykładnia weksla winna ograniczyć się wyłącznie do jego tekstu?"

p o d j ą ł następującą uchwałę:

Treść zobowiązania wekslowego ustala się na podstawie tekstu weksla.

Uzasadnienie

Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego - wnosząc o podjęcie uchwały mającej na celu wyjaśnienie dopuszczalności określenia treści zobowiązania wekslowego w drodze ustalenia woli podmiotów tego zobowiązania, przy odpowiednim stosowaniu art. 65 k.c. - twierdził, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego zarysowała się rozbieżność stanowisk w kwestii granic dopuszczalnej wykładni zmierzającej do ustalenia treści zobowiązania wekslowego. W uchwale składu trzech sędziów z dnia 23 kwietnia 1993 r. III CZP 7/93 (OSNCP 1993, poz. 199), podobnie jak w orzeczeniu z dnia 15 września 1932 r. III. 1. Rw 1278/32 (Zb. Urz. 1932, poz. 152) Sąd Najwyższy dopuścił możliwość wykładni jedynie tekstu weksla i to w ograniczonym zakresie, natomiast w orzeczeniu z dnia 19 grudnia 1994 r. I CRN 147/94 (nie publ.) ustalił treść zobowiązania wekslowego poprzez sięgnięcie do rzeczywistej woli poręczyciela, a więc przy odpowiednim zastosowaniu art. 65 k.c.

W uzasadnieniu wniosku wysunięto sugestię, że pogląd wyrażony w ostatnio wymienionym orzeczeniu jest za daleko idący, gdyż ustalona w wyniku wykładni treść zobowiązania poręczyciela pozostawała w sprzeczności z wyraźnym brzmieniem weksla.

1. Rozważania rozpocząć trzeba od przypomnienia ogólnych zasad tłumaczenia oświadczeń woli.

Wykładnia (scil. tłumaczenie, interpretacja) oświadczeń woli polega na ustalaniu ich znaczenia, czyli sensu. Ma ona na celu ustalenie właściwej treści regulacji zawartej w oświadczeniu woli. Ogólne reguły interpretacyjne, prowadzące do osiągnięcia tego celu, określone zostały w art. 65 k.c. W myśl § 1 art. 65 k.c., oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje; § 2 stanowi natomiast, że w umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu. Wyrażone w przytoczonym przepisie reguły interpretacyjne grupują się wokół dwóch respektowanych przez prawo cywilne wartości. Są nimi z jednej strony wola (intencja) osoby dokonującej czynności prawnej, z drugiej natomiast zaufanie, jakie budzi złożone oświadczenie woli u innych osób. Odpowiednio do tych wartości w doktrynie wyróżnia się subiektywną metodę wykładni, zorientowaną na wolę osoby składającej oświadczenie woli, oraz metodę obiektywną (normatywną), akceptującą punkt widzenia adresata. Możliwa jest również kombinowana metoda wykładni, uwzględniająca obie wspomniane wartości.

Na tle art. 65 k.c. należy przyjąć kombinowaną metodę wykładni, opartą na kryteriach subiektywnym i obiektywnym. Stanowisko takie zajmują też przedstawiciele nauki prawa cywilnego. Stosowanie kombinowanej metody wykładni do czynności prawnych inter vivos obejmuje dwie fazy. W pierwszej fazie sens oświadczenia woli ustala się mając na uwadze rzeczywiste ukonstytuowanie się znaczenia między stronami. Oznacza to, że uznaje się za wiążący sens oświadczenia woli, w jakim zrozumiała go zarówno osoba składająca, jak i odbierająca to oświadczenie. Decydująca jest zatem rzeczywista wola stron. Podstawę prawną do stosowania w tym wypadku wykładni subiektywnej stanowi art. 65 § 2 k.c. który, choć mowa w nim o umowach, odnosi się w istocie do wszystkich oświadczeń woli składanych innej osobie. Jeżeli okaże się, że strony nie przyjmowały tego samego znaczenia oświadczenia woli, konieczne jest przejście do drugiej, obiektywnej fazy wykładni, w której właściwy dla prawa sens oświadczenia woli ustala się na podstawie przypisania normatywnego, czyli tak, jak adresat sens ten rozumiał i rozumieć powinien. Za wiążące uznać trzeba w tej fazie takie rozumienie oświadczenia woli, które jest wynikiem starannych zabiegów interpretacyjnych adresata. Decydujący jest normatywny punkt widzenia odbiorcy, który z należytą starannością dokonuje wykładni zmierzającej do odtworzenia treści myślowych osoby składającej oświadczenie woli. Przeważa tu ochrona zaufania odbiorcy oświadczenia woli nad wolą, a ściślej nad rozumieniem nadawcy. Nadawca bowiem formułuje oświadczenie woli i powinien uczynić to w taki sposób, aby było ono zgodnie z jego wolą zrozumiane przez odbiorcę. Wykładnia obiektywna sprzyja pewności stosunków prawnych, a tym samym i pewności obrotu prawnego.

