Odpowiedzialność prowadzącego zakład za szkody poszkodowanego, któremu nie można przypisać winy

Brak zdolności do zawinienia oznacza brak winy, co wyłącza odpowiedzialność takiej osoby na zasadzie winy, a także powoduje, że jej zachowanie nie może być uznane za okoliczność egzoneracyjną przewidzianą w art. 435 § 1 k.c. Okolicznością wykluczającą winę jest tylko wyłączenie, a nie ograniczenie, poczytalności.

Jeżeli przyczyną szkody jest niezawinione zachowanie poszkodowanego, co obejmuje sytuację, w której poszkodowanemu nie można przypisać winy ze względu na cechy osobiste, przesłanka egzoneracyjna nie zachodzi i odpowiedzialność przedsiębiorstwa nie zostaje wyłączona (por. uchwała SN (7) z dnia 11 stycznia 1960 r., I CO 44/59, uchwała z dnia 20 września 1975 r., III CZP 8/75 i wyrok z dnia 20 stycznia 1970 r., II CR 624/69).

Brak winy poszkodowanego nie stoi natomiast na przeszkodzie stwierdzeniu jego przyczynienia się do powstania szkody na podstawie art. 362 k.c. (por. wyrok SN z dnia 28 października 2008 r., IV CSK 228/08).

Wyrok SN z dnia 5 czerwca 2014 r., IV CSK 588/13

Standard: 62743 (pełna treść orzeczenia)

Sąd Najwyższy w okresie obowiązywania kodeksu zobowiązań przyjął w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 11 stycznia 1960 r., I CO 44/59 (zob. też wyrok SN z dnia 20 stycznia 1970 r., II CR 624/69), że okoliczność, iż wyłączną przyczyną powstania szkody, o której mowa w art. 152 i 153 k.z., jest zachowanie się poszkodowanego, któremu ze względu na jego wiek winy przypisać nie można, nie zwalnia od odpowiedzialności przewidzianej w tych przepisach, uzasadnia jednak odpowiednie zmniejszenie wysokości odszkodowania na podstawie art. 158 § 2 k.z. W uzasadnieniu tej uchwały wyjaśnił w szczególności, że do uchylenia odpowiedzialności konieczne jest jednoczesne istnienie dwóch przesłanek: po pierwsze - by szkoda powstała z winy poszkodowanego, po drugie - by wina poszkodowanego była wyłączną przyczyną tej szkody.

W okresie obowiązywania kodeksu cywilnego (odpowiednikami art. 152 i 153 k.z. są art. 435 i 436 k.c., a odpowiednikiem art. 158 § 2 k.z. jest art. 362 k.c.)

Art. 435 k.c. przewiduje surową odpowiedzialność na zasadzie ryzyka. Charakteryzuje się ona przede wszystkim tym, że istnieje niezależnie od winy prowadzącego przedsiębiorstwo. Ponadto rozważany przepis zawiera domniemanie prawne normalności związku przyczynowego. Jest to w zasadzie domniemanie wzruszalne, które może być obalone tylko przez wykazanie istnienia jednej z okoliczności egzoneracyjnych, w tym m.in. okoliczności, że szkoda powstała wyłącznie z winy poszkodowanego, a więc wyłączną przyczyną szkody było zawinione zachowanie się poszkodowanego. Jeżeli jednak poszkodowanemu nie można przypisać winy ze względu na jego wiek (art. 426 k.c.), wspomniane domniemanie staje się niewzruszalne. W takim wypadku – jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 20 września 1975 r., III CZP 8/75 – zachowanie się małoletniego poszkodowanego może stosownie do art. 362 k.c. uzasadniać zmniejszenie odszkodowania należnego od osoby odpowiedzialnej za szkodę.

Wyrok SN z dnia 5 września 2012 r., IV CSK 25/12

Standard: 68844 (pełna treść orzeczenia)