Postanowienie z dnia 1975-10-23 sygn. III CRN 281/75

Drukuj dokument lub zaznaczenie Kopiuj zaznaczony tekst bez formatowania

Sygn. akt III CRN 281/75

Postanowienie z dnia 23 października 1975 r.

Jeżeli uwłaszczenie spadkobierców jest wynikiem nieformalnego działu, to zalicza się wartość tak uzyskanych nieruchomości na udział w spadku stosownie do zasad obowiązujących przy zaliczaniu darowizn (art. 1039 k.c.). Zasada ta ma również zastosowanie w innych wypadkach, w których objęcie w posiadanie części nieruchomości spadkowej, następnie uwłaszczonej, nastąpiło w okolicznościach wskazujących, że chodzi o objęcie w posiadanie na poczet schedy.

Przewodniczący: sędzia F. Wesely (sprawozdawca). Sędziowie: W. Maruczyński, J. Ignatowicz.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym sprawy z wniosku Scholastyki J. o dział spadku po Franciszku i Weronice J. na skutek rewizji nadzwyczajnej Ministra Sprawiedliwości od postanowienia Sądu Wojewódzkiego w Białymstoku z dnia 14 grudnia 1973 r.

uchylił zaskarżone postanowienie oraz postanowienie Sądu Powiatowego w Augustowie z dnia 19 września 1973 r. w części dotyczącej spłat, ustalenia wartości przedmiotu działu oraz kosztów postępowania (ustępy V, VI i VII) i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu w Augustowie w tym zakresie do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o obowiązku uiszczenia wpisu od rewizji nadzwyczajnej.

Uzasadnienie

Przedmiotem działu spadku po Franciszku J. w 1938 r. było gospodarstwo rolne o powierzchni 3,21 ha, bez zabudowań. Gospodarstwo to odziedziczyło 6 dzieci spadkodawcy.

Weronika J. - wdowa po Franciszku, zmarła w 1961 r., a prawo do spadku po niej odziedziczyło 5 dzieci tej spadkobierczyni. W spadku po niej pozostało gospodarstwo rolne o powierzchni 9,62 ha z zabudowaniami. Na części tego gospodarstwa: o powierzchni 2,85 ha została uwłaszczona Scholastyka J., o powierzchni 2,14 ha - Jadwiga J. i o powierzchni 0,91 ha - Marianna J., córki Weroniki i Franciszka J. Pozostało zatem do podziału 3,72 ha z gospodarstwa po Weronice J. i gospodarstwo po Franciszku J. o powierzchni 3,21 ha.

Postanowieniem z dnia 19.IX.1973 r. Sąd Powiatowy w Augustowie dokonał działu spadku po obojgu spadkodawcach w ten sposób, że gospodarstwo rolne po Franciszku J. przyznał na własność Wacławie H. z zasądzeniem spłat na rzecz 5 dalszych spadkobierców po 3.845 zł dla każdego, pozostałą zaś część gospodarstwa po Weronice J. przyznał na własność Henryce G. i zasądził od niej spłaty:

dla Wacławy H. 121 zł,

dla Marianny J. 5.713 zł,

dla Stanisławy S. 11.503 zł.

Ponadto Sąd ten zasądził od Jadwigi J. na rzecz Wacławy H. 11.382 zł, wychodząc z założenia, że wartość gruntu przyznanego poszczególnym uczestnikom w trybie ustawy o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych należy im zaliczyć na poczet ich udziałów, a ponieważ Jadwiga J. otrzymała grunt o wyższej wartości od jej udziału, nadwyżkę tę powinna zwrócić w celu wyrównania udziału innych spadkobierców Weroniki J.

Rewizja Jadwigi J. od tego postanowienia została odrzucona. Rewizja Wacławy H. i Henryki G., które kwestionowały sposób podziału oraz orzeczenie o spłatach, została oddalona.