Zgodnie z kombinowaną metodą wykładni, priorytetową regułę interpretacyjną oświadczeń woli, składanych indywidualnie adresatom, stanowi rzeczywista wola stron. Zastosowanie tej reguły wymaga wyjaśnienia jak strony rzeczywiście zrozumiały złożone oświadczenie woli, a w szczególności, jaki sens łączyły z użytym w oświadczeniu woli zwrotem lub wyrażeniem. W razie ustalenia, że były to te same treści myślowe, pojmowany zgodnie sens oświadczenia woli trzeba uznać za wiążący.

Jeżeli chodzi o oświadczenia woli ujęte w formie pisemnej, czyli wyrażone w dokumencie, to sens tych oświadczeń ustala się przyjmując za podstawę wykładni przede wszystkim tekst dokumentu. W procesie jego interpretacji podstawowa rola przypada językowym regułom znaczeniowym. Wykładni poszczególnych wyrażeń dokonuje się z uwzględnieniem kontekstu, w tym także związków treściowych występujących między zawartymi w tekście postanowieniami. Uwzględnieniu podlegają również okoliczności, w jakich oświadczenie woli zostało złożone, jeżeli dokument obejmuje takie informacje, a także cel oświadczenia woli wskazany w tekście lub zrekonstruowany na podstawie zawartych w nim postanowień.

Tekst dokumentu nie stanowi wyłącznej podstawy wykładni ujętych w nim oświadczeń woli składanych indywidualnie oznaczonym osobom. Pomimo ograniczeń dowodowych, które znalazły wyraz w treści art. 247 k.p.c., dopuszczalny jest dowód ze świadków lub z przesłuchania stron, jeżeli jest to potrzebne do wykładni niejasnych oświadczeń woli stron zawartych w dokumencie. W takim wypadku bowiem wspomniane dowody nie są skierowane przeciw osnowie dokumentu, a jedynie posłużyć mają jej ustaleniu w drodze wykładni (por. orzeczenia Sądu Najwyższego: z dnia 18 września 1951 r. C112/51, OSN 1952, poz. 70 oraz z dnia 4 lipca 1975 r. III CRN 160/75, OSPiKA 1977, poz. 6). W procesie wykładni zawartych w dokumencie oświadczeń woli składanych indywidualnie adresatom dopuszczalne jest zatem sięgnięcie do takich okoliczności towarzyszących złożeniu oświadczenia woli, które mogą być stwierdzone za pomocą pozadokumentowych środków dowodowych. Interpretacja oświadczenia woli w takim wypadku przebiega według ogólnych zasad kombinowanej metody wykładni. Wiążący prawnie sens oświadczenia woli ustala się więc mając w pierwszej kolejności na uwadze rzeczywistą wolę stron, a dopiero wtedy gdy nie da się jej ustalić, sens ten ustala się na podstawie przypisania normatywnego.

1. Odniesienie przedstawionych ogólnych zasad wykładni oświadczeń woli do zobowiązań wekslowych wymaga uwzględnienia swoistego charakteru tych zobowiązań.

