Pojęcie darowizny w rozumieniu art. 1039 k.c.

Przez pojęcie „darowizna” zawartego w treści art. 1039 k.c. należy rozumieć wszelkiego rodzaju przysporzenia dokonane pod tytułem darmym na rzecz zstępnych i małżonka, co powoduje, że zaliczeniu na poczet schedy podlegają również przysporzenia niemające formy prawnej darowizny, o ile zostały dokonane nieodpłatnie, a intencją stron było dokonanie tych przysporzeń na poczet przyszłego spadku (por. postanowienie SN z dnia 23 listopada 2012 r., I CSK 217/12, z dnia 9 grudnia 2010 r., III CSK 39/10 oraz z dnia 24 stycznia 2002 r., III CKN 503/00).

W orzecznictwie wskazano, że taką korzyścią może być w szczególności darowizna nieruchomości dokonana bez zawarcia umowy w formie aktu notarialnego (tak zwana darowizna nieformalna), jeżeli w konsekwencji nieformalnie obdarowany nabył własność tej nieruchomości w inny sposób; w szczególności chodzi o nieruchomości rolne nabyte drogą uwłaszczenia objęte przez spadkobiercę w posiadanie w okolicznościach wskazujących na to, że następuje ono na poczet schedy spadkowej (por. uchwała SN z dnia 7 grudnia 1983 r., III CZP 60/83 oraz postanowienie SN z dnia 23 października 1975 r., III CRN 281/75).

W uchwale z dnia 7 lutego 2014 r., III CZP 114/13) Sąd Najwyższy przyjął, że wartość gospodarstwa rolnego przekazanego spadkobiercy (następcy) w drodze umowy zawartej w trybie art. 52 ustawy z dnia 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin (Dz.U. Nr 32, poz. 140 ze zm.) nie podlega zaliczeniu na należną temu spadkobiercy schedę spadkową na podstawie art. 1039 k.c.

W uchwale z dnia 14 czerwca 1977 r., III CZP 42/77 Sąd Najwyższy wyraził z kolei pogląd, że małżonek spadkodawcy nie ma obowiązku zaliczenia na schedę spadkową (art. 1039 § 1 k.c.) darowizny otrzymanej od spadkodawcy przed zawarciem z nim małżeństwa. Przytoczone orzeczenia zostały jednak wydane na tle stanów faktycznych, w których chodziło o kwalifikację określonych transferów majątkowych dokonywanych między osobami żyjącymi, co nie ma miejsca w przypadku dyspozycji wkładem na wypadek śmierci.

Uchwała SN z dnia 27 kwietnia 2022 r., III CZP 57/22

Standard: 61325 (pełna treść orzeczenia)

Dyspozycja przez spadkodawcę wkładem zgromadzonym na rachunku bankowym na rzecz określonych osób na wypadek śmierci (art. 56 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe, jedn. tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm.) jest czynnością o charakterze darmym w rozumieniu art. 1039 § 1 k.c.

Przez użyte w art. 1039 § 1 k.c. określenie „darowizna” należy rozumieć wszelkie przysporzenia dokonane przez spadkodawcę pod tytułem darmym. Ma ono zatem szersze znaczenie niż określenie „darowizna” uregulowana w art. 888 k.c. (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2002 r., III CKN 503/00; z dnia 9 grudnia 2010 r., III CSK 39/10; z dnia 23 listopada 2012 r., I CSK 217/12). Takie rozumienie czynności darmych ma realizować dorozumianą wolę spadkodawcy oraz doprowadzić do zrównania pozycji prawnej spadkobierców zstępnych i małżonka, którzy powinni być traktowani jednakowo. 

Postanowienie SN z dnia 27 września 2017 r., V CSK 50/17

Standard: 37772 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy