Korzyść, o jakiem mowa art. 226 § 1 zd. 1 k.c., polegająca na zaoszczędzeniu wydatków tytułem opłat za korzystanie z rzeczy

Stosownie do art. 226 § 1 zdanie pierwsze k.c. posiadaczowi przysługuje roszczenie o zwrot nakładów koniecznych dokonanych w dobrzej wierze o tyle, o ile nie mają one pokrycia w korzyściach, które posiadacz uzyskał z rzeczy. Przepis ten, w zakresie, w jakim limituje roszczenie posiadacza w dobrej wierze, jest przedmiotem zróżnicowanych interpretacji w zakresie sposobu rozumienia korzyści uzyskiwanych przez posiadacza z rzeczy.

W judykaturze przyjęto, że korzyść ta może polegać również na zaoszczędzonych wydatkach tytułem opłat za korzystanie z rzeczy, np. czynszu (por. wyrok SN z dnia 12 grudnia 1967 r., III CRN 356/67 oraz wyroki SN z dnia 8 marca 1974 r., III CRN 353/73 i z dnia 10 sierpnia 1988 r., III CRN 229/88).

Przeciwne stanowisko wyrażono w piśmiennictwie, wskazując, że przez korzyści posiadacza należy rozumieć efektywne korzyści w postaci pożytków naturalnych lub cywilnych.

Pomijając, że zaoszczędzony wydatek trudno ściśle uznać za korzyść osiągniętą „z rzeczy”, jak tego wymaga art. 226 § 1 zdanie pierwsze k.c., posiadacz w dobrej wierze jest zwolniony od obowiązku zapłaty wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy. Zwolnienie to ma konstrukcyjny charakter i stanowi wyraz założenia, według którego posiadacz w dobrej wierze traktowany jest tak, jakby miał prawo do rzeczy. Kwestia zaoszczędzonego wydatku z tytułu wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy powinna być tym samym neutralna z punktu widzenia jego rozliczeń z właścicielem.

Nie ma uzasadnionych racji, by kwestia ta przedstawiała się odmiennie, jeżeli posiadacz w dobrej wierze, po zakończeniu posiadania, domaga się zwrotu poniesionych przez siebie nakładów koniecznych.

Argument, że samoistny posiadacz korzysta z dokonanych przez siebie nakładów koniecznych zmierza w przeciwnym kierunku, ponieważ użytek ten znajduje wyraz w ewentualnych pożytkach osiąganych z rzeczy przez posiadacza, nie zaś w zaoszczędzonym przezeń wynagrodzeniu za korzystanie z rzeczy.

Metoda rozliczenia nakładów przyjęta w art. 226 § 1 zdanie pierwsze k.c. bazuje na obiektywnych, realnych wartościach, które przedstawiają z jednej strony poczynione przez posiadacza nakłady, z drugiej zaś uzyskane przezeń pożytki (rzeczywiste korzyści osiągnięte z rzeczy), nie zaś na zaoszczędzonych kosztach zarówno po stronie właściciela (niepoczynione nakłady konieczne, których właściciel musiałby dokonać), jak i posiadacza (nieponiesione wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy).

Rozwiązanie obejmujące pojęciem korzyści, o których mowa w tym przepisie, zaoszczędzone wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, czyniłoby z jednej strony wyłom od zasady nieobciążania posiadacza w dobrej wierze kosztem korzystania z rzeczy, z drugiej zaś, zwłaszcza w przypadku długotrwałego posiadania, obezwładniałoby roszczenie posiadacza o zwrot nakładów koniecznych w ogólności, tym bardziej, jeżeli wziąć pod uwagę, że zakres zaoszczędzonego wydatku nie byłby ograniczony terminem przedawnienia roszczenia o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy. Prowadziłoby tym samym do zasadniczo odmiennej alokacji korzyści niż zamierzona przez ustawodawcę i nie korespondowałoby z założeniem, że posiadacz w dobrej wierze, dokonując nakładów koniecznych, postępuje zgodnie z zasadami prawidłowej gospodarki, nie zdając sobie sprawy, że gospodaruje cudzą własnością.

Przerzucenie na niego ryzyka ponoszenia nakładów koniecznych, do czego prowadziłaby kompensacja tych nakładów z kosztami nieodpłatnego korzystania z rzeczy, nie jest zatem uzasadnione. Koncepcja taka byłaby ponadto niespójna z sytuacją posiadacza w dobrej wierze dokonującego nakładów użytecznych, którego roszczenie o zwrot nakładów, ograniczone przyrostem wartości rzeczy w chwili jej wydania (art. 226 § 1 zdanie drugie k.c.), nie podlega dodatkowemu obniżeniu o zaoszczędzone wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy.

Wyrok SN z dnia 27 listopada 2020 r., I CSK 786/18

Standard: 52240 (pełna treść orzeczenia)

Przy przyjęciu za podstawę rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie art. 226 § 1 k.c. sąd rozpoznający sprawę musi mieć na uwadze konieczność zaliczenia - na poczet nakładów koniecznych poczynionych przez spadkodawcę - korzyści, jakie osiągnął on i powodowie nie płacąc czynszu za zajmowane mieszkanie, oraz to, że inne nakłady poza koniecznymi mogą być rozliczone według wartości nieruchomości w chwili jej wydania właścicielowi (por. wyrok SN z dnia 12.XII.1967 r. III CRN 356/67).

Wyrok SN z dnia 8 marca 1974 r., III CRN 353/73

Standard: 52241 (pełna treść orzeczenia)