Z przepisów ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. - Prawo wekslowe (Dz. U. Nr 37, poz. 282), będącej ustawą szczególną wobec kodeksu cywilnego, wynika, że do specyficznych cech zobowiązania wekslowego należy formalna i materialna surowość. Formalna surowość przejawia się przede wszystkim w tym, że koniecznym warunkiem powstania zobowiązania wekslowego jest wystawienie weksla, a więc dokumentu, który musi spełniać określone wymagania formalne, wymienione dla weksli trasowanych w art. 1 i 2 Prawa wekslowego, a dla weksli własnych w art. 101 i 102 tego Prawa. Od spełnienia określonych w tych przepisach przesłanek uzależnione jest traktowanie dokumentu jako weksla trasowanego lub własnego. Przesłanki te muszą być zatem przestrzegane pod rygorem nieważności. Samo wystawienie dokumentu odpowiadającego przewidzianym dla weksla trasowanego lub własnego wymaganiom formalnym nie kreuje zobowiązania wekslowego wystawcy, gdyż do powstania tego zobowiązania konieczna jest jeszcze umowa między wystawcą a remitentem, jako wystawcą i odbiorcą dokumentu. Podpis wystawcy złożony na wekslu stwarza jedynie możliwość nabycia wierzytelności wekslowej przez remitenta. Dopiero umowa rodzi wzajemne obowiązki stron zobowiązania wekslowego. Podobnie ma się rzecz, gdy chodzi o zobowiązania akceptanta, poręczyciela czy indosanta. Do powstania zobowiązań wekslowych tych osób konieczne jest - obok podpisania weksla - wydanie dokumentu, które ma charakter umowy. Stanowisku takiemu Sąd Najwyższy dał już wyraz w uzasadnieniu orzeczeń z dnia 20 września 1994 r. III CZP 113/94 (nie publ.) i z dnia 10 lutego 1995 r. III CZP 2/95 (nie publ.), a pośrednio także w uzasadnieniu wcześniejszego orzeczenia z dnia 31 maja 1994 r. III CZP 75/94 (OSNCP 1994, poz. 238). Przeważa ono również ostatnio w nauce prawa. Przyjęcie teorii umownej w niczym nie zmienia formalnego charakteru zobowiązania wekslowego. Konieczną przesłanką powstania tego zobowiązania jest bowiem czynność prawna wyrażona w wekslu, a więc w dokumencie, który musi zawierać wszystkie określone elementy ustawowe. Dopiero po spełnieniu tej przesłanki dochodzi do przeniesienia posiadania dokumentu. Jeżeli weksel był nieważny, zobowiązanie wekslowe - mimo zawarcia umowy - nie powstanie.

Jakkolwiek wystawienie weksla z reguły znajduje podstawę prawną w stosunkach kauzalnych zachodzących między stronami, zobowiązanie wekslowe ma charakter abstrakcyjny. Causa tego zobowiązania nie jest wyrażona w wekslu i nie ma wpływu na ważność i realizację wierzytelności wekslowej. Zobowiązanie wekslowe nabiera samodzielnego charakteru, jest inkorporowane w dokumencie, jakim jest weksel. Z punktu widzenia wierzyciela posiadanie tego dokumentu jest niezbędną przesłanką istnienia jego uprawnień wekslowych, a zarazem przesłanką legitymacji formalnej (art. 16 Prawa wekslowego). Tylko posiadacz weksla może bowiem wykonywać prawa z nim związane.

Abstrakcyjność zobowiązania wekslowego znajduje wyraz w ograniczeniu zarzutów, jakimi dłużnik wekslowy może bronić się wobec wierzyciela. Może on przeciwstawić każdemu wierzycielowi jedynie zarzuty obiektywne, czyli nie oparte na jego osobistych stosunkach z którymkolwiek z wierzycieli. Zarzuty subiektywne, tzn. oparte na osobistych stosunkach z określonymi wierzycielami, przeciwstawić może natomiast tylko temu wierzycielowi, z którym łączył go stosunek będący podstawą zarzutu, chyba że zachodzi wypadek wymieniony w art. 17 in fine Prawa wekslowego.

Ograniczenie zarzutów, o którym mowa, jest przejawem materialnej surowości zobowiązania wekslowego. Innym przejawem tej surowości jest solidarna odpowiedzialność wszystkich dłużników wekslowych, przewidziana w art. 47 Prawa wekslowego.

Surowość zobowiązań wekslowych, tak formalna jak i materialna przewidziana została po to, by umożliwić obiegowość weksla. Realizacji tej funkcji weksla służy przede wszystkim instytucja indosu. Indos jest czynnością prawną, w wyniku której prawa inkorporowane w dokumencie, jakim jest weksel, zostają przeniesione na inną osobę. Możliwe jest wielokrotne przenoszenie praw z weksla, co ułatwia różnorodne operacje handlowe i kredytowe oraz wzajemne rozliczenia. Obieg wekslowy podlega szczególnym zasadom. Każdy weksel można przenieść przez indos, chociażby nie był wystawiony wyraźnie na zlecenie. Jedynie wystawca może ustanowić zakaz indosowania, jeżeli umieści w wekslu wyrazy "nie na zlecenie" lub inne zastrzeżenie równoznaczne. W takim wypadku można przenieść weksel tylko w formie i ze skutkami zwykłego przelewu (art. 11 Prawa wekslowego). Inaczej niż przy przelewie, w wyniku indosu indosatariusz nabywa względem dłużników wekslowych prawa w tym rozmiarze, jaki wynika z treści weksla, nie zaś w tym, w jakim przysługiwały one indosantowi. Formalizm prawa wekslowego powoduje, że decyduje tu treść dokumentu. Również zakres odpowiedzialności dłużników wekslowych zostaje określony przez treść dokumentu.

Z przykładowo tylko przytoczonych unormowań wynika, że ustawodawca zawarł w przepisach Prawa wekslowego uregulowania służące bezpieczeństwu i łatwości obrotu wekslowego. Stworzył rozszerzoną możliwość przeniesienia wierzytelności wekslowej, a także silną gwarancję dla wierzyciela, że zobowiązanie wekslowe zostanie wykonane. Sprzyja temu sądowy tryb dochodzenie roszczeń wekslowych w postępowaniu nakazowym (art. 485-497 k.p.c.), z istoty uproszczonym i szczególnie efektywnym dla wierzyciela, który łatwo i szybko może uzyskać tytuł egzekucyjny przy równoczesnym zaoszczędzeniu kosztów. Dzięki takim rozwiązaniom ustawowym weksel może spełniać swoje funkcje gospodarcze.

III. Istota zagadnienia prawnego przedstawionego we wniosku sprowadza się do rozstrzygnięcia kwestii, czy w procesie wykładni oświadczenia woli wyrażonego w dokumencie, jakim jest weksel, dopuszczalne jest badanie na podstawie art. 65 § 2 k.c. rzeczywistej woli stron kierujących zobowiązanie wekslowe, czy też należy ograniczyć się jedynie do obiektywnej wykładni tekstu weksla.

Jak była już o tym mowa, zobowiązanie wekslowe jest zobowiązaniem pisemnym a przesłanką jego powstania jest sformalizowane oświadczenie woli. Z uwagi na formalny charakter zobowiązania wekslowego treść tego zobowiązania musi być wyczerpująco wyrażona w dokumencie, jakim jest weksel. Dla ustalenia treści zobowiązania wekslowego miarodajna jest zatem treść oświadczenia woli zawarta w dokumencie wekslowym.

Formalny charakter zobowiązania wekslowego nie wyłącza wykładni wyrażonego w wekslu oświadczenia woli. Stanowisko takie wyrażone zostało już w orzecznictwie przedwojennym na tle Prawa wekslowego z 1934 r. Sąd Najwyższy w wydanych wówczas orzeczeniach uznawał dopuszczalność wykładni niejasnych sformułowań dokumentu wekslowego, przy czym za podstawę wykładni przyjmował każdorazowo wyłącznie tekst weksla (por. orzeczenia Sądu Najwyższego: z dnia 14 czerwca 1927 r. III Rw. 2324/26, PPA 1927, poz. 316; z dnia 15 września 1932 r. III 1 Rw. 1278/32, Zb. Urz. 1932, poz. 152; z dnia 10 listopada 1932 r. C. 124/32, PPH 1933, poz. 1112; z dnia 3 listopada 1933 r. - 19 stycznia 1934 r. C III 45/33, Zb. Urz. 1934, poz. 359; z dnia 13 stycznia 1933 r. III. 2. C. 231/32, Zb. Urz. 1933, poz. 25; z dnia 28 czerwca 1935 r. C. III. 231/34, PPH 1936, poz. 1465; z dnia 28 czerwca 1935 r. C. II 559/35, PPH 1935, poz. 1443). Podobnie Sąd Apelacyjny w Warszawie w orzeczeniu z dnia 29 maja 1929 r. A.c. 2. 34/29 (PPH 1929, poz. 493) stwierdził, że formalny charakter zobowiązania wekslowego powoduje, iż nie indywidualna w konkretnym wypadku, a w wekslu nie wyrażona wola (wierzyciela lub dłużnika) decyduje o istnieniu i treści zobowiązania, lecz tekst weksla.

Przepisy Prawa wekslowego z 1934 r. jedynie w kwestiach szczególnych różniły się od aktualnie obowiązującej ustawy, toteż orzecznictwo z okresu przedwojennego zachowuje walor dokonanej w nim wykładni.

Również w doktrynie pod rządem kodeksu zobowiązań (rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 27 października 1933 r. - Dz. U. RP Nr 82, poz. 598) przyjmowano, że dla rzetelnego nabywcy weksla miarodajna jest wyłącznie jego treść, a nie rzeczywista wola stron, wobec czego weksel może być interpretowany tylko wtedy według jego treści. Z uwagi na formalny charakter zobowiązania wekslowego za niedopuszczalne przy tłumaczeniu weksla uznawano stosowanie art. 108 k.z., stanowiącego, że w umowach należy raczej badać, jaki był wspólny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na dosłownym znaczeniu wyrazów. Podkreślano, że istotę weksla stanowi pismo i dlatego tłumaczenie usuwające pismo na dalszy plan jest niedopuszczalne.

Kontynuacją jednolitego stanowiska przyjmowanego w orzecznictwie oraz w doktrynie z okresu przedwojennego jest uchwała składu trzech sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 kwietnia 1993 r. III CZP 7/93 (OSNCP 1993, poz. 199), według której wykładnia tekstu weksla nie jest wyłączona, w szczególności co do oczywistych błędów w pisowni, łączeniu lub odmianie poszczególnych wyrazów zawartych w treści weksla. W uzasadnieniu tej uchwały Sąd Najwyższy podkreślił, że charakter weksla jako zobowiązania formalnego przesądza o tym, że nie wola strony decyduje o treści zobowiązania wekslowego, lecz tekst weksla. Wykładnia samego tekstu weksla nie jest wyłączona, ale jej znaczenie jest ograniczone. Może ona - jak stwierdził Sąd Najwyższy - zmierzać do uściślenia znaczenia poszczególnych zwrotów tekstu weksla, usunięcia oczywistych pomyłek i błędów gramatycznych lub innych błędów językowych dotyczących prawideł pisowni poszczególnych znaków graficznych, odmiany wyrazów, ich tworzenia, łączenie, itp.

W powołanym, w uzasadnieniu wniosku, orzeczeniu składu trzech sędziów z dnia 19 grudnia 1994 r. I CRN 147/94 (OSP 1995, z. 7-8, poz. 167) Sąd Najwyższy zajął dalej idące stanowisko, gdyż, ustalając w drodze wykładni treść zobowiązania wekslowego, w szczególnych zresztą okolicznościach faktycznych rozpoznawanej sprawy, odwołał się do woli poręczyciela. Wyrażony w tym orzeczeniu pogląd jest odosobniony, niemniej jednak powoduje konieczność rozstrzygnięcia przedstawionego we wniosku zagadnienia prawnego.

