Roszczenia majątkowe i niemajątkowe wynikające z prawa do grobu

Prawo do grobu ma charakter mieszany: z jednej strony jest prawem niemajątkowym pozwalającym na spokojne kultywowanie pamięci zmarłych, z drugiej strony jest to prawo majątkowe do posiadania grobu i dysponowania nim. Jeżeli przysługuje kilku osobom, każda z nich jest współuprawniona i wszystkie mają równe prawa, a zatem na zmianę przeznaczenia lub sposobu korzystania z tego prawa musi wyrazić zgodę każda z nich, bowiem taka czynność może naruszać prawo do kultu zmarłych przysługujące każdej z nich oraz prawo majątkowe do współposiadania i współdecydowania o prawie do grobu.

W razie naruszenia tego prawa przez osobę trzecią, każdy ze współuprawnionych może samodzielnie dochodzić roszczeń z tym związanych. Jeżeli bowiem dochodzi roszczeń wynikających z prawa niemajątkowego, realizuje przysługujące mu własne prawo kultu pamięci zmarłych. Jeżeli natomiast dochodzi roszczenia majątkowego, realizuje przysługujące mu roszczenie zachowawcze przeciwko osobie nieuprawnionej, która naruszyła jego prawo.

Jak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 maja 1978 r. I CR 57/78 oraz w uchwale z dnia 29 września 1978 r. III CZP 56/78, jeżeli prawo do grobu należy wspólnie do kilku osób, stosuje się do niego, w zakresie wynikających zeń praw majątkowych, w tym prawa do samodzielnego dysponowania grobem rodzinnym, odpowiednio przepisy kodeksu cywilnego o współwłasności rzeczy w częściach ułamkowych, między innymi co do zarządu rzeczą wspólną.

Z tych względów należy uznać, że przeciwko osobie trzeciej, która naruszyła majątkowe prawo do grobu, każdemu współuprawnionemu przysługuje samodzielne roszczenie o przywrócenie stanu poprzedniego, bowiem z art. 209 k.c. nie wynika, by zgodę na takie działanie musieli wyrazić pozostali lub ich większość.

Powyższe, utrwalone w orzecznictwie i doktrynie rozumienie prawa do grobu oraz roszczeń z nim związanych, prowadzi do wniosku, że inne roszczenia przysługują uprawnionemu jeżeli występuje przeciwko osobie trzeciej, która naruszyła jego prawo do grobu, a inne, jeżeli występuje przeciwko współuprawnionemu oraz inne roszczenia przysługują, gdy chodzi o ochronę naruszonego dobra osobistego związanego z prawem do grobu, inne zaś gdy naruszone zostało prawo majątkowe wynikające z tego prawa.

Dlatego w sprawie o ustalenie prawa do grobu konieczne jest na wstępie ustalenie co jest przedmiotem roszczenia i jakie dobro ma ono chronić.

Wyrok SN z dnia 7 maja 2009 r., IV CSK 513/08

Standard: 43841 (pełna treść orzeczenia)

Uprawnienie do grobu ma charakter dwojaki - jest to przede wszystkim uprawnienie o charakterze dobra osobistego, zawierające w sobie także elementy o charakterze majątkowym (por. wyrok SN z dnia 13 lutego 1979 r., I CR 25/79).

Spośród wyrażanych w piśmiennictwie prawniczym różnych poglądów na temat wzajemnego stosunku obu tych elementów uprawnienia do grobu, Sąd Najwyższy rozpoznający kasację w sprawie niniejszej podziela ten, zgodnie z którym z chwilą pochowania w grobie osoby zmarłej, prawa majątkowe i osobiste stają się powiązane w taki sposób, że praw majątkowych nie można już traktować w oderwaniu od praw osobistych.

Oznacza to, że z chwilą tą ("pierwszego pochowania") osoby najbliższe zmarłemu stają się współuprawnionymi w zakresie wynikającym z ich praw osobistych (do sprawowania kultu zmarłego). Wynika z tego, między innymi, uprawnienie do współdecydowania o pochowaniu w tym grobie innego zmarłego.

Kwestia realizacji uprawnień do pochowania w grobie następnego zmarłego jest oderwana od "kolejności" określonej w art. 10 ust. 1 ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych; wszystkie osoby bliskie stają się współuprawnione w zakresie takiej decyzji, bowiem wynika to z własnego prawa osobistego każdej z tych osób.

Wyrok SN z dnia 29 stycznia 2003 r., I CKN 1453/00

Wyrok SN z dnia 29 stycznia 2003 r., I CKN 1453/00

Standard: 44882 (pełna treść orzeczenia)