Przyznanie własności nieruchomości, nabytej uprzednio od gminy przez oboje małżonków na zasadzie wspólności majątkowej, a prawo pierwokupu gminy
Ustawowe prawo pierwokupu gminy (art. 109 - 111 u.g.n.) Przyznanie prawa majątkowego jednemu ze współwłaścicieli (małżonkowi, spadkobiercy) Małżeńskie stosunki majątkowe
Przyznanie przez sąd w postępowaniu o podział majątku wspólnego jednemu z małżonków własności niezabudowanej nieruchomości, nabytej uprzednio od gminy przez oboje małżonków na zasadzie wspólności majątkowej, nie powoduje wygaśnięcia prawa pierwokupu przysługującego gminie na podstawie art. 109 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (jedn. tekst: Dz.U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 ze zm.).
W razie nabycia przez małżonków własności nieruchomości, z zastrzeżeniem prawa pierwokupu na rzecz gminy, po stronie nabywcy występują oboje małżonkowie jako odrębne podmioty. Przyznanie rzeczy jednemu z małżonków w wyniku orzeczenia podziałowego nie może być traktowane jako przyznanie rzeczy osobie trzeciej, gdyż małżonek ten był również zobowiązany z tytułu zastrzeżenia prawa pierwokupu. Do wygaśnięcia prawa pierwokupu prowadzi – jak wynika z art. 596 k.c. – sprzedanie rzeczy osobie trzeciej, która nie pozostaje w stosunku prawnym z osobą, na rzecz której zastrzeżono prawo pierwokupu, jeżeli uprawniony nie skorzystał z prawa pierwokupu w terminie wskazanym w art. 598 § 2 k.c. Wygaśnięcie prawa pierwokupu może być również skutkiem orzeczenie sądu przyznającego rzecz osobie trzeciej, np. w wyniku interwencji głównej. W tym przypadku wygaśnięcie prawa pierwokupu związane jest z przekazaniem rzeczy osobie trzeciej, za którą nie może zostać uznany małżonek będący stroną umowy, w której zastrzeżono prawo pierwokupu.
Nie można zatem traktować przyznania nieruchomości w toku postępowania działowego jednemu z małżonków jako zbycia rzeczy osobie trzeciej, gdyż małżonek ten był stroną czynności prawnej, z której dokonaniem ustawodawca powiązał prawo pierwokupu, ani jako sprzedaży na rzecz osoby bliskiej (art. 109 ust. 3 pkt 1 u.g.n.), gdyż przepisy dotyczące prawa pierwokupu, będącego uprawnieniem o charakterze wyjątkowym, powinny być wykładane ściśle, bez żadnych ustępstw interpretacyjnych (zob. uz. uchwał SN z dnia 18 lipca 1975 r., III CZP 49/75, z dnia 27 października 1975 r., III CZP 35/75, z dnia 4 marca 1994 r., III CZP 14/94 oraz z dnia 16 lutego 1996 r., III CZP 10/96).
Sąd dokonujący działu nie dzieli długów ani obowiązków małżonków; skutkiem takiego podziału majątku wspólnego jest jedynie wygaśnięcie prawa pierwokupu wobec małżonka nieotrzymującego własności nieruchomości, z którą zostało związane prawo pierwokupu.
Przyznanie takiej nieruchomości w postępowaniu o podział majątku wspólnego jednemu z małżonków modyfikuje stosunek prawny wynikający z zastrzeżenia prawa pierwokupu w ten sposób, że zobowiązanym pozostaje tylko małżonek uzyskujący wyłączny tytuł własności.
Skoro ustawodawca przewidział tylko jeden przypadek wygaśnięcia prawa pierwokupu związany z przesunięciem nieruchomości między majątkami małżonków w następstwie sprzedaży nieruchomości lub prawa użytkowania wieczystego na rzecz drugiego małżonka (109 ust. 3 pkt 1 u.g.n. w związku z art. 4 pkt 13 u.g.n.), to – mając na względzie konieczność dokonywania ścisłej wykładni tych przepisów – nie można uznać, że do takiego skutku prowadzi również przyznanie przez sąd w postanowieniu działowym własności nieruchomości jednemu ze zobowiązanych małżonków.
Uchwała SN z dnia 25 listopada 2011 r., III CZP 71/11
Standard: 53143 (pełna treść orzeczenia)