Prawo wekslowe stanowi w ramach prawa cywilnego część zobowiązań. Przepisy części ogólnej kodeksu cywilnego znajdują zastosowanie we wszystkich działach prawa cywilnego, a więc i zobowiązań, jeżeli nic innego w tych działach nie postanowiono. Odniesienie art. 65 k.c. do stosunków wekslowych, czyli stosunków zobowiązaniowych, lecz normowanych przepisami Prawa wekslowego, wymaga uwzględnienia ich odrębności. Swoistość Prawa wekslowego oraz rygory formalne, stanowiące istotę zobowiązań wekslowych, sprawiają, że przyjęta na tle art. 65 k.c. kombinowana metoda wykładni nie może znaleźć w pełni zastosowania do tłumaczenia zawartych w wekslu oświadczeń woli. Przy ustalaniu sensu wyrażonego w dokumencie oświadczenia woli według rzeczywistej woli stron, miarodajne jest to, w jaki sposób adresat i odbiorca rozumieli znaczenie tego oświadczenia, nawet gdyby ich rozumienie odbiegało od obiektywnego znaczenia użytych w dokumencie słów lub zwrotów. Wymaga to badania stanu świadomości stron i ich intencji, a tym samym szerszej niż sam tekst dokumentu podstawy wykładni. Niezbędne są co najmniej informacje stron o tym, jak same zinterpretowały oświadczenie woli i jak je zrozumiały. Znacznie częściej konieczne jest sięgnięcie do pozadokumentowych środków dowodowych, jako że znaczenie oświadczenia woli może być przedmiotem sporu między stronami. Wszystko to prowadzi do wniosku, że ustalenie sensu wyrażonego w wekslu oświadczenia woli na podstawie przesłanek subiektywnych, czyli według rzeczywistej woli podmiotów zobowiązania wekslowego, nie jest dopuszczalne. Sprzeciwia się temu funkcja weksla, który jest dokumentem przewidzianym do obrotu. Nie powinno budzić wątpliwości, że niedopuszczalne jest ustalenie treści zobowiązania wekslowego z uwzględnieniem rzeczywistej woli podmiotów kreujących to zobowiązanie w tych wszystkich sytuacjach, gdy prawa inkorporowane w dokumencie, jakim jest weksel, zostały przeniesione przez indos i wierzytelności wekslowej dochodzi osoba trzecia, czyli kolejny wierzyciel, dla którego miarodajna jest jedynie treść weksla. W takich wypadkach możliwa jest wyłącznie obiektywna metoda wykładni samego tylko tekstu dokumentu. Wymaga tego wzgląd na pewność i bezpieczeństwo obrotu wekslowego.

Nie inaczej ma się rzecz w sytuacji, gdy nie doszło do przeniesienia praw z weksla i wierzytelności wekslowej dochodzi remitent jako jedyny wierzyciel. W takim wypadku odpada wprawdzie wzgląd na bezpieczeństwo obrotu wekslowego, niemniej jednak trzeba odrzucić możliwość odwołania się w procesie wykładni do rzeczywistej woli podmiotów zobowiązania wekslowego z uwagi na formalny charakter tego zobowiązania. Jest ono bowiem ucieleśnione w dokumencie, jakim jest weksel, nie istnieje poza jego treścią i nie traci swojego abstrakcyjnego charakteru tylko dlatego, że weksel nie został puszczony w obieg.

Treść zobowiązania wekslowego ustala się zatem na podstawie tekstu weksla. Nie oznacza to, że należy uwzględnić dosłowne brzmienie dokumentu. Decydujący bowiem jest sens wyrażonego oświadczenia woli ustalony w drodze wykładni obiektywnej na podstawie tekstu weksla. Stanowisko takie przeważa również w doktrynie.

Z przytoczonych wyżej powodów Sąd Najwyższy rozstrzygnął przedstawione zagadnienie prawne w sposób wskazany w sentencji uchwały.

OSNC 1995 r., Nr 12, poz. 168