Rewizja nadzwyczajna Ministra Sprawiedliwości zarzuciła powyższym orzeczeniom rażące naruszenie przepisów prawa, a w szczególności art. 1039 § 1, art. 1040 i art. 1042 § 1 k.c., oraz naruszenie interesu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej i domagała się ich uchylenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Najwyższy zważył, co następuje:

Zasądzenie spłaty od Jadwigi J. jest błędne. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 27.II.1975 r. III CRN 445/74 wskazał, że jeżeli uwłaszczenie spadkobierców jest wynikiem nieformalnego działu, to zalicza się wartość tak uzyskanych nieruchomości na udział w spadku stosownie do zasad obowiązujących przy zaliczaniu darowizn (art. 1039 k.c.). Zasada ta ma również zastosowanie w innych wypadkach, w których objęcie w posiadanie części nieruchomości spadkowej, następnie uwłaszczonej, nastąpiło w okolicznościach wskazujących, że chodzi o objęcie w posiadanie na poczet schedy. Jakkolwiek Sąd Powiatowy słusznie zastosował samą zasadę, to jednak przeoczył treść art. 1040 k.c., według którego jeżeli wartość darowizny podlegającej zaliczeniu przewyższa wartość schedy spadkowej, spadkobierca nie jest obowiązany do zwrotu nadwyżki. W takim wypadku nie uwzględnia się przy dziale spadku darowizny, ani spadkobiercy zobowiązanego do jej zaliczenia. Unormowanie to miało w tym wypadku zastosowanie, tym bardziej, że Jadwiga J. uzyskała nieodpłatnie własność części gospodarstwa o powierzchni 2,14 ha. W rezultacie całe rozliczenie między spadkobiercami Weroniki J. jest nieprawidłowe. Niezależnie bowiem od omówionego wyżej uchybienia polegającego na bezpodstawnym obciążeniu Jadwigi J. spłatą, a w związku z tym koniecznością ponownego ustalenia wartości spadku podlegającego rozliczeniu, należy również podnieść, że nie ma uzasadnienia podział wartości budynków spadkowych na poczet udziału Scholastyki J. i Jadwigi J. tylko dlatego, że zajmują one te budynki. Budynki są własnością właściciela gruntu i ich wartość może być doliczona tej uczestniczce, na której działce gruntowej stoją. Obie te uczestniczki mają oddzielne działki, a zatem doliczenie do udziału każdej wartości połowy budynków spadkowych jest nieprawidłowe. W ogóle zresztą nie można mówić o udziale Scholastyki J., gdyż nie dziedziczy ona spadku po matce, uzyskała tylko zapis określonego obszaru gruntu (2,45 ha). Ponieważ objęła w posiadanie część tego gruntu i uzyskała tytuł własności do obszaru 2,85 ha, należy uznać, że w ten sposób wyczerpało się jej prawo wynikające z testamentu Weroniki J., i wyłączyć przyznany jej na własność obszar z rozliczeń. Jeżeli na tym obszarze są spadkowe budynki, to ich wartość w ogóle nie może być doliczona do wartości spadku podlegającego podziałowi między spadkobierczynie Weroniki J. Mogłaby ona być doliczona tylko wtedy, gdyby były one na działce objętej rozliczeniem. Rozliczenia należy dokonać zgodnie z powołanym już art. 1040 k.c. oraz w myśl art. 1042 § 1 k.c.

Rozliczenie spadkobierców Weroniki J. dokonane w zaskarżonych postanowieniach narusza zatem w sposób rażący powołane wyżej przepisy prawa.

Upływ terminu sześciomiesięcznego przewidzianego w art. 421 § 2 k.p.c. od daty prawomocności zaskarżonych orzeczeń nie mógł stanąć na przeszkodzie uwzględnieniu rewizji nadzwyczajnej, albowiem orzeczenia te naruszają interes Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej związany z polityką agrarną Państwa, polegający na oddłużeniu gospodarstw rolnych w celu zapewnienia ich produkcyjności.

Z tych wszystkich względów z mocy art. 422 § 2 k.p.c. oraz art. 25 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych orzeczono jak w sentencji.

OSNC 1976 r., Nr 10, poz. 212